Tíminn - 13.07.1991, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Tímirm
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavik
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Glslason
SkrifetofurLyngháls 9,110 Reykjavlk. Síml: 686300.
Auglýsingasfmi: 680001. Kvötdsfman Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fféttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrat Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1100,-, verð I lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Ófriöur í Evrópu
I nærri þrjár vikur hefur ríkt styrjöld á meginlandi
Evrópu. Að formi til er þetta borgarastyrjöld í Júgó-
slavíu. í eðli sínu er þetta styrjöld milli aðgreindra
þjóða í tilbúnu miðríki, sem eftir nokkurra áratuga
sögu er að leysast upp vegna hagsmuna- og menn-
ingarárekstra og þjóðernisdeilna.
Sambandsríki suður-slavneskra þjóða, sem sögu-
lega á rætur sínar að rekja til ástandsins í lok íyrri
heimsstyrjaldar, er sambræðsla þjóða sem telja til
skyldleika eins og tungumál þeirra votta, en eru eigi
að síður ólíkar um menningu sem kemur fram í
ýmsu, ekki síst í trúarsið og öllu sem því fylgir.
Á þeim miklu örlagatímum sem heimsstyrjaldarár-
in síðari voru, reyndi mjög á þolrifin í júgóslavnesku
miðríkisheildinni. Samheldni um utanríkisstefnu
brást, þ.e. afstöðu til hinna stríðandi meginfylkinga,
enda voru júgóslavnesk stjórnvöld ekki sjálfum sér
ráðandi, heldur leiksoppur atvikanna, lentu undir
járnhæl nasista, gegn vilja sínum, þótt auðvitað ættu
nasistar sína leppa í landinu sem gerðu sig þeim
mun meira gildandi sem Þjóðverjar voru þar til eftir-
rekstrar. Þegar til þess kom að sameina Suður-Sla-
vana í mótspyrnu gegn Þjóðverjum og nasistalepp-
unum tókst ekki betur til en svo að um það voru
myndaðar tvær fylkingar sem voru hatursfullar hvor
í annars garð og börðust jafnvel hvor við aðra, ef svo
bar undir.
Þjóðasamsteypan júgóslavneska kom því síður en
svo ósködduð út úr heimsstyrjöldinni, ekki aðeins
vegna hernáms og yfirgangs Þjóðverja og þess að
lenda þannig öfugu megin í styrjaldarátökunum,
heldur miklu fremur af blóðugum innanríkis- og
milliþjóðaátökum sem grasseruðu í ríkinu með ægi-
legu mannfalli og hörmungum. Júgóslavnesku þjóð-
unum tókst m.ö.o. að heyja borgarastyrjöld í miðri
heimsstyrjöldinni, og hefði minna mátt gagn gera til
þess að sýna að ríkjabandalag Suður-Slava var
stjórnskipulegt húmbúkk.
En það er ein af furðum stjórnmálanna að ríkis-
heildin hélst eftir styrjöldina, þegar kommúnísk
breiðfylking Títós náði völdum, að vísu ekki með
neinum ágætisaðferðum en þó svo að það heppnaðist
að friða ríkið og koma á virku stjórnskipulagi sem
dugði svo lengi sem Tító fékk að ráða óáreittur sem
einræðisherra, því að það var hann og ekkert annað.
Stjórnskipun og stjórnarfar af þessu tagi þoldu auð-
vitað ekki dauða Títós, þegar þar að kom vorið 1980.
Stjórnarhættir Títós voru af svo frumstæðri tegund
að þeir urðu ekki yfirfærðir á viðtakandi valdakyn-
slóð. í rauninni hefur aldrei verið neinn viðloðunar-
kraftur í júgóslavneska ríkinu. Það er því síst að
furða, þótt það sé að gliðna. Hins vegar er hörmulegt
að upplausn þessa tilbúna og illaundirpúkkaða mið-
ríkis skuli þurfa að eiga sér stað með blóðugum átök-
um.
Boðberar Stór-Evrópuríkisins eru óneitanlega í
vandræðum út af þessum atburðum í Júgóslavíu.
Þeir eru a.m.k. minntir á það að hagsmunaárekstrar
í fjölþjóðasamsteypum og miðríkjum eru ekki úr
sögunni. Við bæjardyrnar hjá þeim hefur dregið til
styrjaldar milli þjóða vegna hagsmuna- og menning-
arárekstra.
Laugardagur 13. júlí 1991
Í-V ÚÐVÍK Kristjánsson
sagnfræðing skortir ekki nema
nokkrar vikur í áttrætt. Ekki
lætur hann samt deigan síga
um ritstörf sín, því að út er
komin nærri 300 blaðsíðna bók
um tiltekinn þátt í ævi Jóns
Sigurðssonar, sem áður hefur
verið fjallað um í fremur stuttu
máli, en Lúðvík ræðst í að gera
ítarleg skil í bók sinni, Jón Sig-
urðsson og Geirungar, á forlagi
Bókaútgáfu Menningarsjóðs.
