Tíminn - 11.06.1991, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 11. júní 1991
Tíminn 7
w 1 VETTVANGUR
Guðjón Jónsson:
Kartöflur eru vondar
Og þetta er mikið alvörumál fyrir þá sem rækta kart-
öflur til sölu, ekki síður en fyrir þá sem borða þær,
stórmál fyrir alla þjóðina, því að þessi framleiðsla
mun senn leggjast niður ef ekki batnar, og þó að þjóð-
in fengi enn eitt álver í staðinn væru það vond skipti.
Það undur varð í dag, 12. septem-
ber, að starfandi blaðamaður sýndi
þá hugkvæmni að skrifa um þetta
stórmál: Kartöflur eru ekki of dýr-
ar - þær eru hins vegar vondar og
á því verður að ráða bót. Það er vel
þegar fjölmiðlafólki dettur eitt-
hvað í hug, þó að hlé verði á stríði
og náttúruhamförum.
Heiður sé því Garra, þótt hann
mætti heita betur, en það er hann
sem skrifar þessa kraftmiklu grein
um kartöflur og birtir í Tímanum í
dag. Að vísu rænir hann frum-
kvæðinu þar með frá öllum öðrum
og kann að þykja súrt í brotið þeim
sem ætlaði sér að verða fýrstur og
var til þess búinn. En eigi má það
erfa, heldur skal nú bretta upp
ermar og fylgja Garra á völl. Undir-
ritaður er þó, þrátt fyrir nokkurn
undirbúning, ekki þess umkominn
að höggva jafnstórt og Garri, held-
ur verð ég að mestu leyti að láta
nægja að spyija um staðreyndir í
þessu máli. En ég vona að svo sé
komi að ég viti nægilega mikið til
að kunna að spyrja.
Nokkrar staðreyndir
1. Kartöflur geta verið góðar,
hreinasta hnossgæti. Margir vita
þetta ekki af því að þeir hafa aldrei
bragðað slíkar kartöflur - halda
jafnvel að útlendar kartöflur séu
skástar. Þeim er vorkunn, slíkt
sem framboðið hefur lengi verið,
en fyrir raunverulega góðar ís-
lenskar kartöflur er ekkert verð of
hátt. Bestar kartöflur (ekki bara
mat, heldur sælgæti sér til unun-
ar) hef ég fengið í Austurbænum í
Svínafelli, frá Lækjarbakka (?) í
Mýrdal og líklega frá Sámsstöðum
í Fljótshlíð - á móðurmáli mínu
„ljósrauðar kartöflur" - og frá Kví-
skerjum, en í því tilfelli gullauga.
En nú er nálega hálf öld síðan ég
naut þessarar reynslu og hamingj-
an má vita hvort svo bragðgóðir
stofnar eru lengur til í landinu,
eftir allar „kynbætur" og „stofn-
ræktun" síðustu tíma. Hér með
heiti ég á hvern þann sem á sinn
gamla heimaræktaða stofn að
farga honum ekki, nema ganga
fyrst úr skugga um að annar jafn-
góður eða betri sé til og muni
verða ræktaður áfram.
2. Einmitt þessa haustdaga eru á
markaði „rauðar" kartöflur sem
minna á þær sem að ofan getur.
Þær eru ágætlega rauðar á hýði
og í þeim er það rauða lag sem er
aðalsérkenni þeirra fyrir augað.
Þær eru þéttar og góðar á bragð,
þó að nokkuð vanti á að þær séu
það hnossgæti sem ég þekkti forð-
um. En sá hængur er á að í bland
við þessar eru aðrar og verri kart-
öflur í enn meira mæli, linar og
vatnsbornar, ljósar innan og ger-
sneyddar hinu rauða aðalsmerki -
sumar óætar. Einmitt þannig
voru þær kartöflur sem ég fékk úr
eigin garði fyrir nokkrum árum
undan norðlensku útsæði „stofn-
ræktuðu" - einmitt svona voru
þær kartöflur, þó gullfallegar
væru á að líta, sem þá voru til sölu
í verslunum hér í vesturbænum,
ekki ætar og varla skepnum bjóð-
andi, enda gafst ég þá endanlega
upp á að kaupa þessa vörutegund
og reyna að eta hana. Endanlega
er að vísu ofsagt, því að ég venti
mínu kvæði í kross og ákvað að
rannsaka fyrst orsakir þessara
vöruskemmda eða hvort einhvers
staðar kynni að vera góðar kart-
öflur að fá. Nú vil ég segja frá ieit
minni.
