Tíminn - 24.04.1991, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 24. apríl 1991
Tíminn 7
Haraldur Jóhannsson:
TRÚ OG LANDNÁM
„Landnámsmennimir grísku
tóku með sér að heiman eigi að-
eins goð og fomhetjur móður-
borgarinnar, heldur einnig lífs-
skoðun sína og grundvallarreglur
hins opinbera og félagslega lífs,“
segir einn ágœtur sagnaritari.
Bjöm M. Ólsen
Því má til sanns vegar færa, að á
íslandi hafi ekki verið eitt ríki,
heldur samband jafn margra ríkja
og goðorðin vom um löggjöf og
dóma. Sams konar þinghár
margra héraða eða fylkja, sem
vom annars hvert öðm óháð,
höfðu verið til í Noregi, áður en
Haraldur hárfagri lagði landið
undir sig, og þær héldu áfram
með svipuðu sniði.
Sigurður Nordal
Allir landnámsmmn munu hafa
helgað sér land það, sem þeir
námu, á einhvem hátt.
Jón Jóhannesson
Baksvið Njálu, fyrstu bók sína
um athuganir á Ieifum heiðins
dóms og fornum minnum í ís-
lenskum fornritum, birti Einar
Pálsson 1969. í bók þeirri setti
hann fram starfstilgátur sínar og
upphaflega meginniðurstöðu.
Laut hún að landnámi í Rangár-
hverfi (og Borgarfirði og Dölum),
að skipan þess eða „Hjóli“, en hann
hafði fundið því hliðstæðu á Jót-
landi. Þá skipan eða mörkun kvað
hann verið hafa „að sjálfsögðu
helgisið(ur), vafalítið „helgun"
lands ..." (Bls. 63) í Trú og land-
námi, sem út kom ári síðar, 1970,
fjallaði Einar Pálsson öðrum þræði
um þessi efni, hinum um baksvið
Njálu. Hér verður þó aðeins vikið
að hinum fyrrnefnda.
I
í Grímnismálum, 46. vísu, segir:
Fimm hundruð dura/ og um fjór-
um tugum,/ svo hygg ég Valhöll
vera7 Átta hundruð einherja/
ganga senn úr einum durum,/ þá
er þeir fara með vitni að vega.“
Þarna eru einherjar sagðir
432.000. Þá tölu rekur Einar Páls-
son til goðsagna fornra menning-
arþjóða, og eftir þýskum fræði-
manni, Otto Sigfried Reuter, hefur
hann þessi orð: „Samkvæmt frá-
sögn Ptolemeusar skiptu Kaldear
hverju tákni dýrahringsins í 10
hluta. Útkoman varð 120 „sarar",
sem síðan skiptust í 6 „nerur"
hver, samtals sem sé í 720 „nerur“.
Hver „nera“ skiptist í 10 hluta og
hver þeirra enn á ný í 60 hluta. Út-
koman úr þessu yrði þá fyrir allan
himinhringinn samkvæmt myst-
iskri líkingu 720 • 10 • 60 =
432.000 sólár, en að þeim loknum
hófst hringrásin á nýjan leik.“ (Bls.
283)
Að mælieiningum á jörðu niðri er
líka hugað: „Segir Time (10. ágúst
1970) frá því, að fyrir sigur Vil-
hjálms bastarðar á Englandi 1066
hafi verið fast í Iögum, að enska
fetið væri jafnt 36 byggkornum, er
lögð væru langsum... Sennilegt er
þá einnig, að önnur germönsk fet
hafi verið líkt upp sett... Ætla má
þannig, að fetið sé heilagt, bygg
var líkami kornguðsins ...“ (BIs.
345)
En voru 432.000 fet trúarlegrar
merkingar og þá goðsagnalegrar?
Já, svarar Einar Pálsson, sem og
helmingi færri.
II
Einar Pálsson segir svo frá: .
fann höfundur þessa rits áttavísan-
ir og afmarkanir í Rangárhverfi við
rannsóknir á fornu táknmáli. Þess-
ar afmarkanir mynda Hjól 216.000
fet í þvermál. Miðja Hjólsins er að
Steinkrossi. Frá Steinkrossi að
þingstaðnum við Flosagjá eru um
216.000 fet. Þar sem talan 216.000
er ginnheilög og einhver merkasta
viðmiðun fornrar heiðni (sem ég
hafði enga hugmynd um, þegar ég
fann þetta upphaflega), sýnist
óhugsandi að ætla þetta tilviljun.
