Tíminn - 04.03.1992, Page 5

Miðvikudagur 4. mars 1992
Tíminn 5
Þórarinn Þórarinsson:
Nýjar Jótlandsheiðar
Sennilega hefur fsland aldrei verið
hörmulegar statt en á síðustu ár-
um 18. aldar, eftir að dönsk einok-
unarverslun og mikill fjárkláði
höfðu þrengt að þjóðinni, en
móðuharðindin bættust svo við og
voru á góðri leið með að leggja
landið í auðn. Þá kom dönskum
embættismönnum það ráð helst í
hug að flytja íslendinga af landi
burt og láta þá setjast að á Jót-
landsheiðum.
Þetta fékk einhverjar undirtektir
og m.a. voru báðir biskupsstólarn-
ir og Alþingi lögð niður.
Meirihluti þjóðarinnar ákvað þó
að þrauka áfram, þótt kjörin væru
bág. Eftir aldamótin reis svo sjálf-
stæðishreyfing undir forystu Bald-
vins Einarssonar, Fjölnismanna og
Jóns forseta. Þeir trúðu því að end-
urreisn Alþingis og fullveldis þjóð-
arinnar væri vegurinn til viðreisn-
ar. íslendingum myndi vegna vel ef
þeir fengju frelsi, sjálfstæði og full-
yeldi. Trú þeirra hefur reynst rétt.
íslendingar búa nú við betri kjör
en flestar aðrar þjóðir. Það eiga
þeir fullveldi sínu, framtaki og
dugnaði að þakka.
Þetta er þó ekki öllum ljóst.
Nokkrir menn óttast ný móðu-
harðindi. Ýmsir hagfræðingar eru
þar fremstir í flokki. Þeir segja að
gróðurmoldin sé að fjúka út á Atl-
antshaf og þar séu fiskistofnarnir
að ganga til þurrðar. Þjóðin sé löt
og eyðslusöm, enda segir heil-
brigðisráðherra erlendar skýrslur
benda til þess að íslendingar liggi
meira og lengur á spítölum en
dæmi séu til um aðrar þjóðir.
Þessa menn er því farið að dreyma
um Jótlandsheiðar. Þeir gætu sagt
að því miður hafi ekki orðið af
brottflutningi þjóðarinnar eftir
móðuharðindin, því þjóðin hafi
ekki þekkt sinn vitjunartíma. Enn
geti þó verið hægt að finna nýjar
Jótlandsheiðar. Evrópubandalagið
standi íslendingum opið, ef þeir
vilja, með nær ótakmörkuðum
fiskmarkaði. Til viðbótar séu út-
lendir fjármagnseigendur reiðu-
Þessa menn er því
farið að dreyma um
Jótiandsheiðar. Þeir
gætu sagt að því
miður hafi ekki orðið
af brottflutningi þjóð-
arinnar eftir móðu-
harðindin, því þjóðin
hafi ekki þekkt sinn
vitjunartíma. Enn geti
þó verið hægt að
finna nýjar Jótlands-
heiðar.
Baldvin Einarsson.
búnir að rétta íslendingum hjálp-
arhönd. íslendingar þurfi ekki
annað til að eignast þessar nýju
Jótlandsheiðar en að hverfa frá
fullveldishugmynd Jóns forseta og
sætta sig við að vera útskagi Evr-
Jón Sigurösson.
ópubandalagsins. íslendingar
verði að gera sér ljóst að hér eftir
verði ekki annað fullveldi en full-
veldi í framandi heimi.
En hver getur sagt fyrir nú,
hvernig hinn framandi heimur
verður?
Bandalagshugmyndir Rússa og
Júgóslava hafa beðið skipbrot. Evr-
ópubandalagið virðist standa á
brauðfótum og margvíslegur
klofningur er innan þess. Framtíð
þess er því óviss og á meðan svo er
mun íslendingum reynast hollast
að treysta á fullveldishugmyndir
Jóns forseta og glata ekki trúnni á
ísland og eigið framtak. Það mun
reynast þjóðinni best hér eftir sem
hingað til.
