Tíminn - 14.05.1992, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 14. maí 1992
Tíminn 5
Marteinn Friðriksson:
Skjöldur rammi
Þaö vakti aö sjálfsögðu athyg
Reykjavík, sem keyptu mestan
Sauðárkróki á árinu 1989, hefð
hlutabréf í Þormóði ramma hf.;
Þegar ég kom til starfa á Sauðár-
króki 1955, var Siglufjörður með yf-
ir 4000 íbúa, en 1400 á Króknum.
Þróunin hefur svo orðið sú að fólki
hefur stöðugt fækkað á Siglufírði en
fjölgað á Sauðárkróki, og er nú orð-
ið fleira á Króknum. Ástæða þess er
breytt atvinnulíf, en ekki síst þær
aðstæður að síldarútgerðarmenn á
Siglufírði voru ekki heimamenn og
fluttu arð sinn burtu til reksturs á
öðrum stöðum. Svo treystu Sigl-
firðingar alltof lengi á að ríkið gerði
allt fyrir þá í atvinnumálum.
Á Sauðárkróki var hins vegar fyr-
ir sá kjami, sem ekki varð fluttur
burtu úr héraðinu: Kaupfélag Skag-
firðinga. Aðalstarfsemin á þeim
tíma var verslun og þjónusta við
landbúnað, en í tengslum við nýja
sláturhúsbyggingu hafði verið
byggt lítið og vel hannað frystihús,
miðað við þarfir trilluútgerðar fé-
lagsmanna. Fiskvinnslustörfin
byggðust á útgerðartíma smábát-
anna og lítil sem engin atvinna var
frá því að haustvertíð lauk og fram á
vor. Þá brúuðu margir bilið með því
að fara suður á vertíð.
Á þessum tíma var hörð pólitík
rekin, og um tíma var sagt að á
Sauðárkróki þyrfti tvennt af öllu
sem sneri að fiskvinnslunni. Raunar
beindist pólitíkin að því fyrst og
fremst að einstaklingar voru studdir
til þess að fara út í rekstur í sam-
keppni við Kaupfélagið. Sigurður
Sigurðsson byggingameistari sigldi
beggja skauta byr í pólitíkinni.
Steingrímur á Hólum hjálpaði hon-
um sem góðum framsóknarmanni,
og Jón á Reynistað var honum betri
en enginn vegna samkeppni við
Kaupfélagið. Útkoman varð sú að
byggð voru tvö hraðfrystihús og
tvær verksmiðjur og raunar voru
þrjár fiskimjölsverksmiðjur á tíma-
bili, ef hægt væri að nefna tilraun
beinavinnslu Sauðárkróksbæjar því
nafni. Svo kom til meirihluti bæjar-
stjómar á þessum tíma, sem keypti
fyrirtæki Sigurðar og félaga í tengsl-
um við bæjarstjómarkosningarnar,
li mína að þau stórfyrirtæki í
hluta hlutabréfa í Skildi hf. á
i nú skipt þeirri eign sinni fyrir
i Siglufirði.
þar sem sjálfstæðismenn fengu
hreinan meirihluta í fyrra sinn. Þá
hætti bærinn um leið samstarfi við
KS um rekstur Fiskiðjunnar, sem
staðið hafði frá ársbyrjun 1956.
Þjóðskáldið okkar, Hannes Pét-
ursson, orti skemmtilega vísu, sem
speglar býsna vel andrúmsloftið á
þessum tíma:
Á Eyrinni framan við Frissa Júl,
fiskhúsið mikla rís.
Af tækjum og áhöldum alveg fullt,
sem iðnaðarparadís.
Það flekka má ekki fískur neirm,
sem fyrr hefur legið í ís.
Breyta á salnum í bænahús, þar
sem bœndumir þakka SÍS.
Þrátt fyrir deilur og ósamkomu-
lag þeirra pólitísku, kom ég á marg-
víslegri samvinnu í atvinnumálun-
um og mikil fiskvinnsla varð vem-
leiki á Sauðárkróki, einkum áður en
Akureyringar tóku sitt frystihús í
notkun og togarar þeirra lögðu afla
á land á Króknum.
Árangur var misjafn á þessum ár-
um, eins og jafnan hefur verið í fisk-
vinnslu hér á landi. Fimm fyrirtæki
tóku við hvert af öðm við hlið Fisk-
iðju Sauðárkróks hf. þar til Skjöldur
Vettvangur
hf. var stofnaður á rústum þess, sem
síðast fór á hausinn, og góður fjár-
málaráðherra seldi væntanlegum
stofnendum félagsins á lægra verði
en Fiskiðja Sauðárkróks hf. haföi
boðið í þær.
