Tíminn - 02.11.1991, Blaðsíða 1

Sagt frá
máli Þórar-
ins Hall-
dórssonar í
Ögursveit
vestra, sem
var fyrsti
galdramað-
urinn er
brenndur
var hérlend-
is, en sú af-
taka fór
fram á
Þingvöllum
1667
Galdramaður með rauðgult
skegg og læðulegur í máli
Ögur vestra, heimaslóðir Þórarins Halldórssonar, sem bjó á Bimustöðum í Laugardal, skammt frá Laugabóli.
Þórarinn er maður nefndur. Hann var Halldórsson og bjó á Birnu-
stöðum í Ögursveit vestra. Hann var kvæntur maður og átti börn.
Honum er svo iýst að hann hafí verið meðalmaður í minna lagi að
vexti, vel á fót kominn, fótaþykkur nokkuð, fallega vaxinn, þunnleit-
ur með litlu blóði í andliti, smáeygur, nokkuð þungur undir brún,
hrokkinhærður, mjótt skegg, rauðgult hár og skegg, nokkuð læðu-
legur í máli.
Um þessar mundir, 1664, var galdra-
trúin í almætti sínu og hræðsla al-
mennings við galdramenn afarmikil.
Þó gátu menn ekki setið á sér að leita
til þeirra, er eitthvað þóttu kunna
meira fyrir sér en aðrir, ef þeim þótti
eitthvað við liggja.
Nú mun sá orðrómur hafa legið á
vestra að Þórarinn Halldórsson vissi
jafnlangt nefi sínu. Lék það orð á að
hann færi með óvenjulegar stafa-
myndir og hefði við einar og aðrar
óvenjulegar lækningar (handayfir-
lagningu).
Þess vegna er það að bóndinn á
Laugabóli, Jón Þorkelsson, leitar til
hans og biður hann að hjálpa sjúkri
stjúpdóttur sinni. Hún hét Hallfríður
Sveinsdóttir.
Þórarinn brást vel við þessari mála-
leitan og fékk Jóni eikarspjald sem
hann hafði útskorið. Sagði Þórarinn
svo síðar, að öðrum megin hefði hann
skorið tvo stafi, Ægishjálm hinn meiri
og þann minni. En annars vegar á
spjaldið var skorin signing og kvað
hann konu sína hafa kennt sér þá stafi.
Á blaði, sem fylgdi með spjaldinu,
voru þessi orðskrípi: Agala Voya Uneus
Akon Sy. Hafði hann sjálfur mikla trú
á stöfum þessum, því að með þeim
hafði hann læknað tvær kýr og vetr-
ung, að hans eigin sögn.
En nú vildi svo illa til, að þótt þetta
ráð væri óbrigðult við veikindum í
nautpeningi, þá gagnaði það ekki
Hallfríði Sveinsdóttur. Má líka vera að
signingamar, sem Þórarinn lét fylgja,
hafi gleymst eða handaálagning Jóns á
Laugabóli hafi ekki haft þann kraft
sem handaálagning Þórarins. Svo
mikið er víst að Hallfríði versnaði
stöðugt og leiddi veikin hana til bana.
Þá var nú snúið við blaðinu og Þórami
kennt um það að hann væri valdur að
dauða hennar.
Þá var prestur í Ögurþingum síra
Sigurður Jónsson, Bergssonar í
Fljótsþingum. Mun hann hafa átt
heima á Eyri í Seyðisfirði hjá Magnúsi
Magnússyni sýslumanni. Var Sigurður
fróðleiksmaður og vel látinn sem
prestur, eins og sést á því að tveir söfn-
uðir kusu hann sér til prests, þótt þeir
fengju hann ekki.
Jón á Laugabóli sneri sér nú til síra
Sigurðar, sennilega með kæru á Þór-
arin, og afhenti honum eikarspjaldið
fræga, en prestur innsiglaði það. Þetta
gerðist 29. janúar 1665 og þá má telja
að galdramál Þórarins hefjist.
Sunnudaginn næstan þar á eftir
messaði síra Sigurður í Ögurkirkju.
Var Þórarinn við messu. Prestur hélt
alvarlega áminningarræðu yfir söfn-
uðinum um galdur og fordæðuskap
og skoraði á menn að „afsníða þvfiíka
lesti fyrir guðs aðstoð". Var þá haft eft-
ir Þórami að hann hefði sagt um prest
eftir messu að „harðtalaður hefði
hann verið í dag til galdramanna, en
óvíst hvort hann yrði jafnhvatvís
næsta sunnudag." Mun þetta þó
sennilega uppspuni einn.
En nú brá svo við fáum dögum
seinna að Sigurður prestur veiktist
hastarlega og með „undarlegum
hætti". Lá hann þungt haldinn í 10
vikur og andaðist 10. aprfl 1665,
ókvæntur og bamlaus.
Þórarinn flýr
Þórarni mun nú ekki hafa þótt frið-
legt að búa á Bimustöðum, því að
hann strýkur þaðan á brott með konu
og börn. Verður nú ekki séð hvar hann
eða þau hafa hafst við um sumarið, en
komin er konan með bömin til fsa-
fjarðar um haustið.
Hinn 21. nóvember er réttarhald á
Eyri út af galdramáli Þórarins, þar
sem honum var kennt um dauða Hall-
fríðar Sveinsdóttur. Er svo að sjá sem
Magnús sýslumaður hafi þá líka viljað
kenna honum um veikindi og dauða
síra Sigurðar, því að fyrirspum kom
fram um það, hvort nokkurt af vitnum
þeim, sem þar voru, hefði heyrt Þórar-
in víkja nokkmm orðum að því að
hann væri valdur að veikindum
prests. Þóttist enginn það hermt geta,
en sýslumaður kvað þennan orðróm
vera kominn í aðrar sveitir, en ekki er
þessa þó framar getið. Mun sýslumað-
ur þar hafa átt við það sem haft var eft-
ir Þórarni við messuna. En fróðlegt er
að lesa þær kærur, sem þar komu fram
á hendur Þórarni fyrir galdur.
Það var nú fyrst að tveir nágrannar
Þórarins lofuðu að sanna með eiði að
galdraorð hefði leikið á honum þau
fjögur ár sem hann hafði verið á
Birnustöðum, en ekki vissu þeir sann-
indi á orðrómnum.
Þá var lýst yfir vitnisburði fjögurra
manna úr Vatnsfjarðarsveit, þar sem
Þórarinn hafði áður verið, og kom þar
fram sami grunurinn: „vildi enginn
þar gefa Þórami vottorð um gott
framferði.“
Lækningar Þórarins
Jón Einarsson, bóndi í Eyrardal í
Álftafirði, bar það að „anno 1664, mið-
vikudaginn næsta eftir Allra heilagra
messu segist hann eftir Þórami sent
hafa, á sinni veikri stúlku tak að taka,
en sem stúlkunni nokkuð létti af hans
handaátekt, þá hafi komið nokkurs
konar veikleiki á kú Þórarins, en eftir
það hann hefði sína kú læknað, þá hafi
hent veikleika þennan stúlku, úr