Tíminn - 12.11.1991, Page 7

Þriðjudagur 12. nóvember 1991
Tíminn 7
Við höfum aú loksins fengið í hendur uppkast að útlínum um
samning um Evrópskt efnahagssvæði. Á titilsíðu er þetta kallað
Draft Outline, þannig að mér finnst að formaður utanríkismáia-
nefndar hafi nokkuð til síns máls, þar sem hann dregur í efa að
þar sé um samning að ræða. En málið er sem sagt komið hér til
umræðu og við erum búin að fá texta, þó að á erlendu máli sé,
um einn þátt þessarar samningagerðar.
Þetta er, ef af samningi verður,
vafalaust veigamesti og afdrifarík-
asti samningur sem íslendingar
hafa gert og samningamennimir
líta stoltir yfir farinn veg.
Utanríkisráðherra þeysir um land-
ið og satt að segja minnir hann mig
meira á trúboða en einhvem upp-
lýsingafulltrúa. Þetta ferðalag hans
er eins og hjá Þangbrandi heitnum
forðum, nema ég veit ekki hvort
Þangbrandur varð af hatti sínum á
ferðalaginu. Utanríkisráðherra lýsir
kostum þessa samningsuppkasts
mjög fjálgum orðum en það fer
minna fyrir að hann greini frá göll-
unum. Utanríkisráðherra er svo
mikið í mun að sinna köllun sinni
að hann sinnir ekki þingskyldum
sínum nema í lágmarki. Hann er að
reyna að selja þjóðinni þennan
samning og telur það mikilvægara
verkefrii en að sitja hér á þingfúnd-
um. Þessi mikli ákafi, sem ég ber að
vissu leyti mikla virðingu fyrir, veld-
ur því að maður spyr sjálfan sig: Er
þessi samningur virkilega gallalaus?
Eru hvergi neinar hættur í þessum
samningi? Nú veit ég að utanríkis-
ráðherra er réttorður maður, en við
höfúm átt samstarf í allnokkur ár á
Alþingi og ég hef orðið var við það,
þó ég hafi ekki haft hátt um það, að
honum getur skjátlast. Hann hefur
ekki alltaf sagt nákvæmlega rétt frá
og þá er það spumingin hvort hann
geri það núna. Aðrar þjóðir, sem ég
hef samband við, sjá ýmsa galla á
þessum samningi og þá er það
spuming hvort áhrif samningsins
verða önnur og betri á íslendi held-
ur en alls staðar annars staðar.
Utanríkismálanefnd hefur því mið-
ur, að mínum dómi, verið haldið frá
upplýsingum um þennan samning
nú í lokahrinunni og víst er um það,
hvað svo sem formaður utanríkis-
málanefndar segir, að okkur var
ekki sýndur sami trúnaður og hags-
munaaðilum í sjávarútvegi sem
fengu þá ágætu menn Gunnar
Snorra og Áma Kolbeinsson ráðu-
neytisstjóra til þess að kynna nýja
stöðu málsins á meðan utanríkis-
málanefnd fékk ekkert að vita hvað
var að gerast.
Er þetta góður samn-
ingur?
Ályktun mín er sú að væri samn-
ingurinn svo góður sem utanríkis-
ráðherra vill vera láta, þá stæði
hann undir sér sjálfur og þjóðin
mundi samþykkja hann sjálfkrafa
og utanríkisráðherra þyrfti ekki að
leggja vinnu í áróðursherferð til að
mæla fyrir honum, vegna þess að
samningurinn mundi mæla með
sér sjálfur. Hér er um svo afdrifaríkt
mál að ræða að það er óforsvaran-
legt að láta við það sitja, jafnvel þó
maður sé hrifinn af þessu hugverki,
að gylla samninginn eingöngu.
Okkur þingmönnum ber skylda til
að kanna þennan samning ná-
kvæmlega og reyna að gera okkur
grein fyrir kostum hans og göllum,
og með raunsæjum og öfgalausum
hætti að reyna að gera okkur grein
fyrir báðum hliðum.
