Tíminn - 21.07.1992, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur21. júlí 1992
(blaðbérávantar
Dímonarvogur viö Klakkseyjar í Breiöafiröi.
stefnu með því, að Jón komst af
landi brott, en Sigríði var drekkt
Guðrún Ása Grímsdóttir segir m.a.
frá Böðvari nokkrum Þorsteinssyni,
miklum grallara, sem rekinn var úr
Hólaskóla fyrir óknytti og lenti á
Brimarhólmi. En Böðvari var ekki
alls varnað, því hann var „kvæðind-
is- og söngmaður" svo mikill, að
sjálf drottningin fékk hann lausan
„og lét hann síðan skemmta með
söng og kveðlingum í sínum hof-
garði“.
í grein sinni „Við tóftarbrot liðinna
alda“ segir Arnór A. Guðlaugsson frá
fornum seljum og eyðibýlum í
Geiradal, og Ingvar Agnarsson leiðir
lesendur upp á tind Valahnjúks á
Snæfellsnesi og fræðir okkur um
þau fjöll, sem þaðan blasa við. Aðal-
heiður Tómasdóttir sér um það, að
þjóðsögurnar lendi ekki utangarðs.
Birt eru nokkur ljóð og lausavísur
frá ýmsum tímum, eftir Sæmund
Björnsson, og „Málsprok", stökur
eftir ónefndan mann, sem „vann við
kirkjusmíði snemma á öldinni", seg-
ir Sigurbjörn Guðbrandsson.
Loks skilar Ástvaldur Magnússon
kveðju frá Breiðfirðingafélaginu til
séra Árelíusar Níelssonar, sem and-
aðist þann 7. febrúar s.l., en séra Ár-
elíus var um langan aldur ein af
traustustu máttarstoðum Breiðfirð-
ingafélagsins.
Það lætur að líkum, að rit eins og
Breiðfirðingur, sem komið hefur út í
áratugi, geymi orðið mikinn fróð-
leik og margháttaðan. Með þessu
síðasta hefti er enn drjúgum aukið
við þann sjóð.
Þetta eigulega rit er nú fáanlegt, frá
upphafi til enda, hjá Jóni Magnús-
syni, Barónsstíg 24, Reykjavík.
Símanúmer hans eru: 622579 og
21194. — mhg
Breiðfirðingur
Breiðflrðingur, tfmarit Brelðfirðingafé-
lagsins. 50. ár 1992.
Mér var að berast að höndum
Breiðfirðingur, en svo nefnist tíma-
rit Breiðfirðingafélagsins. Ritið hef-
ur nú komið út í hálfa öld og verður
slík útgáfustarfsemi ein sér að telj-
ast ærið afrek, en er þó aðeins einn
þáttur í fjölbreyttri starfsemi Breið-
firðingafélagsins.
Breiðfirðingur er að þessu sinni
hartnær 200 bls., prýddur mörgum
myndum og á allan hátt vel úr garði
gerður. Efni ritsins er af ýmsum
toga, enda segja ritstjórarnir, þeir
Árni Björnsson og Einar G. Péturs-
son, það skoðun sína,...að í tíma-
ritum af þessu tagi eigi að ægja sam-
an fræðilegum ritgerðum, gömlum
og nýjum minningabrotum, kveð-
skap af öllu tagi o.fl.“.
Ritið hefst á grein Þorsteins Vil-
hjálmssonar, „Þorsteinn surtur og
sumarauki". Þorsteinn surtur bjó í
Jónsnesi „og varð mesti spekingur
að viti“, segir í Eyrbyggju. Og í Lax-
dælu er minnst á Þorstein surt hinn
spaka „er fann upp sumaraukann“.
Við lestur þessarar greinar verður
manni á að spyrja: Hvað hefði legið
eftir þennan mann, ef hann hefði
verið uppi á okkar dögum?
Lúðvík Kristjánsson segir frá Sjó-
mannafélaginu í Stykkishólmi, en
það var stofnað í ársbyrjun 1901.