3. Tvö afbrigði kartaflna eru aðal-
lega í ræktun, rauðar og gullauga,
Kartöflur geta verið
góðar, hreinasta
hnossgæti. Margir
vita þetta ekki af því
að þeir hafa aldrei
bragðað siíkar kart-
öflur - halda jafnvel
að útlendar kartöfl-
ur séu skástar. Þeim
er vorkunn, slíkt
sem framboðið hef-
ur lengi verið, en
fyrir raunverulega
góðar íslenskar
kartöflur er ekkert
verð of hátt.
auk helgu sem mér skilst vera
blendingur hinna tveggja. Af báð-
um kunna að vera til ýmsir stofn-
ar og kunnugt er að Olafur Jóns-
son ráðunautur valdi af þeim einn
sem síðan ber nafn hans, en ekki
veit ég hvort allar kartöflur sem
svo eru nefndar beri heitið með
fullum rétti. Hvert afbrigði og
stofn hefur sína eiginleika, t.a.m.
um þurrefni og næringargildi,
uppskerumagn, heilbrigði og ekki
síst bragðgæði, vaxtarhraða og
geymsluþol. Þá henta þær misvel
til ákveðinnar matreiðslu og rauð-
ar verða ekki flysjaðar í vélum svo
vel sé, fyrir það hve nafli og augu
liggja djúpt.
4. Jarðvegur, veðurfar, sprettu-
tími, þ.e. lengd sumars, eru mikil-
vægir þættir í ræktun kartaflna,
svo og að notaður sé réttur áburð-
ur og hæfilega mikill. Vera má að
afbrigði geri ekki öll sömu kröfur
og t.a.m. megi rækta gullauga í
mold en rauðar aldrei með góðum
árangri nema í sendnum garði.
Mér er ekki kunnugt um að þetta
hafi verið rannsakað sem skyldi.
En þó að mold reynist vel á einum
stað, þá getur jafnvel í næsta garði
verið öðruvísi mold og óhæf með
öllu til þessarar ræktunar. Þetta
vita allir sem reynt hafa, en það er
ekki nóg að vita. Menn verða líka
að fara eftir þessu svo að kartöflur
séu alls ekld ræktaðar til sölu í
jarðvegi sem þeim hentar ekki.
Annað eru hrein vörusvik.
5. Meðferð á kartöflum við upp-
töku, geymslu og sölu verður að
vanda eins og frekast er kostur.
Sennilega er mesti vandinn að þær
mega ekki blotna. Það er nefnilega
að öllum jafnaði óhjákvæmilegt að
þvo þær áður en þær fara á mark-
að. I sjónvarpinu höfum við séð
þeim dýft í bæjarlækinn einu einni
eða tvisvar eftir að þær hafa verið
settar í poka. Kannski er þetta nóg
þegar þær koma beint úr garðin-
um og þar sem bæjarlækurinn er
hreinn. Annars þarf vélbúnað. Og
strax á eftir þurfa kartöflurnar að
þorna. Mér er ekki grunlaust um
að þar sé veikasti hlekkurinn í
allri meðferðinni.
Þessu næst þurfa kartöflur að
komast í hendur neytenda sem
allra fyrst, eftir sem minnsta bið í
verslun (samdægurs?). Þar ættu
þær að vera í kæli og myrkri, eða
a.m.k. ekki í mikilli birtu, því að
þar eru þær ótrúlega fljótar að
spillast og fá grænan lit. Þá eru
plastpokar ekki góðar umbúðir,
enda þótt gataðir séu.
Eftirmáli
Naumast hafði ég gengið frá
framanrituðu þegar mér tóku að
berast ný tíðindi og merkari en
mig gat órað fyrir. Ég lagði því
blöðin til hliðar í bili - og leið nú
heill vetur svo að við héldum að
okkur höndum, bæði ég og Garri.
Því betur voru skynfærin notuð og
var t.a.m. mörg prédikun um kart-
öflur bæði flutt og numin í hádeg-
inu við gáfumannaborðið í mat-
salnum undir Svörtuloftum, þar
sem við innvígðir reyndum að gera
okkur að góðu þá hörmung sem
kölluð er premier, en þá kartöflu er
hægt að flysja í vélum og kemur
það niður á þeim sem borða í
mötuneytum. Er það von en engin
vissa hvort allir sluppu skaðlaust
frá þessari lífsreynslu tvöfaldri.
