Tíminn - 03.06.1992, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 3. júní 1992
Tíminn 7
*******
Hlutur stórmarkaða vex á kostnað smœrri verslana ogfærri ogfœrri hafa orðið stærri og stærri:
Fákeppni eða samkeppni
í verslun í Reykj avík?
Verslun í Reykjavík hefur tekið stórfelldum breytingum á síðustu
tíu til fimmtán árum og margir hafa orðið til að velta því fyrir sér
hvort nú sé jafnvægi náð eða hvort enn sé von stórfelldra byltinga
og þá hverra. Fjölbreytni í vöruvali hefur aukist til mikilla muna
og afgreiðslutími er nú rýmri en áður.
Þó er trúlega einhver mesta
breytingin fólgin (uppkomu nokk-
urra stórra fyrirtækja, sem haslað
hafa sér völl í reykvískri verslun og
mótað hana einkum á sviði mat-
væla og annarrar nauðsynjavöru.
Þetta eru stórmarkaðirnir, sem
margir telja að séu að útrýma
kaupmanninum á hominu sem og
ýmissi sérvöruverslun sem lengst
af dafnaði vel í miðbænum. Aðrir
hafa kallað stórmarkaðina vini
launafólks, vegna þeirrar verðsam-
keppni sem ríkt hefur milli þeirra
sem leitt hefur til lægra vöruverðs
en ella hefði orðið. En steftiir í fá-
keppni í verslun í Reykjavík þar
sem einn eða tveir aðilar stjóma
öllu, ráða mestu um verðmyndun,
jafnt í heildsölu sem smásölu,
verslunargreifar sem em svo vold-
ugir að þeir ráða sjálfum forsend-
um samkeppninnar? Ef marka má
samtöl við valinkunna aðila, sem
grannt þekkja til verslunarinnar,
virðist þetta ekki á dagskrá — í það
minnsta ekki nærri strax. Þetta er
líka skoðun þeirra Jóhannesar
Gunnarssonar hjá Neytendasam-
tökunum og Magnúsar Finnssonar
hjá Kaupmannasamtökunum.
Gullinn meðalvegur
Jóhannes Gunnarsson segir að
með tilkomu lágvömmarkaðanna
eða stórmarkaðanna á sínum tíma
hafi farið af stað mikið ferli, sem á
endanum hafi leitt til lægra verðs
nauðsynjavöm en annars hefði
orðið, og það hafi verið neytendum
til mikilla hagsbóta. Hins vegar
segir hann það vissulega umhugs-
unarefni að smásöluverslunin á
höfuðborgarsvæðinu sé sífellt að
færast á færri og færri hendur.
Hann bendir á að þróunin hafi ver-
ið í þá átt að stórmarkaðirnir hafi
yfirtekið hverja hverfaverslunina á
fætur annarri og kalla þær ákveðn-
um verslunarkeðjunöfnum og
þessar verslanir hafi mjög skýr
tengsl við stórmarkaðina. Jóhann-
es segist ekki komast hjá því að
spyrja sig hvort þetta sé æskilegt
og hann efast um að slík þróun
myndi verða neytendum í hag. Ef
t.d. eintómir stórmarkaðir yrðu
niðurstaðan, myndi það draga úr
þjónustunni í íbúðarhverfunum,
sem væri slæmt mál. Hverfaversl-
anir em nefnilega sérstaklega þýð-
ingarmiklar fyrir ákveðna hópa,
t.d. þá sem ekki hafa bfl eða gamalt
fólk. Án þess að vilja velta þessu
nánar fyrir sér bendir Jóhannes á
að í dag sé samkeppnin hörð og
ástandið gefi ekki tilefni til að hafa
mjög miklar áhyggjur. Því sé óþarfi
að vera að búa til drauga þar sem
engir draugar séu sýnilegir.
Það er hinn gullni meðalvegur
sem er heppilegastur í þessu eins
og svo mörgu öðru, að dómi Jó-
hannesar, ákveðið samspil hverfa-
verslana og stórmarkaðanna.
Ein er sú breyting, sem nú er
orðin á verslunarháttum í borg-
inni, og hún varðar afgreiðslutíma
verslana. Það er vissulega gott
neytendamál að hafa rýmri opnun-
artíma, þannig að fólki standi það
til boða að geta keypt matvörur t.d.
fram eftir kvöldi. Því er Jóhannes
Gunnarsson sammála, en undir-
strikar að það sé ekki hægt að bú-
ast við að allir hafi alltaf opið fram
á kvöld. Eðli stórmarkaðanna, sem
berjist við að halda niðri vöru-
verði, bjóði ekki upp á slíkt.
Hverfaverslanir hins vegar geta
hugsanlega gert það í einhverjum
mæli og því megi búast við að
álagningin þar sé eitthvað meiri
vegna þeirrar þjónustu. Sveigjan-
legri afgreiðslutími gæti jafnvel í
sumum tilfellum stuðlað að því að
tryggja tilveru hverfaverslana.