Kostir samnings og
gallar
Við framsóknarmenn teljum að
þessi samningur þurfi að skilgrein-
ast betur, miklu betur, áður en end-
anlega afstöðu til hans er hægt að
taka. Kostir þessa samnings eru
vafalaust töluverðir. Niðurfelling
tolla kemur sjávarútveginum vafa-
laust vel og ég vil ekki gera lítið úr
því. Ég óttast þó að menn hafi gefið
sér of mikla bjartsýni í því sam-
bandi. Með niðurfellingu tolla ætti
samkeppnisstaða okkar að batna, að
öðru óbreyttu. En það er ekki hægt
að gleyma því að verð innan EB er
ekki fast á sjávarafurðum. Niður-
greiðslum er ennþá haldið innan
EB og þar af leiðir að EB gæti fund-
ið upp á því að auka niðurgreiðslur
til að bæta afstöðu eigin fyrirtækja.
Verð á íslenskum sjávarafiarðum er
yfirleitt hátt í Evrópubandalaginu,
og menn geta ekki gefið sér að
tollahagræðingin leggist ofan á
þetta háa verð og hún renni öll í
vasa íslendinga.
Sama máli gegnir um skipasmíða-
iðnaðinn. Hann er mjög niður-
greiddur í Evrópu og aðstaða ís-
lensks skipasmíðaiðnaðar batnar
því miður ekki við þessa aðild, svo
sem komið hefur fram hjá forsvars-
mönnum skipasmíðaiðnaðarins.
Við íslendingar getum ekki farið
að greiða niður sjávarafurðir. Þær
standa undir þessu þjóðfélagi okkar
og því er hart við það að búa að hafa
ekki fengið fríverslun með fisk og
fiskafurðir á efnahagssvæðinu. Það
fyrirkomulag eitt hefði veitt sjávar-
útvegi okkar varanlega bætta sam-
keppnisstöðu.
Hveijir eru hags-
munir iðnrekenda?
Forsvarsmenn iðnaðarins fagna
ákaflega þessum samningi. Vonandi
kemur hann íslenskum iðnaði að
gagni, ef gerður verður. íslenskur
iðnaður hefur notið tollfrelsis í Evr-
ópubandalaginu síðan 1973 og
þetta hefur verið gagnkvæmt toll-
frelsi á iðnaðarvörum milli Evrópu-
bandalagsins og íslands.
í hverju liggja þá hagsmunir ís-
lensks iðnaðar? Forsvarsmenn iðn-
aðarins tala um bætta samkeppnis-
stöðu. Ég fæ nú ekki séð nema eitt
alveg augljóst hagræði fyrir iðnrek-
endur. Hingað kemur erlent vinnu-
afl, sem væntanlega sættir sig við
að vinna á strípuðum töxtum. ís-
lenskt iðnverkafólk nýtur í sumum
tilfellum yfirvinnu, bflakostnaðar,
fatapeninga og ýmiss hagræðis ut-
an fastakaups. Það er líklega hægt
að komast hjá því að greiða tíma-
bundnu erlendu vinnuafli af at-
vinnuleysissvæðum Evrópu þessar
sporslur og þar með er orðið hag-
kvæmara að hafa það í vinnu. Það
eru auðvitað augljósir hagsmunir
fyrir iðnrekendur ef svo yrði.
Hugleiðingar um
vinnumarkaðsmál
Það hefur verið of hljótt að mínu
mati í þessari umræðu um vinnu-
markaðsmálin, því að þau eru sann-
arlega athyglisverð. I Noregi t.d.
hefur farið fram mikil umræða um
vinnumarkaðsmál. Menn í Noregi
greinir verulega á um hvaða hvaða
áhrif hann muni hafa á norskan
vinnumarkað. Þær afleiðingar, sem
Norðmenn telja að verði af samn-
ingnum, eru þessar helstar:
Atvinnuleysi kemur til með að
aukast. Útlendingar leita til Noregs
í auknum mæli eftir vinnu. At-
vinnuleysi í mörgum Evrópu-
bandalagslöndum er viðvarandi í
kröngum 10% og það er auðvelt að
hugsa sér það að þetta atvinnuleysi
jafnist með einhverjum hætti út
um Evrópska efnahagssvæðið. Ég
skal ekki segja hvort það gerir það
að fúllu, en vatnið leitar undan
brekkunni og það er út af fyrir sig
eðlilegt að gera ráð fyrir að atvinnu-
leysiðjafnist út.
