Tíminn - 09.08.1991, Síða 9

Föstudagur 9. ágúst 1991
Tíminn 9
MINNING
Kristín Finnbogadóttir
frá Hítardal
Fædd 30. júní 1928
Dáin 15. júní 1991
Margir heitir og bjartir dagar
glöddu og yljuðu okkur hér í höfuð-
borginni íýrrihluta júnímánaðar. í
morgunkyrrðinni naut ég þess oft að
horfa á trén í garðinum breiða grein-
amar mót sólu og smáfuglana tylla
fótum sínum á hlýja jörðina eða
flögra um í fúllkomnu áhyggjuleysi
eins og aldrei framar gæti komið
frost og snjór. Mér fannst líka sjálfri,
þessa yndislegu morgna, að allt ann-
að en heiður og blár himinn væri
órafjarlægt.
Einn þessara fögru daga, þ. 16. júní,
hringdi Gunnar Finnbogason til mín
og bara mér andlátsfregn Löllu syst-
ur sinnar. Hún var búsett í Englandi
og hafði látist kvöldinu áður. Eg var
að vísu við þessu búin, en samt - ekki
alveg svona fljótt.
Vinkona mín, Lalla eins og hún var
alltaf kölluð, skrifaði mér síðast þ. 23.
apríl. í bréfinu segir hún: „Ég var
ekkert hissa að fá bréf frá þér því ég
hugsaði svo sterkt til þin og þá skrifa
þeir alltaf sem ég hugsa til." Og
seinna í bréfinu segir hún: „Ég kem
aftur upp í dalinn, Lóa mín. Askan
mín á að hvfla þar í faðmi fjallanna.
Ég hef nú verið að berjast við þennan
sjúkdóm í tvö ár. Ég hef fengið að sjá
haustið, veturinn og núna vorið, sem
er yndislega árstíðin í Englandi, en
núna finnst mér sjúkdómurinn
herða á, ég stend bara þar til ég fell!“
Þetta bréf er ég oft búin að hand-
leika og lesa og alltaf verið í þann
veginn að setjast niður og skrifa - en
hvað gat ég sagt? Þetta hefur vafist
fyrir mér og nú - nú er það of seint
Hversu oft hendir það ekki?
Við Lalla vorum sveitungar, hún var
frá Hítardal í Hraunhreppi en ég frá
Álftá. En langt var á milli þessara
bæja og sáumst við því ekki oft á upp-
vaxtarárunum.
Foreldrar Löllu höfðu kynnst vestur
í Dölum, giftu sig þar og fluttust að
Hítardal vorið 1910. Móðir hennar,
Sigríður Teitsdóttir, var fædd að
Meiðastöðum í Garði, 11. júní 1884.
Faðir hennar, Finnbogi Helgason,
fæddist 24. des. 1878 að Stórafjalli í
Borgarhreppi, Mýrasýslu.
Ekki mun aðkoman á framtíðar-
heimilinu hafa verið aðlaðandi, bæj-
arhúsin lek, dimm og að hruni kom-
in. En landslagið var seiðmagnað og
fagurt, vorið og sumarið framundan
og lífsþrótti og bjartsýni ungu hjón-
anna engin takmörk sett. Með dugn-
aði, harðfylgi og þrotlausri vinnu
tókst þeim að byggja upp og rækta
jörð sína til góðra nytja. Tíu syni
eignuðust þau á árunum 1910 til
1923, þeir voru eftir aldursröð: Pétur,
Kristófer, Leifur, Teitur, Bjöm og
Helgi, tvíburar, Kristján, Bergþór,
Gunnar og Héðinn.
Það segir sig sjálft að þeir urðu ung-
ir að taka þátt í lífsbaráttu foreldra
sinns eða svo fljótt sem kraftar
leyfðu. Og miðað við aðstæður gat
vinnutíminn sjaldnast farið eftir
klukkunni heldur þörfinni fyrir að
ljúka hverju verkefhi svo fljótt sem
unnt var svo hægt væri að hefjast
handa við hið næsta.
