Tíminn - 25.05.1991, Blaðsíða 6

-6 Tíminn
LáOgárdagur 25. m'aí 199T
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavlk
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gíslason
Skrifstofur:Lyngháls 9,110 Reykjavík. Síml: 686300.
Auglýslngasfml: 680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1100,-, verð í lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Indland og lýðræðið
Indland er kallað fjölmennasta lýðræðisríki heims og
þá sýnt fram á að samkvæmt stjómarskrá sé lýðræðis-
skipulag þar ráðandi. Indland er að vísu ekki „land“ í
venjulegri merkingu þess orðs á íslensku. Indland er
bandaríki samsett af 17 ríkjum sem hvert um sig er
milljónaríki, enda munu íbúar Indlands nálgast það
að vera einn milljarður að tölu.
Svo stórt sem landið er er það ekki síður sundurleitt
að þjóðafjölda, menningu og tungumálum og ótelj-
andi mállýskum. Það er því síst við því að búast að í
slíku landi sé stjómmálaeining og friðsamleg sambúð
eða einhver auðveld leið til að halda miðríkinu saman
gegnum alríkisstjórnina í Nýju Delhi, höfuðborg þess.
Þótt ekki sé horft lengra aftur en til áranna eftir síð-
ari heimsstyrjöld, þegar Bretar ákváðu að leggja niður
breska keisaradóminn yfir Indlandi og veita Indverj-
um sjálfstæði, hefur friðsamleg þróun innanlands-
mála ætíð átt í vök að verjast á þessu tímabili. Hver
þjóðarleiðtoginn á fætur öðrum hefur verið myrtur af
pólitískum ástæðum af pólitískum tilræðismönnum.
Kunnast þessara morða er víg gamla Mahatma Gand-
his snemma árs 1948, sem hafði eytt ævinni í að sam-
eina Indverja gegn Bretum, en var skotinn til bana af
manni af hans eigin þjóðerni nokkrum mánuðum áð-
ur en ávöxtur baráttu hans skyldi koma í ljós, þ.e. sjálf-
stæði Indlands í júní sama ár.
Annað hinna kunnu leiðtogamorða á Indlandi var
það þegar Indira Gandhi féll fyrir skotum tveggja
manna úr hennar eigin lífvarðarsveit haustið 1984.
Morðingjar hennar voru Síkhar frá Punjab-ríki og
heyrðu til einni þjóðinni sem telur sér misboðið af
alríkisstjórninni í Nýju Delhi. Og nú er nýafstaðið
þriðja sögufræga morðið á indverskum stjórnmála-
foringja, þegar Rajiv Gandhi forsætisráðherra (raun-
ar sonur Indiru Gandhi) féll í sprengjutilræði í borg
á Suður-Indlandi, þar sem Tamílaþjóðin er fjölmenn
og mikilsráðandi. En Tamílar hafa talið sig eiga sök-
ótt við Rajiv Gandhi sem staðið hefur gegn sjálf-
stæðiskröfum þeirra og beitt þá hörðu í því sam-
bandi. Þrátt fyrir það hefur Rajiv Gandhi verið talinn
hófsamur stjórnmálamaður með mannúðleg við-
horf, sem öllum ber saman um að sé mikill mann-
skaði að. Ástæða er til að óttast að ekki verði auðvelt
að finna forystumann í hans stað.
Morðið á Rajiv Gandhi er enginn venjulegur sorg-
aratburður heldur felast í því ýmis tákn þeirra tíma
sem heimurinn býr nú við. Það gefur m.a. tækifæri
til þess að leiða hugann að heimshluta sem er okkur
Vesturlandamönnum enn stórlega framandi og við
vitum naumast hvort tekst að stjórna með lýðræðis-
legum aðferðum, hvað þá að séð verði að félagsleg
viðhorf lýðræðisins eða mannréttindahugsjónir þess
hafi fest rætur í ríkjum sem telja sig þó lýðræðis-
lönd.
Sambúðarerfiðleikar þjóða sem verið er að troða
undir einn stjórnarhatt speglast í ástandinu á Ind-
landi, auk þess sem margs konar vandi þriðja heims-
ins segir til sín og öfgar menningarandstæðna og
trúarsiða eru deginum ljósari.
VIKUNNI voru birtar fréttir
af því hvernig sérstofnun
nokkur á vegum Sameinuðu
þjóðanna flokkar 160 aðild-
arríki samtakanna eftir velferð og
mannréttindum. Þar kemur m.a. í
ljós að ísland er í hópi mestu vel-
ferðar- og mannréttindalanda
heims auk þess sem það er í flokki
þeirra ríkja þar sem meðaltekjur á
mann eru hvað hæstar, atvinnu-
leysi einna minnst, langlífi með
því mesta sem gerist og heilbrigð-
is- og menntakerfi í miklu betra
lagi en víðast hvar í heiminum.
r
Gullöld Islands
Þegar öllu er á botninn hvolft
þurfa þessi samanburðarfræði Þró-
unarstofnunar Sameinuðu þjóð-
anna ekki að koma á óvart. Það eru
engar nýjar fréttir að efnahagur ís-
lendinga sé góður, jafnvel þótt
miðað sé við fremstu iðnaðarlönd
heimsins. íslensk velferðarþjón-
usta, ekki síst almenn menntun og
heilbrigðisþjónusta, hefur þróast
með árunum og gert meira en að
halda til jafns við það sem vel ger-
ist í öðrum löndum og stendur
raunar jafnfætis því besta sem
þekkist. Tuttugasta öldin hefur
verið nær óslitinn framfaratími
hér á landi. Framfarirnar hafa fylgt
auknu sjálfstæði þjóðarinnar. Lýð-
veldistíminn síðan 1944 hefur ver-
ið gullöld íslandssögunnar.