Norðmenn telja fullvíst að launa-
munur muni aukast. Aðkomið
vinnuafl býðst á vægari kjörum en
heimaverkalýðurinn, m.a. vegna
þeirra kringumstæðna sem ég
nefndi hér áðan. Þar með verður
örðugra fyrir láglaunastéttir
heimalands að knýja fram kaup-
hækkanir. Á hinn bóginn verður
boðið í toppfólkið. Menntaðasta og
hæfasta fólkið fær aukið starfssvið.
Það getur gengið í sérhæfð störf
hvarvetna á efnahagssvæðinu og
fyrirtæki og stofnanir koma til með
að bjóða hátt og vel í starfskrafta
þess. Atvinnuleysisbætur verður að
greiða erlendu vinnuafli í gistiland-
inu, svo sem um heimamenn væri
að ræða.
Þetta er niðurstaða Norðmanna og
okkar aðstaða hlýtur að verða svip-
uð. Sömu tækifæri, sem óneitan-
lega eru þama fyrir hendi, en jafn-
framt svipaðar hættur.
Ræða Páls Péturssonar
um skýrslu utanríkis-
ráðherra um niðurstöð-
ur samninga um Evr-
ópskt efnahagssvæði
Áköfustu áróðursmenn fyrir þess-
um samningi hafa vitnað til þess að
hér væri um svipaða fyrirvara að
ræða og gilda um samnorrænan
vinnumarkað. Ég vek athygli á því
að það er ekki rétt. Samnorræni
vinnumarkaðurinn er negldur og
geirnegldur með mjög ströngum
öryggisákvæðum. í þessu samn-
ingsuppkasti er einungis allsherjar-
fyrirvarinn sem hljóðar upp á að við
megum grípa til aðgerða ef um
stórfellda röskun er að ræða. Það
getur gerst að það sé hægt að sanna
það fyrir félögum okkar að um stór-
fellda röskun hafi verið að ræða, ef
mikill fjöldi fólks þyrpist hingað, en
það þarf að vera um stórfellda rösk-
un að ræða og það er náttúrlega
huglægt mat hvað er stórfellt.
Athugun félagsmálaráðuneytisins
og ASI bendir til þess að um alda-
mót verði útlendingar í störfum á
íslandi helmingi fleiri en þeir eru í
dag.
Er óhætt að hleypa
Spánverjum í
landhelgina?
Mig langar til að fara nokkrum orð-
um um gagnkvæmar veiðiheimild-
ir, sem kunna að vera hagstæðar ís-
lendingum. Að vísu er það ekki
nema að gefnum forsendum. í
fyrsta lagi verður loðna að vera í
sjónum. í öðru lagi vitum við ekki
mikið um þennan langhala. í þriðja
lagi — og það er grundvallaratriði
— veiðieftirlit verður að vera í lagi.
Reynsla íra, Kanadamanna og fleiri
þjóða af fiskveiðum Evrópubanda-
lagsins er ekki góð. Það er þvert á
móti. Evrópuflotinn fer sannanlega
ekki að neinum lögum og brýtur
samninga, og það er virkilegt
áhyggjuefni ef sá móráll, sem er
ríkjandi hjá sjómönnum sem fiska í
kvóta Evrópubandalagsins, ríkir hjá
þeim hér við land. Nýlega hefur ver-
ið upplýst að EB hafi fiskað í óleyfi
fjórfaldan umsaminn og leyfðan
kvóta við Kanada. Meira að segja
Belgíumenn, vinir okkar sem við
höfum haft hér uppi í landsteinum í
mörg ár, hafa nýlega orðið uppvísir
að misferli með möskvastærð og
voru með helmingi meiri afla en
þeir höfðu tilkynnt.