En þegar yngsti sonurinn var fimm
ára fæddist Hítardalshjónunum
stúlka og hlaut hún nafnið Kristín.
Þetta þóttu mikil tíðindi í sveitinni,
allir bjuggust við að enn mundi fæð-
ast drengur.
Þessi dugmiklu hjón, Sigríður og
Finnbogi, bjuggu 41 ár í Hítardal og
létust bæði á sama sumrinu, hún 15.
júlí og hann 4. september 1951. Þau
hvfla í heimagrafreit þar á staðnum.
Margir hafa sjálfsagt litið á Löllu
sem nokkurs konar prinsessu heim-
ilisins, þar sem hún var eina stúlkan
meðal tíu bræðra. En hún hafði enga
sérstöðu sem.slík og fór snemma að
vinna og varð fljótt liðtæk eins og
bræður hennar.
í bréfi til mín, sem hún skrifar eftir
langa búsetu í Englandi, segir hún:
„Fegurð Hítardals hefur alltaf verið
mér gott veganesti og þar lærði mað-
ur að vinna. Mörg kvöldin, sérstak-
lega á sumrin, lagðist maður til
hvfldar næstum dofinn af þreytu og
vaknaði svo morguninn eftir eins og
nýsleginn túskildingurl"
Fyrstu veruleg kyn okkar Löllu hóf-
ust þegar hún var um fermingu. Þá
bar það við heima hjá mér að taminn
hestur, sem kallaður var Jarpur,
strauk og fréttist nokkru síðar að
hann mundi hafa komist í stóð inn á
affétti. Ekki þótti það gott að missa
hann frá heimilisnotkun og var það
ráð tekið að senda mig upp að Hítar-
dal, þar átti ég að fá leyfi húsbænda
fyrir að Lalla mætti koma með mér
til leiðsagnar og hjálpar við að finna
og handsama hestinn. Og síðla dag
nokkum, þegar lækkandi sólin laum-
aði geislum milli birkirunna og
hraunhóla, reið ég í átt til fjalla.
í Hítardal var erindi mínu vel tekið
og gisting velkomin. Klukkan sex
næsta morgun lögðum við af stað inn
á Þórarinsdal, en sú leið var mér al-
gerlega ókunn. Ég var samt áhyggju-
laus, því ég vissi að Lalla þekkti þar
allar götur, en leit þó hálft í hvoru á
hana sem krakka því ég hafði nokkur
ár umfram hana. En sú skoðun
breyttist fljótt og mér varð ljóst að
hún var ekkert bam í andlegum
skilningi. Hér var ég að tala við gáf-
aða og hugsandi stúlku sem heillaði
mig með skemmtilegum frásagnar-
máta og spurulum athugasemdum.
Hún var þyrst í viðræður og við leit-
uðum sameiginlega að lífsvisku og
svömm við hinum mörgu óráðnu
gátum tilverunnar meðan hestarnir
runnu áfram eftir grýttum troðning-
unum.
Fyrr en okkur varði vorum við
komnar inn á Þórarinsdal og stóð-
hrossin tóku á rás yfir mela og móa.
Eltingaleikur hófst og endaði með
sigri okkar Löllu. Okkur tókst að
króa þess villtu hlaupara við görð-
ingu og innan stundar var Jarpur
orðinn bandingi.
Með gljáandi augu og titrandi eyru
horfði hann á félaga sína grípa stökk-
ið og slá neista úr grjóti meðan hans
eigin frelsisvon dó út í niðurbældu
hneggi. Stundin snart okkur báðar.
Við héldum þögular heimleiðis.
Og árin liðu. Við Lalla sáumst ekki
oft Þó man ég að hún gisti einu sinni
heima á Álftá og þá spjölluðum við
margt og aldrei skorti okkur um-
ræðuefni. í einu bréfi, löngu síðar,
minnist hún á hvað það það hefði
verið notalegt að sofna við ámiðinn,
sem barst inn um gluggann á her-
berginu þar sem hún svaf.
