Tíminn - 03.11.1992, Blaðsíða 5

Þriöjudagur 3. nóvember 1992
Tíminn 5
Arni Benediktsson.
Gamall tónn á Fiskiþingi
Ég verð að fara allmörgum orðum um forystugrein Morgunblaðsins frá
fimmtudeginum 29. október. Þar kemur fram sá misskilningur að það hafi
komið fram nýr tónn á Fiskiþingi í umræðu um veiðileyfasölu. Strax í upp-
hafi er rétt að taka það fram að það, sem einu nafni hefur verið kallað auð-
lindaskattur á sjávarútveg, skiptist í meginatriðum í tvennt: Annars vegar
veiðileyfasölu, þar sem menn eru sjálfráðir að því hvort og hve miklar veiði-
heimildir þeir kaupa, en jafnframt gætu þeir misst af möguleikanum til
þess að kaupa, ef aðrir bjóða betra verð. Hins vegar er veiðileyfagjald, sem
að jafnaði yrði lagt á allan fisk og enginn getur komist undan.
í forystugreininni er ræða eins
framsögumanns á Fiskiþingi tekin
undir vemdarvænginn og það talinn
nýr tónn að tala um veiðileyfasölu.
Framsögumaðurinn sagði að full-
trúar sjávarútvegsins heföu alfarið
neitað að ræða hugmyndir um veiði-
leyfasölu með þeim rökum að sjávar-
útvegurinn væri þegar nógu skatt-
iagður. Fyrir vikið hefðu menn al-
mennt ekki skilið hugsanlega kosti
þeirrar stjórnaraðferðar.
Fullyrðing sem ekki
stenst
Þessi fúllyrðing er alröng. Árum
saman var auðlindaskattur ræddur
fram og til baka innan sjávarútvegs-
ins, ekki síður á Fiskiþingi en annars
staðar. Bæði hefur verið rætt um
veiðileyfasölu og veiðileyfagjald, en
aðrar tegundir hugsanlegs auðlinda-
skatts mega teljast afbrigði af þessu
tvennu. Framan af leist mörgum að
vænlegt gæti verið að stjóma fisk-
veiðum með veiðileyfasölu, sem
væri beitt á þann hátt að menn byðu
í þær veiðiheimildir sem þeir þyrftu
á að halda. Þeir sem hæst gætu boð-
ið, bestu útgerðimar, hlytu veiði-
heimildirnar. Skussamir yrðu út-
undan. Á þann hátt færðust veiðam-
ar á hendur þeirra sem best kynnu
til verka og gætu skilað bestum ár-
angri. Lélegustu útgerðimar hyrfu
og veiðiskipum myndi fækka mjög.
Öðmm leist þetta ekki vænlegt og
bentu meðal annars á að ekki væri
víst að bestu útgerðirnar byðu hæst.
Það mætti alveg eins búast við því að
þeir, sem sföur hefðu sýnt ábyrgðar-
tilfinningu og væm með slæman
rekstur, yrðu meðal þeirra sem hæst
byðu. Þá töldu menn sig sjá ýmis
tormerki á að selja veiðileyfi á þann
hátt að hugsanlegt væri að heilu
byggðarlögin yrðu án heimilda til að
veiða fisk. Þessu var svarað þannig
að til væm aðferðir til þess að koma
í veg fyrir það. Þegar þær aðferðir
vom skoðaðar nánar, kom í Ijós að
þær áttu það allar sameiginlegt að
horfið var frá sjálfum gmndvelli
kerfisins.
Lög um fiskveiði-
stjómun
Langur tími fór í undirbúning að
þeim lögum um fiskveiðistjómun
sem nú em í gildi. Margir komu að
því starfi og vom málin fyrst skoðuð
í nokkmm hópum, áður en hópamir
vom sameinaðir. Lögð var áhersla á
að skoða sem flesta möguleika.
Skoðuð vom gögn víða að, utan-
lands sem innan, allt frá vísindaleg-
um skýrslum til blaðagreina. Rætt
var við fjölmarga utan nefndarinnar.