Höfundur er frv. ritstjóri Timans.
Milli norrænna manna og norrænna
þjóða hafa á mörgum undanfomum
árum verið mikil og góð skipti og
rík samkennd. Slíkt á ekki eftir að
breytast Hinar norrænu þjóðir
munu hér eftir sem hingað til leita
samstarfs og samvinnu á fjölmörg-
um sviðum vegna skyldleika þjóð-
anna, sameiginlegrar menningar og
líks gildismats. Þrátt fyrir að vinátta
þjóðanna standi þannig á traustum
metg og sé í raun óumbreytanleg,
er hitt jafnrétt, að það form, sem á
samstarfi þeirra hefur verið, hlýtur
að taka breytingum vegna þeirrar
þróunar sem orðið hefur.
Pólitískur veruleiki í dag er allur
annar en hann var fyrir aðeins fimm
árum síðan. Þeir stórbrotnu atburð-
ir, sem átt hafa sér stað hjá stórveld-
inu hér austan við okkur, hafa leitt af
sér nýja heimsmynd.Stórveldið hef-
ur gliðnað sundur. í stað þess feta
fjölmörg sjálfstæð lýðveldi brautina
fram á við, í gegnum alla þá erfið-
leika sem þeirra hljóta að bíða.
Meðan þjóðimar sundrast þar,
dragast þær saman í Evrópu, tengj-
ast traustari böndum og lúta í æ rík-
ari mæli sameiginlegum lögmálum
í viðskiptum, menningarlegum og
stjómmálalegum samskiptum.
Norðurlöndin, sem utan Evrópu-
bandalagsins hafa staðið, nálgast nú
öll Evrópu. Fyrst innan vébanda
hins evrópska efnahagssvæðis og
síðan flest landanna væntanlega
með beinni aðildammsókn. Þegar
Norðurlöndin knýja þannig dyra hjá
Evrópubandalaginu, þykir sumum
fjúka í flest skjól um norrænt sam-
starf. Það verði lítils virði, í besta falli
árvisst fjölskylduboð þar sem rifjuð
verði upp náin og fom vinátta, en
þess á milli sé hugur þjóðanna
bundinn suður í Evrópu.
Við emm ekki komin hingað til að
strengja þess heit að spoma gegn því
að Norðurlandaþjóðimar verði virk-
ar í Evrópusamstarfinu. Fyrir þeirri
þróun em bæði pólitísk og efna-
hagsleg rök. Það er því ástæðulaust
að andæfa slíku og við myndum fara
erindisleysu, reyndum við það. Á
hinn bóginn ætlum við að kanna
hvort að norrænt samstarf þurfi í
raun að tapa nokkm, eða týna
nokkm, þrátt fyrir þátttöku í hinni
nýju Evrópu. Gæti það ekki orðið
svo, að þörfin fyrir náið samstarf
Norðurlanda yrði brýnni og ríkari
vegna þátttöku þeirra í Evrópustarf-
inu heldur en fýrr? Mér þykir það
sennilegt, og annað þykir mér
reyndar enn vissara, að á tilteknum
afmörkuðum sviðum geti samstarf-
ið orðið traustara og virkara en áður.
Ekki sýndarsamstarf eða huggulegir
fundir og hátíðarstundir, heldur
raunhæft, skapandi samstarf.
Ég verð þess var, að íslendingar ótt-
ast nokkuð, að sérstaða þeirra geti
leitt til þess að lengra bil verði milli
íslands og annarra norrænna þjóða í
framtíðinni en verið hefúr um langa
hríð. Til þess megum við helst ekki
hugsa, svo mikilvægt hefur norrænt
samstarf verið okkur á síðustu ára-
tugum. En okkur er farið eins og
öðmm norrænum þjóðum. Fremur
viljum við vera fullir þátttakendur í
norrænu samstarfi, en vera hálfir
þátttakendur og homrekur. Við slík-
ar aðstæður kynni ýmsum að þykja
betra að vera úti en inni.