Þótt ég væri gift og búsett í Keflavík
var ég heima á Álftá á sumrin og lalla
enn að einhverju leyti heima. Og um
þessar mundir skiptumst við á löng-
um bréfum.
Lalla þráði að menntast og víkka
sjóndeildarhringinn. Svo kom að því
að hún fór á Kvennaskólann í Reykja-
vík og var þar einn vetur. Annan vet-
ur var hún í Staðarfellsskóla. Og einn
góðan veðurdag var hún farin að
vinna á ritsímanum í Reykjavík. En
einhver þráður lá alltaf í loftinu á
milli okkar - áttum eitthvað sameig-
inlegt. Við vorum báðar náttúruböm,
en kannski vomm við eins og Ekkjan
við ána - „Hún elskaði ekki landið, en
aðeins þennan blett...“ (G.Friðjónss)
Lalla elskaði dalinn sinn og ég elsk-
aði hraunið mitt.
En árið 1951 var Lalla komin til
Englands og farin að læra leiklist og
1954 giftist hún Richard John Stat-
man og settust þau að í Edinborg.
Nokkuð seinna frétti ég hjá bræðmm
Löllu að hún væri orðin ekkja.
Svo var það vorið 1981 að ég fékk
bréf, skrifað í Norwich í Englandi og
undirskriftin var - Lalla frá Hítardal.
Hún vissi ekki heimilisfang mitt og
bað Teit bróður sinn að koma bréf-
inu.
Ég varð bæði hrifin og undrandi.
Tilefni bréfsins var að Teitur sendi
henni nokkm áður blað með mynd af
foreldmm sínum ásamt smágrein og
kvæði sem ég hafði gert í 100 ára
minningu þeirra.
Þetta gladdi hana og leiddi huga
hennar heim á æskuslóðir. Setning-
in: „Geng ég týndar götur..." í kvæð-
inu Til baka sagði hún að hefði sér-
staklega höfðað til sín.
í sama bréfi segir hún mér af fjöl-
skyldu sinni: „Ég á þrjú böm. Ingrid,
sem er 21 og lýkur háskólanámi í
frönsku og leiklist í júní. Helen sem
er 18 ára og er að taka stúdentspróf í
júní og mun fara f leikskólanám ‘82.
Richard er 13 ára og augasteinn okk-
ar allra, því hann er líkur föður sín-
um sem dó löngu áður en hann
fæddisL
Ég fluttist til Norwich, sem er göm-
ul borg nálægt austurströndinni,
1968. Ég byrjaði hér nýtt líf með þrjú
böm, þrjá ketti, einn hund og vinnu-
gleði sem ég erfði frá bemsku minni,
ég þekkti engan - en tveim ámm
seinna giftist ég góðum manni, efna-
fræðingi sem heitir John Boulton, og
hann tók okkur öll að sér og hefur
lært dálítið í íslensku.“
Það má segja að Lalla hafi tengt
þráðinn á milli okkar yfir hafið með
þessu fyrsta bréfi frá Englandi. Síðan
hefur hann verið að styrkjast með ári
hverju. Með hjálp pennans höfum við
getað rætt saman um huglæg efni,
eins og áður fyrr hér heima.
Núna, þegar ég horfi út í garðinn,
finnast mér fuglamir ekki vera jafn-
glaðir og léttfleygir eins og þeir vom
fyrir nokkmm dögum, enda var him-
inninn þá heiður og blár.
Freysteinn Gunnarsson sagði svo
fallega í Ijóði: „Nú sit ég í rökkrinu og
rísla mér við / að raða brotunum
saman." Ég sit með bréfin hennar
Löllu, raða þeim saman og les.