Meðal annars var skoðað og rætt
fram og aftur hvort og hvernig
mögulegt væri að hagnýta sölu
veiðileyfa til stjómunar fiskveiða
miðað við aðstæður hér á landi. Nið-
urstaðan varð sú að engir sáu mögu-
leika til þess, ekki fulltrúar sjó-
manna, ekki fúlltrúar útgerðar-
manna, ekki fulltrúar fiskvinnslu-
fólks, ekki fulltrúar fiskvinnslunnar,
ekki fulltrúar allra stjómmálaflokk-
anna, ekki embættismennimir, ekki
fræðimennimir og vísindamennim-
ir.
Fulltrúar hinna ýmsu hagsmuna
vom ósammála um margt og ótal
hugmyndir vom á lofti í mörgum
efnum og reyndist útilokað að ná
mönnum saman um lausn sem allir
gátu vel við unað. En enginn sá
ástæðu til þess að leggja til að veið-
unum yrði stjómað með veiðileyfa-
sölu. Ekki einu sinni þeir, sem í upp-
hafi starfs höföu hallast að því að sú
aðferð væri allrar athygli verð.
Ástæðan var einfaldlega sú að þegar
málið var nákvæmlega skoðað,
fannst enginn flötur á því.
Þar með heföi mátt vænta þess að
sala veiðileyfa í því skyni að stjóma
veiðum væri endanlega úr umræð-
unni. Svo er líka að mestu leyti. Sú
umræða, sem að undanfömu hefur
verið um auðlindaskatt, er um veiði-
leyfagjald, þ.e.a.s. gjald fyrir aðgang
að auðlindum hafsins. Slíkt gjald er
auðvitað hægt að leggja á, en það á
ekkert skylt við fiskveiðistjómun og
er mglandi að tala um það í sömu
andrá. Þó að veiðileyfagjald væri lagt
á, þyrfti eftir sem áður að beita sér-
stakri aðferð til þess að úthluta
veiðileyfunum.
Enginn nýr tónn
Ef átt heföi að vekja upp umræður á
Fiskiþingi um sölu veiðileyfa sem
aðferð við fiskveiðistjómun, hefði
það þurft að gerast á allt annan hátt
en gert var. Það hefði verið nauðsyn-
legt að lýsa hvaða aðferð væri lagt til
að beita, áhrifum þeirrar aðferðar á
íslenskan sjávarútveg, og í hverju
hún væri frábrugðin því sem áður
var búið að skoða og hafna. Ekkert
slíkt var gert. Hvergi var að finna
nýjan tón.
„Fyrir vikið hafa menn almennt
innan sjávarútvegsins ekki skilið
fyllilega hugsanlega kosti þeirrar
veiðistjómaraðferðar," sagði fram-
sögumaðurinn. í framhaldi af því
hefði mátt ætla að hann reyndi að
sýna fram á hverjir kostirnir væru.
Það gerði hann ekki. Hann komst
hvergi nær því en þetta að útskýra þá
stjómunaraðferð, sem hann virtist
vera að tala um. Það skapaðist því
enginn umræðugrundvöllur. Og var
raunar engin fúrða að einum og ein-
um útgerðarmanni þætti tímanum
betur varið í eitthvað annað en þetta.
Þetta var skaði. Hafi framsögumað-
urinn í raun haft eitthvað fram að
færa, hefði Fiskiþing verið kjörinn
vettvangur til þess að koma því á
framfæri.
Ekki sátt um málið
Eins og áðan sagði vom þeir, sem
unnu að undirbúningi núgildandi
fiskveiðistjómarlaga, ekki á eitt sátt-
ir og fór því víðs fjarri að allir gætu
sætt sig við niðurstöðuna. Margir
gátu illa sætt sig við að útgerðar-
menn gætu fénýtt sér sameign þjóð-
arinnar á þann hátt sem kveðið var á
um. Aðrir töldu að hlutur fisk-
vinnslu og fiskvinnslufólks væri fyrir
borð borinn. Enn aðrir töldu að sá
vfsir að misnotkun, sem gæti falist í
krókaleyfúm og tvöföldun línuafla,
yrði kerfinu fyrr eða sföar að falli. Og
fleira höfðu menn við niðurstöðuna
að athuga. Þeir gallar á lögunum,
sem menn töldu sig sjá fyrir og
nefndir em hér að ofan, hafa allir
komið fram og hafa valdið óánægju.