Hækkun á verði hlutafjár í Skildi
hf. er þó aðallega af öðmm ástæð-
um en að þurfa að standa undir lít-
illi fjárfestingu. Þeir urðu þátttak-
endur í Útgerðarfélagi Skagfirðinga
hf. á öðm ári eftir að það var stofn-
að. Og þegar togaraútgerðin var
komin í fastar skorður, var það
skipulag tekið upp, að þrjú frysti-
húsin við Skagafjörð skiptu á milli
sín fiski við hverja togaralöndun og
fengu þannig nýrri fisk og jafnari
vinnslu en annars staðar hefði verið
mögulegt. Góður friður var um
þetta skipulag á annan áratug. Ár-
angur birtist í gróskumiklu at-
vinnulífi, nýjum starfsgreinum og
bjartsýni á framtíð bæjarins, eins og
best sást á örri fólksfjölgun.
Það var þetta tímabil samvinnu
og samstarfs í rekstri fyrirtækjanna,
sem skilaði eigendum hlutafjár í
Skildi hf. hagnaði og hækkun á
hlutaeign þeirra.
Eftir að fiskmarkaðir tóku til
starfa kom upp ný viðmiðun hjá sjó-
mönnum varðandi skiptaverð. Svar
útgerðarinnar var meðal annars að
flytja vinnsluna út á sjó í frystitog-
ara og jók það ennþá á mismun á
tekjum sjómanna. Breytingar hjá
Útgerðarfélagi Skagfirðinga hf. vom
séðar fyrir. Áætlun um endurbyggða
Drangey sem „hálffrystiskip" gekk
ekki upp, þar sem felld var niður
heimild til úthafsrækjuveiða fyrir
skipið, sem treyst var á að gæfi tekj-
ur í veiðihléum á bolfiskveiðum.
Þess vegna var farið út í skipti á því
ágæta skipi og tveim ísfisktogumm
Hraðfrystihúss Keflavíkur hf.
Skömmu eftir það vildu aðaleig-
endur ÚS skipta félaginu upp og
breyta rekstrinum. Hagræðingin
fólst í því að steypa öllum rekstrin-
um saman í eitt fyrirtæki og fækka
um eitt frystihús. Nákvæm athugun
á fjárhag allra fyrirtækjanna leiddi í
ljós að staða Fiskiðju Sauðárkróks
hf. var langsterkust og aðalhluthaf-
inn, Kaupfélag Skagfirðinga, hefði
orðið ráðandi í sameiginlegu félagi.
Hluthafar í Skildi hf. samþykktu í
janúar 1989 að selja ÚS hlutafé sitt,
og stjóm ÚS samþykkti samning-
inn. Þannig stóðu málin í um tvo
mánuði án þess að fjárhagslegt upp-
gjör færi fram. Ég taldi ekki óeðli-
legt að greiða hluthöfum Skjaldar
hf. fyrir eign þeirra í félaginu, þega'r
áætlun lá fyrir um að gjörbreyta
rekstrinum, að minnsta kosti í bili
og hagræða með lækkuðum
vinnslukostnaði. En svo þungt var
fyrir um útvegun fjármagns að við
féllum á tíma.
Þá var kominn í gang gamal-
kunnugur áróður um að allt færi
lóðbeint til helvítis á Króknum, ef
Kaupfélagið næði nú meirihluta í
útgerðinni. Vilhjálmur Egilsson,
frambjóðandi til Alþingis, var líka
tilbúinn með samtök fjársterkra
Reykjavíkurfyrirtækja, sem buðu
hluthöfúm Skjaldar hf. hærri
greiðslu en var í samningnum við
ÖS og til viðbótar að halda áfram
rekstri frystihússins, enda fylgdi
þeim rekstri einn togari af þrem
skipum ÚS. En það var eitt alvarlegt
gat í áætlun Villa. Ekkert varð úr
þeirri hagræðingu, sem var aðalinn-
tak fyrri áætlunar.
Seljendur hlutabréfanna þurftu
að borga á annan tug milljóna í
skatt af söluhagnaði sínum, en fyrir-
tækið fékk ekki eyri til þess að
standa undir auknum rekstri.
Því ákvað bæjarstjórn að Sauðár-
krókskaupstaður kæmi til hjálpar
og gerðist hluthafi með 15 millj. kr.
framlagi, sem fæst þó ekki skráð
nema á innan við 10% sem nafnverð
í kaupfélaginu.