Enn verður fyrir mér kafli úr fyrr-
nefndu bréfi: ,Mig hefur alltaf langað
til að skrifa bók áður en ég dey, en ég
hef fallið á milli tveggja steina. ís-
lenskan mín er orðin gamaldags og
ég held að enskan mín sé ekki nógu
góð, þótt fólk sé það kurteist að segja
að ég hafi stfl. Mín lífstaug hefur ver-
ið að mennta bömin mín vel ... Ég
hef alltaf unnið úti síðan Richard litli
var fimm ára, til að hjálpa til við að
borga námsgjöldin fyrir bömin, því
við sendum þau í prívat skóla, þau fá
betri menntun þar ... Ég hef unnið
allt mögulegt."
Þess utan hafði Lalla stórt heimili
og gestagangur var mikil, svo þreyt-
an gerði vart við sig. Því vom sumar-
fríin frekar notuð til hvfldar á ein-
hverri sólarströnd heldur en til ís-
landsferðar og Lalla segir: „Ef ég fer
heim er ég svo þreytt á eftir að ég þarf
að fara í frí!“
Seinna, þegar heimilið fór að léttast,
fór hún að gefa sér tíma til að mennta
sig eins og hún hafði alltaf þráð og
horfði þá með trega til uppvaxtarár-
anna sem eyddust án teljandi mennt-
unar.
Veturinn 1985 var hún að lesa ensk-
ar bókmenntir og langaði að reyna
við stúdentspróf í þeirri grein. Að
auki las hún listasögu og sumarið áð-
ur fór hún til Ítalíu á námskeið í þar-
lendri tungu. Nám í því máli stund-
aði hún að einhverju leyti meðan æv-
in entist.
í síðasta bréfinu til mín minnist hún
á dagbók frá æskuárunum í Hítardal
og segir: „í þessari bók er ég alltaf að
bíða eftir póstinum sem kom aðeins
hálfsmánaðarlega upp í dalinn! Ein-
manaleikinn er svo mikill að ég ákvað
að láta eitthvað gerast. Ég er alltaf að
skrifa leikrit og sögur og senda þær í
bamatímann til Þorsteins Ö. og séra
Jakobs J. Á einum stað hef ég skrifað
„sr. Jakob hefúr svikið mig!“ - Ekkert
bréf kom. Svo kom heilmikið hrós-
bréf frá honum. Hann hafði sýnt leik-
ritið Brynj. Jóhanness., en það komst
ekki í útvarpið.11
En á síðari árum tók hún aftur upp
þráðinn og skrifaði nokkrar barna-
sögur, nokkrar þeirra, Freyjusögur,
voru lesnar í útvarpið eftir síðustu
áramót og munu þær verða gefnar út
íhaust.
Það var Löllu mikil þörf og lífsfyll-
ing að skrifa og á korti fyrir síðust jól,
segir hún: ,Mig langar til að byrja á
skáldsögu, byggðri að sumu leyti á
mínum æviferli, en ég hef ekki byrjað
ennþá.“
Já, það varð of seint. Ég efast hins
vegar ekki um að sú saga hefði orðið
athyglisverð og skemmtileg.
Þótt ég sakni þess að fá ekki oftar
bréf með undirskriftinni - Lalla frá
Hítardal - þá þarf ég ekki að kvarta
því hún skildi mér eftir fjársjóð í
minningum og svo öll sendibréfin.
Ég er henni þakklát fyrir allar þær
góðu gjafir og sendi henni kveðju
mína og blessunaróskir yfir móðuna
miklu. Bræðmm hennar, öðrum
vandamönnum og vinum, votta ég
innilega samúð.
Lóa Þorkelsdóttir
Föðursystir mín, sem nú verður
kvödd hinstu kveðju, lést í Norwich á
Englandi fyrr í sumar, en þar hafði
hún búið síðustu tvo áratugi. Áður
bjó hún í og við London, en þangað
flutti hún frá íslandi um 1950.
Lalla, eins og Kristín var kölluð alla
tíð, var yngst bama hjónanna Sigríð-
ar Teitsdóttur Ijósmóður og Finn-
boga Helgasonar, bónda í Hítardal.