Sumum vaxa þeir svo mjög í augum
að þeir vilja hverfa frá núverandi
veiðistjómunarkerfi og leita nýs. Um
það er ekkert nema gott að segja.
Marga möguleika er hægt að skoða.
En það er líka hægt að snföa marga
agnúa af núverandi stjómunarkerfi.
En verst er þegar menn kenna að-
ferðinni við að stjóma veiðunum um
alla skapaða hluti, til dæmis því að
ekki er hægt að veiða ótakmarkað.
Ekki aðferð til veiði-
stjómunar
Hér að framan hefúr verið sagt að
veiðileyfagjald sé ekki aðferð til þess
að stjórna fiskveiðum. Verði lagt á
veiðileyfagjald, þarf engu að síður að
beita sérstakri aðferð til þess að
stjóma veiðunum. Samt sem áður
var lengi umræða um veiðileyfagjald
sem aðferð við veiðistjómun. Mér
virðist að flestir þeir, sem þannig töl-
uðu og skrifuðu, hafi nú áttað sig á
því að ekki er hægt að setja sama-
semmerki milli veiðileyfagjalds og
veiðistjómunar. Engu að síður er
ennþá uppi umræða um að leggja
veiðileyfagjald á sjávarútveginn. Að
mínu viti getur það vel komið til
greina og hef ég oft sagt það áður.
Hverjum manni ætti að vera ljóst
að sjávarútvegurinn hefur sín tak-
mörk og með vaxandi fólksfjölda
verður að skjóta fleiri stoðum undir
atvinnulífið, enda hefur um það ver-
ið rætt um Ianga hríð. Þó áttu menn
varla von á að jafn stutt væri í að
hægði á möguleikum í sjávarútvegi
og raunin hefur orðið. Það verður til
þess að skjótra viðbragða þarf við, ef
ekki á að verða varanlegt atvinnu-
leysi. En hvernig atvinnustarfsemi á
að leitast við að byggja upp?
Samkeppni við sjávar-
útveginn
íslenskur sjávarútvegur hefur verið
gjöfull og nægt til þess að við höfum
komist efnahagslega í röð fremstu
þjóða í heiminum. íslenskur sjávar-
útvegur, sem ekki hefur notið ríkis-
styrkja, hefur staðið sig í samkeppni
við sjávarútveg annarra þjóða, sem
oftar en ekki nýtur mikilla ríkis-
styrkja. Það hlýtur því að teljast vafa-
samt að leggja sérstakan skatt á ís-
lenskan sjávarútveg, veiðileyfagjald,
sem varla þekkist annars staðar og
skekkir samkeppnisstöðu hans enn
meira. En við skulum samt ekki úti-
loka þann möguleika Hinn gjöfúli
sjávarútvegur hefúr gert það að
verkum að aðrar framleiðslugreinar
hafa oft átt erfitt uppdráttar. En þar
kemur að vísu fleira til, en það verð-
ur ekki rætt frekar. Lengi hefúr ver-
ið lögð áhersla á að byggja upp fram-
leiðsluiðnað fyrir innlendan markað
og að freista þess jafnframt að vinna
markað erlendis. Vonir voru bundn-
ar við að EFTA-samstarfið gæfi okk-
ur möguleika á auknum útflutningi
iðnaðarframleiðslu. Þær vonir
brugðust. Nú hafa menn sams konar
vonir í sambandi við EES. Líklegra
er að þær vonir bregðist einnig,
nema því aðeins að okkur takist að
byggja upp sterka framleiðslustarf-
semi sem geti keppt við framleiðslu-
starfsemi annarra EES-landa. Hug-
myndir um hvaða framleiðslustarf-
semi það gæti orðið eru fremur fá-
skrúðugar. En þessi vandkvæði hafa
mjög tengst umræðunni um veiði-
leyfagjald á sjávarútveginn. Sjávar-
útvegurinn fengi veiðileyfagjaldið
uppborið með fleiri íslenskum krón-
um í tekjur, þ.e.a.s. með Iægra gengi
ísl. krónunnar. Samkeppnisstaða
annarra atvinnuvega yrði betri ef
gengið væri lægra skráð. Að sjálf-
sögðu er hægt að ræða þetta, en rétt
er þó að huga að öðru fyrst.