Ég er í rauninni ekkert hissa á því
að Reykjavíkurfélögin skuli nú hafa
skipt á hlutabréfum sínum í Skildi
hf. og tekið í staðinn hlutabréf í Þor-
móði ramma. Strax fór að bera á
óánægju hjá þeim með kaupin á
hlutabréfum í Skildi, og nokkrir
töldu að þeir hefðu verið plataðir og
ekki vitað hvemig í pottinn var bú-
ið. Þormóður rammi hefur fengið
jákvæða umfjöllun í fréttum að
undanförnu. Ég er samt í talsverð-
um vafa um mjög snögg rekstrar-
urriskipti hjá því fyrirtæki, þó að það
hafi á að skipa atorkusömum stjóm-
endum.
Ríkissjóður hefur að vísu afskrif-
að 300 til 400 milljónir af skuldum
fyrirtækisins og selt meirihluta
hlutafjár síns á mjög viðráðanlegu
matsverði. Fyrirtækin Drafnar hf.
og Egilssfid hf. voru í fjárhagserfið-
leikum þegar þau vom sameinuð
Þormóði ramma hf. og er því mats-
verð þeirra furðulega drjúgt í sam-
einaða félaginu. Uppsafhað skatta-
legt tap Þormóðs ramma hf. var
orðið um 730 millj. í árslok 1990, en
það sýnir betur en mörg orð þá erf-
iðleika sem hafa verið í rekstri und-
anfarin ár. Lítil gmndvallarbreyting
hefur orðið önnur en vextimir af
niðurfelldum skuldum. Kaup og
rekstur á fjölveiðiskipinu Vöku er
svo nýr kapítuli. Þó að skipið sé gott
og vel búið og mikið geti fiskast á
það, þurfa rekstrarskilyrði í landinu
að breytast vemlega til hins betra,
áður en sá rekstur verður hallalaus.
Nú vil ég ekki segja að það sé
verra fyrir Sauðárkrók að meiri-
hlutaeign í útgerð og fiskvinnslu
Skjaldar hf. sé í höndum Siglfirð-
inga heldur en Reykvíkinga. Eg get
ímyndað mér að hugmyndin með
samstarfinu við Siglufjörð sé að
flytja útgerð togarans þangað og
flytja síðan valdar fisktegundir til
vinnslu á Sauðárkróki. Auðvitað er
hægt að koma við nokkurri hag-
ræðingu með þeim hætti.
Fiskflutningabflar frá Siglufirði
til Sauðárkróks mundu þá daglega
mæta fiskflutningabflum frá Sauð-
árkróki til Hofsóss, og svo gætu
beinaflutningabflar frá Skagaströnd
til Siglufjarðar og þeir, sem flytja
mögm beinin frá Siglufirði til
Skagastrandar, stofhað með sér arð-
bært flutningafyrirtæki.
Ég hef áður bent á að skynsam-
legt væri að nota verksmiðjuna á
Sauðárkróki fyrir alla beinavinnslu
á svæðinu. Það myndi spara SR
drjúgan skilding, en kemst senni-
lega ekki í verk fyrr en búið er að
einkavæða.
Siglfirðingar þekkja það frá fyrri
tíð að atvinnurekstri aðkomu-
manna fylgir ekki mikið atvinnuör-
yggi, þegar eitthvað bjátar á hjá
þeim og búsetuskilyrðin fylgja at-
vinnustiginu. Þess vegna er sam-
starf og samvinna á svæðinu í heild
það umhugsunarefni sem ég vildi
mæla með.
Höfundur er fyrrverandi fram-
kvæmdastjórí Fiskiöju Sauöárkróks
hf. og stjórnarformaöur Útgeröarfé-
lags Skagfirðinga hf. á Sauöárkróki.
Sigurður Helgason:
Við leitum eftir stuðningi þjóðarinnar
Landssamtök hjartasjúklinga hafa starfað í 9 ár að ýmsum fram-
fara- og hagsmunamálum hjartasjúklinga. Alla tíð hefur saia á
hjartamerkinu verið aðaltekjulind okkar, sem fram fer annað
hvert ár. Við höfum gefíð tæki til sjúkrahúsa, heilsugæslu- og
endurhæfíngarstöðva fyrir 33,5 milljónir á innkaupsverði, en
reikna má minnst tvöfalt hærra miðað við verðlag í dag.
Grétar Ólafsson yfirlæknir, sem
fer með yfirstjórn hjartaaðgerða
Landspítaíans, taldi í erindi, er
hann flutti nýlega, að stuðningur
hjartasjúklinga við kaup á nýjum
tækjum væri ómetanlegur, svo og
hefðu þeir alla tíð staðið þéttan
vörö um að þessar aðgerðir yrðu
gerðar hér á landi.
Vib stöndum á
tímamótum
Rétt er að gera sér grein fyrir að
við stöndum á merkum tímamót-
um í baráttunni við hjartasjúk-
dóma í dag. í hinum vestræna
heimi í dag leikur enginn vafi á
því, að mesti óvinur heilsunnar
eru margvfslegir hjartasjúkdómar.