Fjármagnsflutningar
og eignarhald
Mig langar til að nefria í nokkrum
orðum fjármagnsflutninga og eign-
arhald útlendinga. Erlendum bönk-
um verður heimiluð starfsemi á ís-
landi og það gæti komið sér vel í
mörgum tilfellum. Aukin sam-
keppni erlendis frá gæti hugsanlega
orðið til þess að breyta hinni brjál-
æðislegu vaxtastefnu íslenskra
banka og það er ekki vanþörf á því.
Það er rétt að gera sér samt grein
fyrir því að bankaeftirlitið íslenska
má ekki skipta sér af þessum stofn-
unum. Það er rétt að menn hafi það
í huga líka. Bankaeftirlit Seðlabank-
ans má ekki skipta sér af starfsemi
erlendra banka á íslandi.
Við höfúm öll lagt kapp á það að
varðveita eignarhald fslendinga í út-
gerð og fiskvinnslu og þá er spum-
ingin hvort það hefur tekist í þessari
samningagerð. Því miður held ég að
það leiki nokkur vafi á því. Útibú er-
lends fyrirtækis, sem hefúr starfað
hér í sjö ár eða meira, getur keypt
fyrirtæki í útgerð eða fiskvinnslu. Áð
áliti sumra virtra lögmanna hér í
borg er ekki stætt á því að neita fyr-
irtæki, sem er allt að 49% í eigu er-
lendra aðila, um að eiga hlut í ís-
lensku útgerðarfyrirtæki. Þetta
byggist á þeirri lagatúlkun að lög
um erlenda fjárfestingu, sem sett
voru í fyrra, séu ekki fortakslaus í
þessu efni. Ef svo er, móti von minni,
þá er því miður of seint að lagfæra
þau, vegna þess að þetta samnings-
uppkast heimilar okkur að halda
gildandi lögum — og ég skil það svo
að gildandi lög séu þau lög, sem
þýdd voru fyrir þá og sýnd þeim í
Lúxemborg — en heimilar okkur
ekki að breyta þeim.
Það er rétt að vekja athygli á að
orkulindimar og orkuverin eru ber-
skjölduð fyrir útlendingum, ef þessi
samningur verður að veruleika. Ef
við setjum svo að stofnað verði
hlutafélag eða sameignarfélag um
orkuvinnslu til stóriðju, eins og
sumum hefúr dottið í hug að gera
varðandi orkusölu til hugsanlegs ál-
vers á Keilisnesi, það virkjaði og
seldi rafmagn til stóriðjuvers, fyrir-
tækið yrði gjaldþrota og félli þá í
fyrstu lotu í hendur erlendra banka.
Þeir yrðu ekki með nokkrum hætti
neyddir til þess að selja þetta fyrir-
tæki á innlendum markaði. Þeir
yrðu að fá að ráðstafa því til hæst-
bjóðanda, hvar sem hann væri að
finna.
Ákvæði íslenskra laga um erlenda
fjárfestingu um eignarrétt á orku-
lindum og orkuverum verða þyí
miður væntanlega að víkja. Ég
a.m.k. hef ekki heyrt eða séð þá fyrir-
vara að þau séu samþykkt í þessari
samningagerð, eins og lögin um
eignarhaldið í sjávarútvegi. Þessi lög
brjóta greinilega í bága við fjórfrels-
ið og því emm við sennilega neyddir
til að breyta þeim.
Það er líka ástæða til þess að nefna
þann auð, sem við eigum í vatni, og
þar er ekki auðvelt að finna gmnd-
völl fyrir íslendinga.