Sæmundur Halldórsson var formað-
ur félagsins alla þá stund sem það
starfaði. Tilgangur félagsins var „að
hlynna sem mest að öllu því, sem til
framfara og eflingar lýtur við fisk-
veiðar og hverju því velferðarmáli,
sem einkum varðar þilskipa- og
bátaútgerð hér við land og ennfrem-
ur að efla styrktarsjóð sjómanna í
Stykkishólmi". Seinasti fundur fé-
lagsins var haldinn 29. janúar 1931.
Af félaginu fara annars ekki miklar
sögur, utan hvað styrktarsjóðurinn
EIÐFIRÐINGUR
50. ár 1992
'
kom sér vel fyrir aðstandendur
drukknaðra sjómanna.
Fróðlegt og skemmtilegt er að slást
í för með Ebbu Hólmfríði Ebenez-
ersdóttur þar sem hún rifjar upp
æskuminningar sínar frá Rúfeyjum
frá árunum kringum 1920.
Selveiðar hafa löngum verið snar
þáttur í búskaparháttum og lífsaf-
komu Breiðfirðinga. í Breiðfirðingi
eru nú tvær greinar, sem segja má
að séu sérstaklega helgaðar selnum.
Er önnur þeirra greinargóð lýsing
Eysteins G. Gíslasonar í Skáleyjum á
því hvernig selurinn var matreiddur
og er sú frásögn jöfnum höndum
byggð á eigin þekkingu og frásögn-
um móður hans. Efast ég ekki um,
að þeim, sem naumast hafa séð sel
hvað þá meir, þyki þetta fróðleg
lesning.
Selveiðar voru áratugum saman
mikið átaka- og hitamál á Alþingi.
Tókust þar á „hagsmunir þeirra,
sem áttu eða bjuggu á jörðum, sem
lágu að sjó, þar sem voru selalagnir
og látur, og svo annarra, sem höfðu
/ •
ÞEGAR ÞÚ AUGLÝSÍR í
iimanum
aðstöðu til þess, að stunda selaveið-
ar með byssum". Umræður um þetta
mál hófúst þegar á þinginu 1847 og
skutu síðan öðru hvoru upp kolli
allt til ársins 1885. Þá lauk um sinn
þessu hartnær 40 ára stríði, en mál-
inu var svo aftur hreyft á Alþingi
árið 1925 af Bjarna frá Vogi. Ólafur
Elímundarson rekur nú þessar um-
ræður og er það mikill skemmtilest-
ur, enda þingmenn í þá daga ekki
síður orðfimir en ýmsir þeir, sem nú
sitja á Alþingi, nema fremur væri.
Þórbergur Ólafsson, skipasmiður
frá Hallsteinsnesi, smíðaði sinn
fyrsta bát veturinn 1932-1933, þá 17
ára gamall. Fjórða bátinn, vélbát,
smíðaði hann svo 1938. Nefndist
hann Björgvin og komst í eigu
Kristins Indriðasonar, bónda á
Skarði á Skarðsströnd. í Breiðfirð-
ingi greinir Þórbergur frá undirbún-
ingi að smíði Björgvins, sem var
engan veginn erfiðleikalaus og er
„eitt af því, sem mér er hvað minnis-
stæðast við bátasmíðar mínar", seg-
ir Þórbergur.
Elínborg Ágústsdóttir frá Mávahlíð
rifjar upp dapurlegt atvik frá fjár-
gæslu, er hún varð vitni að í
bernsku.
í grein sinni „Blóðskömm og út-
burður bams árið 1609“ rekur Már
Jónsson hórdóms- og hrakfarasögu
þeirra Jóns nokkurs Oddssonar og
Sigríðar Halldórsdóttur, en Sigríður
var systir Steinunnar, konu Jóns, og
barneign með henni því dauðasök
beggja, samkvæmt þeim illræmda
Stóradómi. Lyktaði þessari reki-
Fellahverfi, Teigasel
og nágrenni
Frá Stykkishólmi rétt fyrir atdamótin siöustu.