Á hinn bóginn sýnist mér að at-
huguðu máli þessa blíðu vordaga
að vel megi bjóða Tímanum að
birta óbreytt þetta sem ég hafði
sett á blað í fyrra, en segja mun ég
frá tíðindum í annarri grein.
FRÍMERKI
Sérstimplar
Um mánaðamótin maí-júní verður
haldið Fjölumdæmisþing Lions-
hreyfingarinnar á fslandi, á Akur-
eyri. Á þessu ári eru einmitt liðin 40
ár frá því að fyrsti Lionsklúbburinn
var stofnaður á íslandi. Þetta er
hinsvegar 36. Fjölumdæmisþingið.
Á fyrstu árunum var aðeins eitt um-
dæmi hér á landi og því aðeins um-
dæmisþing, en eftir að umdæmi
109 var skipt í A- og B- umdæmi,
var svo myndað fjölumdæmi er náði
yfir bæði umdæmin.
Afmælisdagurinn sjálfur verður
svo haldinn hátíðlegur í ágúst, á
stofndegi Lionsklúbbs Reykjavíkur,
en hann var fyrsti Lionsklúbburinn
sem var stofnaður hér á landi.
Það þarf vitanlega ekki að taka það
fram, að ísland er stærsta Lionsland
í heimi, miðað við fólksfjölda. Sá er
þetta ritar hefir enn fremur grun-
semdir um að á íslandi gefi Lions
hlutfallslega mest til þeirra sem við
örðugleika eiga að etja. Má benda á
stórgjafir Alþjóðlegs hjálparsjóðs
Lions vegna Vestmannaeyjagoss,
tækjakaup í K- álmu Landspítala og
fleira.
Póstgangan
Fæðingarvottorð íslenska póstsins,
var dagsett þann 13. maí, fyrir 215
árum síðan. Útivistarmenn fóru af
því tilefni í gönguferð í samvinnu
við Póstmálastjómina og gengu
gömlu póstleiðina frá Keflavík til
Grindavíkur. Af tilefni dagsins báru
þeir með sér slatta af bréfum sem
voru stimpluð á báðum póststöðv-
um afmælisgöngunnar og allt vom
þetta skráð ábyrgðarbréf og þar með
„póstgengirí' bréf af besta tagi.
Þótt ég noti hér orðið „póstgeng-
inn“ í gamansömum tón, þá er
þetta mikið alvömorð í eyrum
sumra frímerkjasafnara, jafnvel í
augum þeirra. Póstgengi sendingar
réttlætir söfnun hennar í margra
augum. Við skulum vona að slíkir
safnarar safni ekki ónotuðum frí-
merkjum.
NORDIA-91
Þeir verða ekki færri en fimm,
sérstimplarnir á „NORDIA-91“.
Það er að segja þeir íslensku. Hefir
hver og einn þeirra ákveðið þema,
sem tilheyrir degi þeim sem stimp-
illinn er notaður. Þá verður auk
þess einn allsherjarstimpill, sem er
notaður alla dagana. Þá er sérstak-
ur stimpill þegar í notkun á Frí-
merkjasölunni fyrir allan þann
póst er þar er póstlagður vegna
sýningarinnar.
En svo kemur viðbótin, sem er að
hvert og eitt hinna Norðurlandanna,
sem tekur þátt í sýningunni, hefir
einnig sinn sérstimpil þar. Að vísu
þarf að kaupa frímerki viðkomandi
lands og líma á bréf eða kort til að fá
stimplað á, en þama verða að
minnsta kosti 6-7 stimplar í viðbót
Það þarf að búa sig undir að safna allt
að 12 stimplum í sambandi við sýn-
inguna. Þá kemur nú heldur betur í
ljós vandamálið við að fá hlutina póst-
gengna. Nema því aðeins að viðkom-
andi láti sér nægja að ganga með
bréfin og kortin milli sölubásanna.
NORDIA-örk nr. 2 t
Nú skyldu safnarar gæta þess aðf
NORDIA-örk númer tvö verður tek-
in úr almennri sölu hjá póstinum
um mánaðamótin maí-júní. Eftir
það fæst hún aðeins í ársmöppum
og sérmöppum sýningarinnar.
Sigurður H. Þorsteinsson