Um Jón forseta
í eftirmála bókar sinnar segir
höfundur að með henni ljúki
„sem bókarefni" skrifum hans
um Jón Sigurðsson forseta.
Með ritum sínum um Jón Sig-
urðsson á Lúðvík við þær
mörgu bækur sem hann hefur
samið um málefni 19. aldar, þar
sem Jón kemur svo mjög við
sögu að hann er ævinlega eins
og miðdepill frásagnanna og
aðalsöguefnið. í eftirmálanum
lýsir Lúðvík eigi að síður um-
fjöllun sinni um Jón með þess-
um orðum: „Táka verður fram
þegar í byrjun að um ævi Jóns í
heild hef ekki sýslað að neinu
ráði. Störf mín varðandi hann
hafa fyrst og fremst verið fólgin
í að kanna vissa þætti í ævi
hans, sem aðrir hafa lítt eða
ekki athugað."
Þetta mat Lúðvíks Kristjáns-
sonar á eigin verkum um Jón
Sigurðsson Iýsir mikilli hóf-
semd í fullyrðingum um þau.
Með þeim getur hann að vísu
firrt sig ámæli um að meta lítils
verk annarra sem gert hafa ævi
Jóns Sigurðssonar skil, hvað þá
að hann sé að upphefja sjálfan
sig. Hins vegar liggur sérstaða
Lúðvíks í umfjöllun um Jón
Sigurðsson einmitt í því að
hann hefur „kannað ... þætti í
ævi hans sem aðrir hafa lítt eða
ekki athugað". Eins og rit þau
öll, sem hér um ræðir, bera vott
um, eru þessi athugunarefni
engar innansleikjur. Lúðvík
hafði ekki úr litlu að moða þeg-
ar hann fór að viða að sér efni
um Jón Sigurðsson, þótt þá
þegar lægi mikið fyrir sem aðr-
ir höfðu sýslað um og birt sem
viðamikið bókarefni.
Um þetta segir Lúðvík nánar í
eftirmála:
„Mér varð skjótt ljóst eftir að
ég fór að draga að föng í „Vest-
lendinga", sem er þriggja binda
verk [1953, 1955, 1960], að Jón
mundi koma þar allmikiö við
sögu, en ég hóf aðdrætti í það
skömmu eftir 1940. í fyrstu
ætlaði ég Jóni og sambandi
hans við Vestlendinga einn af
þremur köflum í öðru bindi. En
við gaumgæfilega eftirleit óx
það efni svo, að ekki minna en
allt bindið rúmaði það. Þar sem
hér var um að ræöa heimildir,
er áður höfðu að mestu verið
ókunnjr, kom vitaskuld ekki
annað til greina en birta þær
allar, sem gildi höfðu til að
varpa sem skýrustu ljósi á sam-
skipti manna í Vestfirðinga-
fjórðungi við Jón.“
Síðan rekur Lúðvík það hvern-
ig margs konar efni, sem tengd-
ist Jóni en kom ekki sérstaklega
við sögu Vestlendinga, barst að
honum með þeim föngum sem
nýttust honum í það tiltekna
rit, en átti þar ekki heima. Þetta
„aðskotaefni" utan við Vest-
lendingasögu varð Lúðvíki
Kristjánssyni að margföldu
bókarefni, eins og lesa má í
ritaskrá höfundar og margir
þekkja. Auk þess hefur Lúðvík
birt ýmsar ritgerðir um atvik í
sögu Jóns forseta, samið texta
fyrir sjónvarpsþætti um hann
og flutt fyrirlestra í skólum um
ævi hans og störf. Þess má sér-
staklega minnast að Lúðvík
Kristjánsson hafði fyrir hönd
Alþingis yfirumsjón með að
koma upp minningasafni um
Jón Sigurðsson í Jónshúsi í
Kaupmannahöfn, þar sem Jón
átti heimili lengst af. Þegar for-
setar Alþingis fólu Lúðvíki það
verk, var það ekki gert að
ástæðulausu, heldur í þeirri
vissu að hann væri hæfastur
allra manna til þess að standa
fyrir því verki.
r
A tímamótum
Nú er aldrei nema skylt að láta
það eftir Lúðvfki að skilja
margra bóka umfjöllun hans
um Jón Sigurðsson svo, að
hann hafi ekki sýslað um ævi
hans og störf „í heild". Og ef sá
skilningur er óyggjandi og ann-
að en lítillæti, ættu allir að geta
orðið sammála um að rit Lúð-
vfks um 19. aldar málefni með
Jón Sigurðsson í miðdepli auð-
veldi öðrum að setja saman
slíkt heildarverk um hann,
skrifað fyrir nútímamenn. Að-
gengilegt rit um þjóðfrelsisbar-
áttu Jóns Sigurðssonar er brýnt
málefni á okkar tíð, þegar enn
ein hugsunarkollsteypan er að
eiga sér stað í íslenskum stjórn-
málum.