Hitt er svo annað mál að íslend-
ingar þurfa ekki að ofmetnast af
þessu, hvorki á kostnað þeirra
þjóða sem neðarlega eru á virð-
ingaskrá Sameinuðu þjóðanna né
horfinna kynslóða í eigin landi.
Þjóðinni stendur nær að gera sér
grein fyrir stöðu sinni, láta ekki
eins og hún lifi við armæðu og ein-
angrun og skort á tækifærum,
heldur skilja að ísland er kostaríkt
land, íslenska þjóðin á sér ómetan-
lega staðfestu í landsgæðum og
menningu sem henni ber að sýna
sóma, því að í því er afkoma henn-
ar og hamingja fólgin.
Stjómarfar og
styijaldir
í þessum velsældarsamanburði
Sameinuðu þjóðanna koma við
sögu þau 160 ríki heims sem aðild
eiga að samtökum Sameinuðu
þjóðanna. Þótt Sameinuðu þjóð-
irnar grundvalli starf sitt á háleit-
um hugsjónum um mannúð,
mannhelgi, mannréttindi, lýð-
ræði, jafnræði og sjálfsákvörðun-
arrétt, vantar meira en lítið á að
þessar hugsjónir séu virtar í aðild-
arríkjunum. Aðeins minnihluti að-
ildarríkja S.Þ. eru lýðræðisþjóðfé-
lög. Mörg aðildarríkjanna eru ekki
einasta einræðislönd heldur og fá-
tæktarlönd. I allmörgum þessara
ríkja er hungursneyð algeng í stór-
um landshlutum og snertir millj-
ónir manna. Oftast fer saman
hungurástand og borgarastyrjöld,
uppflosnun og landflótti. Þetta
ástand er víða svo langvinnt og
ægilegt, að það hlýtur að verða fyr-
irferðarmikið í heimsfréttunum.
Þrátt fyrir það bendir margt til
þess að baksvið þessara frétta sé
flestum framandi nema hvað ein-
stakir atburðir, einkum náttúru-
hamfarir, sem valda manntjóni og
eignamissi, festast í huga fólks og
vekja samúð og örlæti ef til þess er
leitað um neyðarhjálp.
Þó mun það vera svo að þessir
einstöku neyðaratburðir eins og
þeir sem átt hafa sér stað í Bangla-
desh að undanfömu, svo ægilegir
sem þeir eru í mannsköðum, svo
líkja má við mannfall í styrjöldum,
eru smáræði hjá þeim voða sem sí-
felldur innanlandsófriður veldur
árum saman og hefur m.a. í för
með sér viðvarandi matar- og
vatnsskort og hungurdauða í kjöl-
farið. í því sambandi má benda á
Súdan og Eþíópíu í Austur-Afríku.
Af fréttum mætti halda að það séu
eilífir þurrkar sem hungursneyð-
inni valda. í raun og vem eru það
stjórnvöld og ófriður sem em und-
irrótin. Fólk hefur engan frið til að
búa að sínu eða fá það út úr efna-
hagsaðstoð sem í boði er sem því
væri í lófa lagið ef það byggi í eðli-
legu umhverfi.
Þróunarstarf og
neyðarhjálp
Hér skal í framhaldi af þessu vik-
ið að svokallaðri þróunaraðstoð
sem er nafn á þeirri starfsemi auð-
ugra þjóða að veita fé og ráðgjöf til
fátæktarþjóða heimsins í því skyni
að auka hagsæld og félagslegar
framfarir. Þróunaraðstoð merkir
því allt annað en neyðarhjálp og á
sér aðrar forsendur. Neyðarhjálp er
eins konar hjálp í viðlögum í stóm
sniði, mannúðarverk sem unnin
eru af náungakærleika. Oftast
verður neyðarhjálpin best af hendi
leyst á vegum lfknarsamtaka eins
og Rauða krossins og Hjálparstofn-
unar kirkjunnar og skylds félags-
skapar.