Eldri voru tíu bræður, þeir Pétur,
Kristófer, Leifur, Teitur, Bjöm, Helgi,
Kristján, Bergþór, Gunnar og Héð-
inn. Elstur var hálfbróðir þeirra,
Guðmundur Finnbogason. Af þess-
um stóra systkinahópi lifa nú aðeins
bræðumir Kristófer, Leifur, Bergþór
og Gunnar.
Fyrir ungt fólk, sem nú elst upp á ís-
landi, er erfitt að setja sig í þau spor,
sem böm í stómm systkinahópi í af-
skekktri sveit vom í á fyrri hluta
þessarar aldar. Tækifærin, sem þá
buðust til menntunar og þroska,
vom fá og til að njóta þeirra tækifæra
sem buðust varð að bera sig eftir
þeim eða skapa sér þau sjálfur. Við
þessar kringumstæður verður þó úr
að börnin brjótast öll til nokkurra
mennta og forfrömunar, bæði heima
og erlendis. Hugur Löllu hneigðist
snemma til leiklistar og fékk hún til-
sögn fyrst hjá Lámsi Pálssyni og síð-
ar í leiklistarskólum í Englandi. Þar
kynntist Lalla mannsefni sínu, Ri-
chard Statman leikara. Eignuðust
þau saman dætumar tvær, Ingrid
fædda 1959 og Helen fædda 1963. Ri-
chard varð bráðkvaddur árið 1967, er
Lalla gekk með þriðja bam þeirra
hjóna. Það var Richard yngri, fæddur
1968. Richard, eiginmaður Löllu, var
einkabam foreldra sinna, svo náin
ættmenni bamanna á Englandi úr
föðurætt em ekki mörg.
Þegar Lalla var orðin ekkja með þrjú
böm, flutti hún til Norwich á Austur-
Englandi. Þar átti Lalla þeirri gæfu
að fagna að kynnast síðari eigin-
manni sínum, John Boulton, efna-
fræðingi og kennara við East Anglia-
háskólann.
Þær minningar, sem sækja á hug-
ann við andlát Löllu, tengjast seinni
ámm þegar maður var sjálfur kom-
inn til þess vits og ára, að ferðast og
heimsækja Löllu og fjölskylduna til
Englands. Enda er ekki hlaupið að
því að kynnast föðursystur í fjarlægu
landi, verandi eitt af börnum margra
bræðra. Ég tel mig þó muna að hafa
kvatt Löllu á Reykjavíkurflugvelli fyr-
ir meira en þremur áratugum þar
sem hún veifaði mér, brosleit og
glaðleg að vanda, út um sporöskju-
lagaðan glugga skæmaster- eða vik-
ánt-flugvéla þeirra tíma. Stendur
mér sú minning ljóslifandi fyrir hug-
skotssjónum, þó annað tengist henni
ekki, líkt og er með margar bemsku-
minningar.
Lalla annaðist fyrmm tengdamóður
sína, „Granny Statman", eins og hún
var kölluð, af stakri kostgæfni þegar
aldurinn færðist yfir hana. Bjó hún
lengst af í London, en eftir að heilsu
hennar fór að hraka flutti hún til
Norwich til að geta verið nær ástvin-
um sínum. Á ferðum mínum til
London heimsótti ég „Granný'
nokkmm sinnum, þó ég ætti ekíd
leið til Norwich. Bjó hún þá á i;hóteli“
í miðborg London sem reyndist vera
dulbúið elliheimili, því þar bjuggu
eingöngu gamalmenni sem máttu
hinsvegar ekki heyra á það minnst að
þau væm annað en gestir á venjulegu
hóteli. í samræðum við hana fannst
mér ég finna andblæ liðins tíma og
þá seiglu og sérstæðu kímnigáfu sem
í mínum huga em einkennandi fyrir
Breta. Að sjálfsögðu var tilvera kon-
ungsríkisins og fjölskylda drottning-
ar einn af eðlilegum hlutum tilver-
unnar í huga gömlu konunnar og
minnist ég sérstaklega þess að þegar
Bretar samglöddust drottningu sinni
þegar hún hafði setið aldarfjórðung á
valdastóli. Þá var mikið um dýrðir
um allt Bretavaldi og efht til hátíða-
halda í London. Þá um haustið átti ég
leið til London og það fyrsta sem
„Granny" spurði mig var hvort ég
væri ekki þar bara á ferð til að sam-
fagna drottningu og þegnum hennar.