Nýjar atvinnugreinar
Hugmyndimar um stóriðju hafa frá
upphafi miðast við að koma upp, til
hliðar við sjávarútveginn, atvinnu-
greinum sem gætu keppt við hann,
án þess að gera þyrfti sérstakar ráð-
stafanir til þess að gera hann óhag-
kvæmari en hann í raun og veru er.
Þar sem ég heyrði til umræðna um
framtíðarþróun íslensks atvinnulífs
á áttunda og níunda áratugnum var
jafnan lögð áhersla á að við þyrftum
að leita tækifæra sem gæfú kost á
góðum tekjum og ekki lakari en
sjávarútvegurinn hefur getað haldið
uppi. Á þeim tíma var mjög horft til
hátækniiðnaðar og raunar margs
konar annarra möguleika á sviði há-
tækni en þeirra, sem beint geta talist
til iðnaðar. Hátækniiðnaður hefur
nú slitið bamsskónum og sannað til-
verurétt sinn, en hann er ennþá allt-
of smár í sniðum til þess að hann
gegni því hlutverki sem þarf. Þá var
einnig gert ráð fyrir að fiskeldi gæti
staðið sjávarútveginum á sporði um
tekjur. Sú von hefur bmgðist í bili.
Loðdýrarækt var aftur á móti fremur
ætlað það hlutverk að styrkja at-
vinnustarfsemi sem fyrir var í sveit-
um landsins.
Breytíngar með efna-
hagssamruna
Með innri markaði Evrópubanda-
lagsins og Evrópska efnahagssvæðis-
ins, sem væntanlega verður til innan
skamms, er gert ráð fyrir að fram-
leiðsla leiti þangað sem ódýrast er að
framleiða. Það verður til þess að inn-
fluttar vörur verða ódýrari en nú er.
Það gæti leitt til þess að innlendur
iðnaður færi halloka, enn frekar en
orðið er, og má hann þó ekki við
miklu. í þeirri stöðu gætum við átt
tveggja kosta völ: Annað hvort að
halda uppi atvinnustarfsemi sem
ekki gæti keppt við hagkvæma fram-
leiðslu annarra Evrópuríkjanna og
láglaunasvæða Suðausturasfu nema
með lágum launum, miklu lægri en
nú þekkjast. Hinn kosturinn væri að
búa við stöðugt atvinnuleysi. í þeirri
stöðu getur komið til umræðu að
taka upp veiðileyfagjald á sjávarút-
veginn til þess að jafna aðstöðu at-
vinnugreina og halda fremur upp
láglaunastarfsemi en engri. Ef til vill
er staða okkar nú þegar orðin þann-
ig að réttlætanlegt sé að ræða þenn-
an kost.
Pólitísk ákvörðun
Ef við ætlum að halda stöðu okkar
meðal vestrænna þjóða, tökum við
hvorugan þennan kost ónauðugir.
Þess í stað hljótum við að leita fram-
leiðslutækifæra sem geta keppt við
sjávarútveginn, án þess að hann sé
vitandi vits gerður óhagkvæmur
með því að leggja á hann auðlinda-
skatt. Sjávarútvegurinn mun berjast
með kjafti og klóm gegn auðlinda-
skatti; hins vegar er slíkur skattur
engan veginn hans einkamál. Það er
pólitísk ákvörðun hvar við reynum
að halda okkur í lífsgæðum, hvort
það verður meðal þeirra sem búa við
tiltölulega góð lffskjör, eða meðal
þeirra sem við lakari Íífskjör búa. Inn
á þá pólitísku ákvörðun getur fléttast
hvort rétt sé að leggja á veiðileyfa-
gjald. En það er löngu orðið tíma-
bært að allir geri sér grein fyrir því
að ekkert samhengi er á milli veiði-
leyfagjalds og veiðistjórnunar. Að
halda uppi umræðu á þeim grund-
velli er fáránlegt Það hefur heldur
ekki fundist neinn ásættanlegur flöt-
ur á að beita veiðileyfasölu við stjóm
fiskveiða. Ef einhver finnur slíkan
flöt, er sjálfsagt mál að ræða hann.