Þróunaraðstoð í eiginlegri merk-
ingu er pólitískt mál. Hún byggist
á löggjöf og fjárveitingum eða fjár-
útvegunum sem stjómvöld hafa
forgöngu um með einum eða öðr-
um hætti. Mikið af því fé sem ríki
veita til þróunaraðstoðar fer til
ýmissa stofnana Sameinuðu þjóð-
anna sem annast þá framkvæmd
aðstoðarinnar. Rikin em því þátt-
takendur í samstarfsverkefnum og
greiða til þeirra eftir ákveðnum
hlutföllum. Annað form þróunar-
aðstoðar er svokölluð þróunar-
samvinna, sem byggist á samningi
milli auðugs ríkis og fátæktar-
lands, þ.e. þróaðs ríkis og þróunar-
lands, og þá út frá því gengið að
þróunarlandið (hið fátæka land)
eigi jafnan hlut að samningnum,
hann hafí á sér svip gagnkvæmni
en ekki ölmusu þar sem annar er
gefandi og hinn eingöngu þiggj-
andi. Hitt er svo annað mál að í
reynd leggur auðuga ríkið auðvit-
að meira fram í beinum fjármun-
um, en verkefnin em samvinnu-
verkefni eigi að síður.
1% þjóðarframleiðslu
Þróunaraðstoð á sér fyrst og
fremst stoð meðal auðugu iðnríkj-
anna. Þar munar mest um ríki í
OECD (ríki Efnahags- og framfara-
stofnunarinnar) þ.e. iðnríki Vest-
ur-Evrópu, Norðurlönd auk
Bandaríkjanna, Japan, Kanada,
Ástralíu og Nýja Sjálands. Flest eða
öll hafa þessi ríki komið upp víð-
tækri starfsemi þróunaraðstoðar.
A.m.k. að nafninu til hafa þau að
leiðarljósi ályktun allsherjarþings
Sameinuðu þjóðanna um að ríku
londin verji samtals 1% þjóðar-
framleiðslu til þróunaraðstoðar,
þar af 0,7% af opinbem fé. Sam-
kvæmt upplýsingum frá OECD
vantar þó á að öll þessi ríki nái að
uppfylla þessa kröfu. Noregur ger-
ir það að fullu, Svíþjóð, Danmörk
og Holland em nærri markinu.
Önnur ríki em þar fyrir neðan, t.d.
Bretland með 0,3% og Japan með
sömu hlutfallstölu. Neðst á blaði
um hlutfallsleg framlög em
Bandaríkin með 0,15% af þjóðar-
framleiðslu, þótt svo vilji til að í
beinum tölum em Bandaríkin næ-
stefst á listanum með hátt í átta
milljarða dollara. Ekki er um að
villast að þróunaraðstoð er mjög
umfangsmikil milliríkjastarfsemi
til viðbótar almennum samskipt-
um á heimsmarkaði í verslun,
þjónustu og öðmm viðskiptum,
þótt ekki sé þetta sambærilegt í
sjálfu sér.
r
Island lægst í
framlögum
Fróðlegt er að spyrja hvemig ís-
land komi inn í þessa mynd. ísland
er aðili að OECD. ísland telst í hópi
velmegunarlanda. ísland er eitt
Norðurlanda. Norræn viðhorf setja
svip sinn á íslensk stjórnmál, þar á
meðal afstöðu til heimsmála. Oft
virðist eins og íslendingar vilji
ekki láta sinn hlut eftir liggja í
margs konar milliríkjasamskipt-
um, halda a.m.k. hlutfallslega til
jafns við aðra.
Hvað þróunaraðstoð varðar mun
ekkert velmegunarland eða ríki
innan OECD leggja minna fram til
þróunarmála en íslendingar. Þegar
Norðmenn leggja meira en 1% af
þjóðarframleiðslu til þessara mála,
Svíar og Danir álíka og Finnar um
0,6% láta íslendingar sér nægja
hlutfallstöluna 0,07. M.ö.o.: fs-
lendingar hafa af einhverjum
ástæðum hafnað því að halda til
jafns við Norðurlandaþjóðir og
aðrar OECD-þjóðir í þessu efni.
Þótt Alþingi samþykkti með þings-
ályktun vorið 1985 að auka fram-
lög til þróunaraðstoðar stig af stigi
í sex ár og ná viðmiðunarhlutfall-
inu (þ.e. minnst 0,7% af þjóðar-
framleiðslu á fjárlögum) á þeim
tíma, hafa framlögin ekki hækkað
hlutfallslega, heldur staðið í stað
nema þau hafí fremur lækkað sum
árin. Opinber þróunaraðstoð ís-
lendinga er um 230 milljónir
króna, en ætti að vera um 2,3
milljarðar ef miðað væri við hlut-
fallstöluna 0,7 og þeim mun meira
ef miðað væri við 1% eins og Norð-
menn gera.
r
Islenskt áhugaleysi
Hér verður ekki lagt í það að leita
allra skýringa á því hvers vegna ís-
lendingar eru svo tregir að leggja
fé til þróunaraðstoðar. Slíkar skýr-
ingar hljóta þó að vera til. Sýnt má
vera að áhuga íslenskra stjóm-
málamanna brestur, því hér er um
pólitískt mál að ræða sem á að lúta
frumkvæði þeirra. Fjárveitinga-
valdið er áhugalaust. Stjómmála-
menn verða heldur ekki fyrir
hvatningu frá kjósendum sínum í
þessu efni. Þetta mál brennur ekki
á íslenskum almenningi eins og
skoðanakannanir hafa leitt í ljós.