Norskar bækur
Ole Fyrrand:
Legen — I teknikkens eller menneskets
tjeneste?
Gyldendal Norsk Forlag, Ósló 1992.
144 bls. innbundin.
Bókarhöfundurinn er húðsjúk-
dómalæknir við Ríkisspítalann og
prófessor við Háskólann í Ósló, en
auk þess mikilvirkur rithöfundur í
bæði sérgrein sinni og í almennum
bókum um efnið.
Hann varpar í raun fram stórri
spurningu. Hvert hefir verið hlut-
verk lækna í sögunni, í fortíð, á mið-
öldum og á nýrri tíma, fram til dags-
ins í dag? Hvert á það að vera í fram-
tíðinni? Hann segir frá því sem
gerðist, þegar hann braut skipunina
um hlýðni og læknafélagið fyrir-
skipaði honum þagnarskyldu. Kafli
bókarinnar um „Hvað er sannleik-
ur?“ er t.d. mjög athyglisverður.
Hvert er viðhorf lækna til sjúk-
linga? Með því að nota norsk dæmi
ræðir hann sjúkrahúsakerfið,
læknamenntunina, stjórnunar-
vandamálin, andrúmsloftið á
sjúkrahúsunum, siðfræði lækna, af-
stöðuna til dauðans. Hann er
ómyrkur í máli og þorir að hafa
skoðanir. Hann bendir á hve oft
læknar standa frammi fyrir vali, sem
pressar sterkar og sterkar. Hverjum
eiga þeir að þjóna? Stjórnmála-
mönnunum með sparnaðarknífinn,
rannsóknunum, tækninni eða sjúk-
lingunum, mannfólkinu? Skyldi
nær allt þetta geta átt við á íslandi í
dag? Hin mikla yfirsýn Fyrrands gef-
ur hér mikið af svörum, þekkingu
og sjónarmiðum. Læknarnir, sem
áður höfðu mikið frelsi og mögu-
leika, eru sífellt að verða háðari
stjórnmálamönnum og þeim sem
geta sagt: „Því að mitt er ríkið og
mátturinn." Þeir hafa unnið stór-
kostlega sigra í rannsóknum og bar-
áttu við sjúkdóma, til þess að verða
svo leikbrúður annarra. Slæmt ef
satt er.
Peter Wessel Zapffe:
Essays. Úrval tekið saman af Jan Brage
Gundersen. Aventura, Ósló 1992. 285
bls. kllja.
Glitrandi orðlist Zapffes nýtur sín ef
til vill sjaldan betur en í greinum hans
og stuttum frásögnum. Og öllum, sem
einhvern tímann hafa lesið eitthvað af
heimspeki hans, er ljóst að hann á sér
ef til vill enga líka í hinum vestræna
heimi í dag. Lögmaðurinn sem varð
doktor í heimspeki, en naut sín ef til
vill aldrei betur en úti í óspilltri nátt-
úrunni, við að klífa hæstu tinda og
ganga um óbyggðir og dást að því sem
fyrir augun bar, skoða það og njóta
þess svo vel að honum var Ijúft og eðli-
legt að segja öðrum frá því á eftir-
minoilegan hátt, síðar meir.
Þessi samantekt Gundersens á grein-
um og efni eftir Zapffe er einstakt
tækifæri fyrir þá, sem ekki hafa lesið
aðrar bækur hans, til að kynnast því
besta sem hann lét frá sér fara.
Það var sama hvort Zapffe skrifaði
grein fyrir lítið jólahefti, sögu frá
Norður-Noregi, um leyndardóma rík-
isins eða „um hið sorglega", sem hann
skrifaði langa bók um. Alltaf var vand-
virknin söm og jöfn.
Bók þessi er eitthvert besta úrval sem
ég hefi séð úr verkum Zapffes.
Sigurður H. Þorsteinsson