í fyrstu virtist fátt til bjargar og
segja má að vonleysi væri alls ráð-
andi, en smám saman fóru læknar
og vísindamenn inn á nýjar braut-
ir, sem fljótlega leiddu til mikils
árangurs. Ný meðöl komu fram,
sem gjörbreyttu líðan manna og
unnu gegn vissum einkennum
hjartasjúkdóma, og öll þekkjum
við góðan árangur af vel heppnuð-
um skurðaðgerðum. Hér munar
mestu um aðgerðir við skiptingu
kransæða, sem heppnast hafa ein-
staklega vel. Ber sérstaklega að
fagna mjög góðum árangri hér á
landi. Minni aðgerð við að víkka
æðar reynist oft fullnægjandi og
vinnur sama gagn í fjölda tilfella.
Skipting á líffærum er tiltölulega
ný lækningaaðferð, sem lofar
góðu.
Ekki leikur samt minnsti vafi á
því, að mesta von manna er bund-
in við að árangursríkasta baráttan
gegn hjartasjúkdómum sé í vel
skipulögðu forvarnarstarfi. Öll
þekkjum við í dag helstu áhættu-
þætti: hár blóðþrýstingur, mikil
blóðfita, reykingar, streita, hreyf-
ingarleysi og Ijölmargt fleira. Gegn
þessu ber að vinna í tíma og helst
strax hjá æskunni í skólum lands-
ins. Hér skiptir miklu að við temj-
um okkur skynsamlegt mataræði
og neyslu hollrar fæðu, en forðast
ber hverskonar fitu svo og ofnotk-
un salts í mat. Með aukinni að-
gæslu í fæðuvali vinnum við gegn
blóðfitu og of háum blóðþrýstingi.
Einnig er nauðsynlegt að stunda
líkamsrækt og mikla hreyfingu. í
ljós hefur komið að hjartasjúkling-
ar geta með breyttum lífsstfl gjör-
breytt heilsu sinni og eflt líkams-
þrek, sem er grundvöllur fyrir
áframhaldandi bata. Við höfum því
lagt höfuðkapp á að efla endurhæf-
ingarstöðvar og koma á slíkri að-
stöðu um land allt.
Heildarskoðun
landsmanna
Á fyrsta þingi Landssamtaka
hjartasjúklinga var skorað á heil-
brigðisráðherra að kanna, hvort
ekki væri rétt að fram færi skoðun
allra landsmanna 30 ára og eldri á
næstu þremur árum. Þar færi fram
hefðbundin mæling á kólesteróli
og blóðþrýstingi og samhliða einn-
ig skýrslugerð, þar sem fram
kæmu upplýsingar um mataræði,
reykingar og hvort viðkomandi
fólk haldi sér vel við líkamlega.
Rannsóknir þessar verða að sjálf-
sögðu gerðar undir stjórn land-
læknis og heilbrigðisráðuneytis
meö þátttöku allra héraðslækna,
sjúkrahúsa og heilsugæslustöðva.
Hugmyndir svipaðar þessari
hafa verið ræddar hjá ýmsum þjóð-
um, sem standa framarlega í
hjartalækningum, en enginn hef-
ur enn lagt út á þessa braut, enda
þótt allir séu sammála um það, að
hér væri um mjög áhugavert verk-
efni að ræða fyrir framtíðina.
Nýlega var í sjónvarpinu frétt
um samning milli Krabbameinsfé-
lagsins og heilbrigðisráðherra um
hópskoðun allra kvenna 30 ára og
eldri ávissu millibili. Jafnframt var
skýrt frá mjög góðum árangri, sem
bæri fyrst og fremst að þakka hóp-
rannsóknunum og að hægt væri
að hefja lækningar fyrr. Hjarta-
sjúklingar þekkja best þýðingu
þess að hefja lækningar sem fyrst
og með því má í fjölmörgum tilvik-
um vinna sigur á sjúkdómnum.
Enginn vafi er og á því, að slíkt
átak myndi vekja alheimsathygli
og með því fengjum við tækifæri
til að komast í röð allra fremstu
þjóða í hjartalækningum og gæt-
um á grundvelli þessara upplýs-
inga markað nýja stefnu í hjarta-
lækningum, sem ekki síst byggðist
á öflugu forvarnarstarfi.
Við leitum því enn einu sinni til
þjóðarinnar með stuðning og biðj-
um um góðar móttökur við
merkjasöluna 15. og 16. maí n.k.
Kjörorð okkar í day er: Vinnum
saman — vemdum hjartað.
Höfundur er formaöur Landssam-
taka hjartasjúklinga.