Sé línan frá Steinkrossi að Flosagjá
framlengd í norðvesturátt um ná-
kvæmlega sömu vegalengd,
216.000 fet, hafnar hún við strönd
og árós í landnámi Skallagríms að
Mýrum. Ef aftur er mæld vega-
lengdin frá þeim depli að Hösk-
uldsstöðum, „upphafsstað" Njálu,
virðist sú vegalengd enn á ný
216.000 fet. Þótt hér sé ekki um
nákvæmar mælingar að ræða... —
og þótt enn séu ekki fundin ná-
kvæm mörk mælinganna eru
ábendingarnar nægilega skýrar til
þess, að tilviljun ætti að vera lítt
hugsanleg." (Bls. 40)
Einar Pálsson lét þar ekki staðar
numið, eins og hann sagði frá í
Baksviði Njáiu, á bls. 52-53:.ég
tók að rannsaka kort af Danmörku
með tilliti til staðsetningar kon-
ungsseturs og örnefna... á Jótlandi
fannst svo náin hliðstæða Hjólsins
í Rangárhverfi, að tengslin urðu
vart dregin í efa ... virtist hið
danska konungssetur á Jelling á
miðju línu, sem dregin var milli
kennileita (frá ósi Ribe-fljótsins að
Árhus).“ Lengd línunnar var hins
vegar 432.000 fet (og er fet þá talið
29,696 sm). Og í TVú og landnámi
segir: „Bregðum nú málinu á Sví-
þjóð með hina fornu Uppsala-
hauga konungssetursins að Miðju,
tökum 216.000 fet í hringmæl-
inn... Verður ekki betur séð en að
lega Uppsala hafi beinlínis og bók-
staflega ákvarðast af strandlínunni
... er þetta nægilega skýrt, eins og á
stendur, til að tilviljun sýnist nær
óhugsandi." (Bls. 109) Og enn:
„Tara er ekki nema um 32 kíló-
metra frá árósum í Dublin — hef-
ur e.t.v. verið mælt 108.000 fet frá
þeim stað.“ (BIs. 126)
III
„Hvernig í ósköpunum má það
vera, að ... menn ... skapa hér alls-
herjarríki á einum 60 árum, skipu-
leggja lönd og mörk án blóðsút-
heilinga, setja sér Iög og skorður
...?“ (Bls. 10) Svo spyr Einar Páls-
son í upphafi máls síns og svarar
óbeinlínis: „Ekki fer milli mála, að
íslendingar stofnsettu goðaveldi,
— en hvaðan höfðu þeir uppistöð-
una?“ (BIs. 36) Og enn svarar
hann: „Lög manna eru óaðskiljan-
leg frá trú þeirra í heiðni... senni-
legt er því, að megindrættir laga
séu á landinu löngu áður en Ul-
fljótur kemur með ítarlegri bálka
þeirra til stofnunar Alþingis." (BIs.
46) Og ef landnemarnir eru þannig
álitnir „hafa sniðið þjóðskipulag
sitt eftir þeim frummyndum, sem
þeir þekktu, — þá er vart nema
eitt svar til samkvæmt menningar-
háttum Norðurlanda á víkingaöld:
konungdæmi — lítið eða stórt“.
(Bls. 31)
„Hafi goðaveldi íslendinga svipað
til (norskra) smákonungdæma,
eins og Konrad Maurer hyggur ...
væri þannig alls ekki óeðlilegt að
álykta sem svo, að skipulagshátta
konungsdæmis sæi stað í hinu ís-
lenska þjóðveldi." (Bls. 35) Sú
ályktun er síðan umorðuð: „Goð-
orð voru uppistaða hins íslenska
þjóðveldis, goðar voru andlegir og
veraldlegir leiðtogar lýðsins." (Bls.
59)
í yfirvegun landnámsins fetar
Einar Pálsson síðan lítt eða ót-
roðna slóð, en áður hafði hann haft
á orði: „Hvernig sem komiö er að
íslenskum goðsögnum og hvar
sem þræðir eru raktir til upptaka,
er svo að sjá, að hugmyndafræði
hins íslenska þjóðveldis hafi mið-
ast við kornkonungdæmi." (Bls.
30) Og enn: „Eða benda ekki öll
gögn Snorra-Eddu og Ynglinga-
sögu til þess, að ásatrúin hafi
runnið um Danmörku og Svíþjóð
til Noregs?“ (Bls. 37-38)
Upp riQar Einar Pálsson: „Barði
Guðmundsson hélt á sínum tíma
fram dönskum uppruna vissra
þátta í heiðinni stjórnskipan ís-
lands og kom róti á hugi manna.“
(BIs. 36) Og hann bætir við: „Barða
verður starsýnt á goðanafnið, er
ásamt fleiru bendir honum suður
til Danmerkur. ,Aðeins meðal ís-
lendinga og Dana er það vitað með
vissu, að goðastétt hafi verið til.“„
(Bls. 81) Og: „Bjarni Guðnason
veltir fyrir sér dönskum uppruna
Oddaverja ... og spyr áleitinnar
spurningar: „Hverjar ástæður geta
legið til þess, að Islendingar skrá-
setja sögu DANSKRA konunga —
og valda þannig tímamótum í ís-
lenskri sagnaritun?",, (Bls. 20) Og
meðal annarra orða: Námu ekki
margir Danir land í Noregi sunn-
an- og vestanverðum á 6. og 7. öld?