Höfundur er formaöur Vlnnumilasam-
bands samvlnnufilaganna.
Bjöm S. Stefánsson:
EES: Atvinnuleysi af fimm ástæðum
í Evrópska samfélaginu (ES) hefur lengi verið miklu meira atvinnuleysi en
íslendingar hafa kynnst lengi. í samningnum um EES felst að koma á því
efnahagskerfi sem gildir í ES á hveijum tíma. Það er kallað samkeppnis-
reglur og er kjami hans. Eftir því sem ég hef hugsað meira um þau áhrif,
sem þær mundu hafa hér á landi, sýnist mér atvinnuleysið þar ekki vera
annað en eðlileg og óhjákvæmileg afleiðing af reglunum. Mér sýnist meira
að segja liklegt að reglumar myndu leiða til enn meira atvinnuleysis hér en
er víða ytra, vegna sérstakra ástæðna hér á landi.
Fyrsta ástæðan til aukins atvinnuleys-
is hér á landi með EES- samningnum er
að hann leyfir ekki að verkalýðsfélög
bægi útlendingum frá vinnu. Það er nóg
að atvinnurekandi vilji ráða fólk til að
það geti komið til starfa og það þarf ekki
að fara aftur þegar ráðningu er lokið og
má taka með sér skyldulið.
Önnur ástæða til aukins atvinnuleysis
er að sjálfstætt starfandi mönnum er
heimilt að hefia störf hér. Það þarf ekki
marga úr hópi 380 milljóna manna, sem
hingað kæmu aðeins af ævintýra-
mennsku til fárra ára dvalar hver, til að
þrengja atvinnu íslendinga. Það er eins
með þá að þeir geta tekið með sér
skyldulið sitL
Þriðja ástæðan er að samkeppnisregl-
umar taka fyrir að gripið sé til sértækra
ráðstafana til að koma hjólum atvinnu-
lífsins á stað. fslendingar þekkja það af
reynslu að opinberar aðgerðir geta verið
eina ráðið til þess. Því veldur hvað mörg
atvinnusvæði eru smá og áföllin því
harkalegri en þar sem atvinnurekstur
stendur víða fótum. Um slíkar sértækar
aðgerðir er gjama ágreiningur. Þeir sem
eru þeim andvígir, fá með samkeppnis-
reglunum tækifæri til að bregða fæti
fyrir slíkar ráðstafanir með því að kæra
þær. Það slævir vitaskuld framtak og
áhuga, ef fólk sér fram á að úrræði f at-
vinnumálum eru ekki beint f þágu þess,
heldur fyrir hvem sem er úr þjóðahafi
meginlandsins. Hver er sjálfum sér
næstur. Þetta er fiórða ástæðan til at-
vinnuleysis í efnahagskerfi EES.
Þá er að nefria atvinnu sem lylgir þjón-
ustu hins opinbera. Almenningur mun
sætta sig verr við að greiða skatta til
slíkrar þjónustu, ef fólk fær á tilfinning-
una að talsvert af því fé fari til útlend-
inga sem það finnur ekki til samkenndar
með. Þá fá þeir, sem alltaf hafa viljað
draga úr slíkri þjónustu, aukinn styrk á
Alþingi og í sveitarstjómum og atvinna
við hana minnkar. Þetta er fimmta
ástæðan til þess að EES- kerfið mundi
auka á atvinnuleysi hér á landi.
Höfundur er dr. sclenL og rannsakar þjóö-
fölaglð.