ísland fyrir íslendinga
Þó er eftir sá þátturinn, sem veit að
eignarrétti á landi, og hann er þó
hvað gildastur í mínum huga. í und-
irbúningi mun vera, segir ríkis-
stjómin, hjá henni löggjöf um að
varðveita einkarétt íslendinga. Ég sé
það ekki persónulega fyrir mér
hvemig sú löggjöf gæti orðið svo að
hald yrði í henni til frambúðar.
Um þetta vandamál er fjallað víðar
innan EFTA heldur en hér. Finnar
hafa Ld. látið gera ítarlega úttekt á
eignarrétti á fasteignum í Finnlandi
ef Evrópskt efnahagssvæði yrði að
vemleika. Þetta gerðu þeir í sumar
og hún var afhent með ýmsum öðr-
um gögnum til utanríkismálanefhd-
ar. Finnar búa nú við mjög ströng
lög um einkarétt þjóðarinnar til að
eiga fasteignir í Finnlandi. Bæði er
það til komið vegna skóganna, sem
þeim em mikilvægir, og eins
kannski ekki síður vegna skerja-
garðsins, en þar er mjög eftirsótt að
byggja sumarhús. Sú finnska nefnd,
sem kannaði þetta mál, komst að
þeirri raun og Finnar urðu að af-
nema þessi lög sín, og langar mig til
að vitna í nefndaráiit Finna.
Það hljóðar svo í lauslegri þýðingu:
„Sem afleiðingu af evrópsku samein-
ingunni er nauðsyniegt að afnema
núverandi hömlur. Samningurinn
um Evrópskt efnahagssvæði leiðir
það af sér, þegar hann tekur gildi, að
Finnland er skyldugt til að upphefja
núverandi hömlur hvað varðar rétt
annarra borgara á Evrópska efna-
hagssvæðinu til að eiga fasteignir og
hlutabréf."
Þetta er niðurstaða Finna. Það
kann að vera að við eigum snjallari
lögfræðinga og útfamari en þeirra.
Ef þessi drög að útlínum samnings
verða að samningi, þá er spumingin
hvort ríkisstjóm íslands er treyst-
andi til þess að gera þær ráðstafanir,
sem gera þarf, eigi þetta að verða
bærilegar kringumstæður fyrir ís-
lendinga. Ég verð að viðurkenna að
égvantreysti núverandi ríkisstjóm.
Þá er rétt að spyrja: Verða þeir
menn, sem ákafast hafa barist fyrir
aðild Islands að Evrópubandalaginu,
til friðs með dvöl á Evrópska efna-
hagssvæðinu? Hætta þeir baráttu
sinni og slá sér til rólegheita á Evr-
ópska efnahagssvæðinu? í mínum
huga er mjög mikilvægt að gera sér
grein fyrir því hvort hér geti orðið
um að ræða varanlegt og viðunandi
sambúðarform á samskiptum okkar
við Evrópubandalagið, eða hvort að-
ild að Évrópska efnahagssvæðinu
leiði síðar til inngöngu okkar í Evr-
ópubandalagið. Að mínu mati kem-
ur alls ekki til greina að íslendingar
gangi í Evrópubandalagið. Ég tel að
það bjóni með engu móti hagsmun-
um Islands og það þýddi endalok
þess samfélags, sem við höfúm
byggt hér upp og mér líkar að flestu
leyti vel við.
Rannsökum fyrst,
tökum svo afstöðu
Ég tel að við alþingismenn eigum
að leggja okkur fram um að rann-
saka þessi drög að samningi, sem
fyrir liggja, og upplýsa þjóðina um
efni og innihald þeirra og efna síðan
til þjóðaratkvæðagreiðslu um málið.
Þetta mál er þess eðlis að það er eðli-
legt að þjóðin fái að taka afstöðu til
þess. Utanríkisráðherra hefúr fyrr í
umræðunum verið með andmæli
gegn þjóðaratkvæðagreiðslu. Mér
finnst þau mótrök hans vera ákaf-
lega léttvæg og ef þessi samningur
er svo góður, sem utanríkisráðherra
telur, þá samþykkir auðvitað þjóðin
þennan samning fagnandi.