Hér er rétta tækifærið til þess að
þakka vinnuhópi forsætisráðherra
Norðurlanda fyrir þau störf sem
hann hefúr þegar unnið, og þá
áfangaskýrslu sem þegar liggur fyrir.
Ég tel að starf þeirra, sem í hópnum
starfa, og bráðabirgðaniðurstaða
beri það með sér, að þeir hafa ríka
trú á því að norrænt samstarf í nýju
formi geti í framtíðinni verið skil-
virkt og mikilvægt og beinn akkur
og ávinningur fyrir þjóðimar allar.
Breyttur vemleiki í heimsmálum
gefur aukin færi á nánara samráði
ríkisstjóma hinna norrænu landa í
utanríkis- og öryggismálum. Aug-
ljóst er, að samráð þeirra í Evrópu-
málum hlýtur að aukast um allan
helming. Forystuhlutverk þeirrar
þjóðar, sem í forsæti Norðurlanda-
ráðs verður hverju sinni, verður
aukið og ábyrgð hennar vex sam-
kvæmt hugmyndum vinnuhópsins.
Slík breyting er til þess fallin að efla
áhuga viðkomandi lands, metnað og
starf, og er líkleg til að skapa skilyrði
til þess, að löndin leitist hvert fyrir
sig við að taka fmmkvæðið að nýj-
um verkefhum og nýju starfi innan
samstarfsrammans.
Enn sem komið er hefur megin-
verkefni vinnuhópsins beinst að
samstarfsgmndvelli ríkisstjómanna,
en í næsta áfanga verður hugað sér-
staklega að þeim þættinum, sem
ekki er síður mikilvægur: samstarfi
þingmannanna. Ég vona, að þetta
starf muni skjóta nýjum traustum
stoðum undir norrænt samstarf og
skilgreina með hvaða hætti Norður-
landaráð geti í framtíðinni unnið að
forgangsverkefnum sínum á sviði
menningarmála, félagsmála, um-
hverfismála, efnahagsmála og sam-
göngumála, og lagt aukna áherslu á
samráð um utanríkis- og öryggis-
mál.
Um þær mundir, sem við höldum
þessa fundi okkar hér í Helsinki, er í
undirbúningi annar fúndur í Kaup-
mannahöfn. Undirbúningsfundur
að svonefndu Eystrasaltsráði. Á
þeim fundum eru öll Norðurland-
anna utan íslands, sem hefði gjam-
an viljað eiga kost á að fylgjast með
starfi þar, því að Ijóst er, að stofnun
ráðs af því tagi, ef af verður, hlýtur í
framtíðinni að skarast mjög við
starfsvettvang Norðurlandaráðs.
Ekki náðist samstaða um, því miður,
að ísland gæti tekið þátt í þeirri ráð-
steíhu, þótt eftir slíku væri leitað af
íslands hálfu. En á fúndi forsætis-
ráðherra Norðurlanda í gær var ein-
ing um það, að ísland geti tekið þátt
í því samstarfi ríkjanna við Eystra-
salt, sem ísland hefur áhuga á. Þessi
ráðstefna í Kaupmannahöfn er enn
ein vísbendingin um, að norrænt
samstarf er á tímamótum, og þegar
á þessu ári verði þjóðimir að gera
upp við sig, hvert skuli stefna í þeim
efnum. Afstaða okkar íslendinga er
ljós og liggur fyrir. Okkur er keppi-
kefli, að menn leiti leiða til að gera
norrænt samstarf og norræna sam-
vinnu virka í hinum breytta heimi,
og við teljum að því hlutverki, sem
Norðurlandaráð hefúr gegnt, sé alls
ekki lokið, þó koma megi því hlut-
verki í annan búning, ef svo verkast
vill.