Þessi kollsteypa er ólík öðrum
fyrri breytingatilefnum í ís-
lensku þjóðfélagi, að ekki sé
beinlinis talað um framfarir, að
því leyti til að farið er að boða
það sem „nauðsyn" að afsala
pólitísku sjálfstæði þjóðarinnar
í hæfilegum skömmtum, draga
úr fullveldi lýðveldisins stig af
stigi (með milliríkjasamning-
um), tengjast öðrum ríkjum og
ríkjabandalögum stjórnarfars-
lega, láta útlendingum eftir
jafnrétti til atvinnurekstrar, bú-
setu, landkaupa og hvers kyns
umsvifa og kaupsýslu á fslandi,
raunar gegn því að fslendingar
njóti sama réttar í stórríkinu,
að því er sagt er.
Þeir, sem hlustuðu á eintal ut-
anríkisráðherra í viðtalsþætti
(sem svo var auglýstur) í ríkis-
sjónvarpinu á þriðjudagskvöld í
þessari viku, vita að hverju
stefnt er í þessum málum og
með hvaða aðferðum á að
skerða sjálfstæði og fullveldi
þjóðarinnar. Það skal gerast
með milliríkjasamningum, sem
utanríkisráðherra gerir eftir
sínu höfði og skipar stjórnar-
liðinu á Alþingi að samþykkja
að viðlögðum stjórnarslitum.
Merki Jóns - fáni
_________Gissurar___________
Svo er komið að íslenskir
ráðamenn, og helst þeir sem
ættir rekja til bernskuslóða
Jóns Sigurðssonar og eru jafn-
vel alnafnar hans, eru farnir að
lesa boðskap forsetans aftur á
bak, vinda ofan af öllu því sem
fyrri kynslóðir þessarar aldar
hafa verið að snúa sér í hag með
stofnun sjálfstæðs og fullvalda
rfkis í anda Jóns Sigurðssonar
eins og hann gaf frekast tilefni
til. — Bók Lúðvíks Kristjáns-
sonar um Jón Sigurðsson og
Geirunga kemur út í þessu pól-
itíska umróti á tímum nýrra
kenninga um íslensk stjórn-
skipunarmál. Þessar kenningar
(krata og nýkapitalista) boða
það fyrst og fremst að setja
skuli punktinn aftan við sjálf-
stæðishugsjón íslendinga eins
og hún þróaðist í anda Jóns for-
seta og lauk með stofnun lýð-
veldis 1944. En þær gera meira.
Þessum kenningum er ekki
aðeins ætlað að ljúka því skeiði
íslandssögunnar sem kennt er
við sjálfstæðisbaráttu og hug-
sjón hins frjálsa lýðveldis. Þeim
er auðvitað ætlað að vera upp-
haf nýs tíma þar sem menn sjá
ísland fyrir sér sem stjórn-
skipulegan hluta Stór-Evrópu
og íslendinga sem þegna vold-
ugra bandaríkja, þegar fram
líða stundir. Það er að vísu rétt
að þetta á ekki að gerast í einu
stökki, heldur stig af stigi,
„með milliríkjasamningum".
Raunar hafa íslendingar æfingu
frá fyrri öldum í að afsala sér
innlendu forræði og gerast
þegnar útlendra valdhafa með
milliríkjasamningi sem er
Gamli sáttmáli. En það er til-
finningalaus maður á mikilleik
þjóðarsögunnar sem ekki finn-
ur hversu tragiskt það er, þegar
íslenskir valdamenn geta ekki
látið 20. öldina líða til loka án
þess að fella merki Jóns Sig-
urðssonar, en hefja á ioft fána
Gissurar Þorvaldssonar.
Þjóðréttindi
Bók Lúðvíks Kristjánssonar
um Jón Sigurðsson og Geir-
unga vekur upp hugsanir af
þessu tagi, ekki af því að það
standi neins staðar í bókinni að
svo skuli vera, heldur vegna
þess að þessi fróðleiksbók um
atvik úr sögu 19. aldar geymir í
sér slfka hugsunarkveikju, enda
væri hún dauð bók ef hún gerði
það ekki.
Á titilsíðu umræddrar bókar
er sagt að hún sé „neistar úr
sögu þjóðhátíðaráratugar".
Efni hennar er m.ö.o. sótt í
stjórnmálaatburði áranna milli
1870-1880, svo rúmt sé til orða
tekið. Jón Sigurðsson er mið-
depill þessa söguefnis. Hér seg-
ir frá pólitísku áróðursstarfi á
vegum Jóns forseta síðasta ára-
tuginn sem hann lifði. Geir-
ungar voru félagar í leynihreyf-
ingu sem nefndist ,Atgeirinn“
og í voru nánustu trúnaðar-
menn Jóns og þeir sem taldir