Slíkt var í huga hennar ærin ástæða
til ferðar frá íslandi til Englands.
í útborg London vom þau Lalla og
Richard í miðjum klíðum að gera
upp mörg hundmð ára gamalt hús
þegar Richard féll frá. Hefur mig alla
tíð undrað það sérstaka nafri sem
húsið bar og ber sjálfsagt enn, en það
var „Shoulder of Mutton Cottage"
sem mætti útleggja „kindarherða-
kambshýsi".
Á fyrstu ámnum í Englandi starfaði
Lalla að leiklist, bæði í leikhúsi og
síðar sjónvarpi. Starf hennar var þó
fyrst og fremst á vettvangi fjölskyld-
unnar þar sem hún bjó bömum sín-
um og eiginmanni afar hlýlegt og fal-
legt heimili. Á seinni ámm gafst
henni tækifæri til að sinna leiklistar-
áhuga sínum að nýju og lék hún þá
aukahlutverk í sjónvarpsþáttum sem
framleiddir hafa verið á vegum Angl-
ia- sjónvarpsstöðvarinnar í Norwich.
Hafa nokkrir þessara þátta verið
sýndir hér á landi.
Fyrir fáeinum ámm kenndi Lalla sér
þess meins sem að lokum dró hana
til dauða eftir bjartsýni og harða bar-
áttu hennar við sjúkdóminn. í veik-
indunum naut Lalla stuðnings eigin-
manns síns, sem dvaldi hjá henni
fram til hins síðasta, og bama sinna
sem komu reglulega til Norwich að
vitja móður sinnar. Börnin em, eins
og áður er getið, Ingrid sem býr
nærri Cambridge með sambýlis-
manni sínum Miles Foster. Hefúr
Ingrid fetað í fótspor foreldra sinna,
lauk prófum frá háskólanum í Ab-
erystwyth í Wales og er leikari að
mennt. Starfar hún mest við sjón-
varp. Helen, yngri dóttirin, lauk próf-
um frá háskólanum í Bristol og býr
nú í London. Starfar hún þar m.a.
sem aðstoðarleikstjóri sjónvarps-
kvikmynda. Yngsta bamið, sonurinn
Richard, iauk prófum frá háskólan-
um í Bristol fyrir rúmu ári síðan, eft-
ir að móðir hans var orðin mjög veik.
Hyggur hann á frekara nám við lista-
háskóla í Hollandi þar sem hann
mun leggja stund á kvikmyndagerð.
Börn Löllu og eiginmaður eru nú öll
komin hingað til lands með duftker
móður sinnar, en hinsta ósk hennar
var að fá að hvfla í íslenskri moldu
heima í Hítardal. Bálför Löllu fór
fram frá kirkju heilags Bamabas í
Norwich hinn 21. júní s.l., en minn-
ingarathöfn um hana fer fram í Foss-
vogskapellu í dag. Aska hennar verð-
ur lögð í mold í heimagrafreitnum í
Hítardal á morgun.
Að leiðarlokum vil ég þakka Löllu
frænku minni kynni mín af henni,
sem öll voru góð. Einnig að hafa náð
að kynnast bömum hennar, sem ég
veit að meta mikils frændgarð sinn á
íslandi, sem þau munu áreiðanlega
vilja rækta að móður sinni genginni.
Blessuð veri minning Kristínar Finn-
bogadóttur frá Hítardal.
Bolli Héðinsson