IV
Einar Pálsson heldur lengra:
„Tylftarkerfi laganna bendir til, að
allt goðaveldið hafi verið við Hring
miðað.“ (Bls. 99) Og enn: „Vart er
að efa, að hringur á stalla, er eiðar
skyldu að vinnast, var eftirmynd
hins æðra Hrings tilverunnar. Er
hugsanlegt, að orðið LÖG um
landssvæði hafi upphaflega byggst
á þessari samsvörun ... 1 nafninu
Þrænda-lög er því ef til vill svipuð
hugsun og í Hringa- ríki.“ (Bls. 85)
Baugi á stalli er svo lýst í Hauks-
bók: „Baugur tvíeyringur eða
meiri skyldi liggja í hverju höfuð-
hofi á stalli; þann baug skyldi hver
goði hafa á hendi sér til lögþinga
allra, þeirra er hann skyldi sjálfur
heyja, og rjóða hann þar áður í
roðru nautsblóðs þess, er hann
blótaði þar sjálfur. Hver sá maður,
er þar þurfti lögskil af hendi að
leysa að dómi, skyldi áður eið
vinna að þeim baugi og nefna sér
votta tvo eða fleiri. „Nefni ég í það
vætti," skyldi hann segja, „að ég
vinn eið að baugi, lögeið; hjálpi
mér svo Freyr og Njörður og hinn
almáttki ás...“ (Bls. 60-61)
Reykjavík, 28. mars 1991.
ÚR VIÐSklPTALÍFINU
Miðstýrður áætlunar-
búskapur aflagður í
Ráðstjómarríkjunum?
Sovéski forsætisráðherrann, Va-
lentin S. Pavlov, lagði 15. febrúar
1991 fram tillögur um niðurlögn
Áætlunarráðs ríkisins (Gosplan)
ásamt flestum ráðuneytum, sem
beinlínis hafa yfir atvinnumálum
að segja. Verður tUlögunum búið
frumvarps form á sovéska þinginu.
Að hinni fyrirhuguðu nýju tilhög-
un munu ráðuneyti aðeins hafa
beinlínis umsjón með fáeinum
sviðum iðnaðan Orkumálum og
kjamorku, bflasmíði og dráttar-
véla, hergagnasmíði, jámbrautum.
„Við teljum ekki þörf á Áætlunar-
ráðinu sem slíku, heldur öllu frekar
á ráðuneyti efnahagsmála og for-
sagnar," höfðu blaðamenn eftir for-
sætisráðherranum, sem kvað um-
skipti þessi mundu taka þrjú ár. Og
lét hann þau orð falla, að einkavæð-
ing yrði með ýmsu móti eftir iðn-
greinum, og sagði: „Dregist hefur
að leggja einkavæðingu lagalegan
grundvöll."
Væntanleg vinnu-
löggjöf EBE
í Efnahagsbandalagi Evrópu var í
desember 1989 gerð félagsmála-
samþykkt. Hægt hefur þó gengið að
setja þau lög þess, sem eftir áttu að
fara. En í september 1990 hafði
framkvæmdastjómin sent til Evr-
ópuþingsins drög að frumvörpum
um vinnuvernd barnshafandi
kvenna, samræmingu reglna um
útlent verkafólk og — umdeild —
um samráð atvinnurekenda við
verkafólk sitt. Umsjón með samn-
ingu laga EBE um stöðu verkafólks
hefur framkvæmdastjórnarmaður
þess með umsjón með félagsmál-
um, Vasso Papandreou.

'ézmsmm _
Éiil S.-Ameríka
USSR
Onnur lönd
Miðausturl
Sannaðar olíubirgðir heimsins
Milljarðar tunna
tooo;
1970
gg
Heimild: BP
Meðaltekjur nú
hæstar í Japan
Að manntali teknu 1. október 1990
voru íbúar í Japan 123.611,541,
2,1% fleiri en 1985, og hafði þá ekki
fjölgað eins lítið á 5 ára skeiði síðan
1945. Er Japan sjöunda fjölmenn-
asta land jarðar á eftir Kína, Ind-
landi, Ráðstjórnarríkjunum,
Bandaríkjunum, Indónesíu og
Brasilíu. Verg þjóðarframleiðsla á
mann var 1990 í Japan $ 23.440,
hin hæsta í heimi, en næstmest í
Bandaríkjunum, $ 19.800.
Um orkunotkun
heims
Að árbók BP um orkunotkun, BP
Statistical Review of World En-
ergy (1990, BP Britannic House,
Moor Lane, London, EC 2Y 9BU,
single copies free) jókst orkunotk-
un í heimi öllum um 2% 1989, en
olíu um 1,5%. Mest jókst nýting
jarðgass, um 4%, síðan kjarnorku
um 3,6%, en fram eftir níunda
áratugnum hafði hún vaxið árlega
um 11% að meðaltali.
í jörðu er vitað um 1.012 millj-
arða tunna af olíu, í heimi öllum,
þar af í Saudi Arabíu 255 milljarða
tunna. Miðað við núverandi nýt-
ingarstig, endist kunn olía í jörðu
44,4 ár.