í heildina tekið er Jóhannes
Gunnarsson þeirrar skoðunar að
það, sem mestu skiptir varðandi
þær breytingar sem orðið hafa í
versluninni, sé aukið val neytenda.
Það eru til staðar ódýrar verslanir
og það eru til dýrari verslanir, sem
bjóða upp á meiri þjónustu. Neyt-
andinn á að geta valið hvor kostur-
inn hentar honum betur.
Innkaup vörunnar
Magnús Finnsson, fram-
kvæmdastjóri Kaupmannasamtak-
anna, segir að sú breyting, sem
smásöluverslunin hafi gengið í
gegnum á undanförnum árum, sé
ekki ósvipuð því sem gerst hefur
víða erlendis. Hér hafi það gerst,
fyrst og fremst með tilkomu stór-
markaða, að öll innkaup vörunnar
séu nú mun hagkvæmari og þjón-
ustutíminn hefur breyst þannig að
hann er orðinn lengri og fjöl-
breyttari. Staða stórmarkaða
gagnvart heildsölunni sé líka mun
sterkari en staða smásölunnar hef-
ur verið, og því hafi verið hægt að
knýja fram betri kjör.
Magnús viðurkennir að vissu-
lega hafi þær breytingar, sem smá-
söluverslunin hefur gengið í
gegnum, tekið sinn toll, þar sem
smærri kaupmönnum hefur fækk-
að verulega samfara þessari þró-
un. Hann segir þó rétt að gera
nokkurn greinarmun á sérvöru-
versluninni annars vegar og svo
matvöruverslun hins vegar. Hvað
sérvöruna varðar hafi hún fyrir
nokkrum árum verið öflugust í
miðbænum, en með tilkomu stór-
markaða, sem bjóða upp á ýmsa
sérvöru og jafnvel merkjavöru, í
öðrum hverfum og svo vitaskuld
Kringlunnar hafi þessi verslun að
hluta til flust milli hverfa. Höfuð-
vígi matvörunnar hins vegar hafi
ekki með sama hætti verið í mið-
bænum. Nú sé engu að síður svo
komið að þrjú til fjögur stærstu
fyrirtækin hafi meira en helming-
inn af veltunni í matvöruverslun-
inni. Magnús bendir á að sú upp-
stokkun og breyting, sem orðið
hafi í smásölunni, hafi ekki með
sama hætti átt sér stað í heild-
versluninni, þótt vissulega séu
teikn á lofti um að þetta sé að
breytast. Matvörukaupmaður í
Reykjavík þarf þannig að versla við
um 150 birgja ef vel á að vera, sem
þýði það að verið sé að aka um 150
vörubílum um borgina þvera og
endilanga á milli verslana á hverj-
um degi, það þarf að skrifa 150
nótur og það geri 150 söiumenn
og fyrir vikið verði heildsölukerfið
allt margfalt dýrara en það þyrfti
að vera. Þess eru mörg dæmi að
einn heildsali hafi umboð fyrir 5-
10 vörur og sérstaka skrifstofu,
sérstakan lager, sérsíma og sér-
tölvukerfi o.s.frv. Ef hægt væri að
lækka þennan tilkostnað, væri
hægt að lækka vöruverðið. Þessu
kerfi sé raunar ógnað núna, ekki
síst með tilkomu stórmarkaða
sem sjái um sinn innflutning að
verulegu leyti sjálfir. Magnús segir
að þetta kerfi sé á góðri leið með
að hrynja, menn séu hreinlega
neyddir til að breyta þessu. Hann
vitnar í orð, sem höfð eru eftir Jó-
hannesi Jónssyni í Bónus og eru
eitthvað á þá leið „að tími heildsal-
ans, sem situr á einu sápustykki
og ekur um á Benz, er liðinn."
Stórmarkaðirnir standa mun
betur að vígi gagnvart heildsölum
en smærri kaupmenn og því má
e.t.v. segja að þeir séu ekki að
keppa á jafnréttisgrundvelli. Um
þetta segir Magnús að brýnt sé að
smærri aðilamir taki sig saman
um innkaup. Hann bendir á að
raunar sé þegar fyrir hendi vísir að
slíku samstarfi, því á skrifstofu
Kaupmannasamtakanna eru svo-
kölluð K- samtök með aðstöðu, en
það eru innkaupasamtök smærri
kaupmanna í Reykjavík og víðs
vegar um landið. í gegnum þessi
samtök hafa verslanir náð fram
mun betri kjömm en ella hefði
orðið. Það er þó eitt atriði sem
Magnús telur brýnt að ekki gleym-
ist. Þrátt fyrir frjálsræðið, sem rík-
ir í versluninni, býr greinin við
ýmsar opinberar álögur sem ekki
þekkjast erlendis. Nefnir hann í því
sambandi aðstöðugjaldið og sér-
stakan skatt á verslunar- og skrif-
stofuhúsnæði.