Tíminn - 04.12.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Föstudagur4. desember 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJALSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tíminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavik Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verö í lausasölu kr. 110,-
Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Allir þreyttir
á öllum
Það er alveg ljóst að þreyta er komin í stjómarsam-
starfið eftir sambúð í eitt og hálft ár á stjórnarheim-
ilinu. Nakinn veruleikinn í þjóðfélaginu, erfiðleikar
í efnahagsmálum, aflasamdráttur og vaxandi at-
vinnuleysi blasir við. Ríkisstjórnin glutraði niður
tækifærinu til að ná víðtækri samstöðu um efna-
hagsaðgerðir. Hún uppskar andbyr á öllum sviðum
þegar aðgerðirnar sáu dagsins ljós, og það er sá and-
byr sem reynir nú á innviði stjórnarsamstarfsins.
Eitt atriðið í efnahagsaðgerðunum er það að skera
niður ríkisútgjöld um 1240 milljónir króna til við-
bótar fyrri ákvörðunum.
Það hefur verið tekist á í stjórnarflokkunum um
skiptingu þessarar upphæðar á einstök verkefni.
Enn hefur engin niðurstaða orðið þrátt fyrir ítrek-
aða þingflokksfundi í þeirra liði og næturfundi ráð-
herra. A þessu hefur gengið á aðra viku. Alþýðu-
flokkurinn krefst niðurskurðar í landbúnaðarmál-
um til viðbótar við þann stórfellda niðurskurð, sem
ákveðinn er nú þegar, og tillögur um niðurskurð í
félagsmálum fara í fínustu taugar félagsmálaráð-
herra, svo ekki sé meira sagt.
Allt eykur þetta taugatitring og leiða í stjórnarsam-
starfmu, sem verður æ meira áberandi eftir því sem
þjóðin lemur meira á stjórnarliðinu fyrir furðulega
glámskyggnar tillögur m.a. um að skattleggja sér-
staklega aðstöðumun í þjóðfélaginu, t.d. í húshitun-
arkostnaði.
Það vekur auðvitað alveg sérstaka athygli að for-
sætisráðherra notar þennan viðkvæma tíma til þess
að berja á samherjum sínum í glansmyndaviðtölum
og auka á viðsjár í sínum eigin flokki. í viðtali við
tímaritið Mannlíf sparkar hann í allar áttir og þó
einkum í sjávarútvegsráðherra, fyrirrennara sinn,
flokksbróður og samstarfsmann í ríkisstjórn.
Það er auðvitað ljóst að allir eru leiðir á öllum í
stjórnarliðinu. Það fara því erfiðir tímar í hönd fyrir
ríkisstjórnarflokkana. Ekki fer hjá því að miklar
deilur og skoðanamunur er innan þeirra um mörg
lykilmál og leiði og „pirringur“, eins og forsætisráð-
herra orðar það, fer vaxandi. Ottinn við kosningar
getur þó haldið liðinu saman um sinn. Hins vegar
heyrast nú háværar raddir um hrókeringar og útaf-
skiptingar í ríkisstjórninni síðar í vetur. Það getur
orðið erfiður biti. Ef til vill er Mannlífsviðtal Davíðs
Oddssonar undirbúningur að því að endurskipu-
leggja ríkisstjórnina og koma sjávarútvegsráðherra
úr henni. Með því gæti hann lagað fyrir sér hjá kröt-
um, en slíkar deilur munu spretta upp í Sjálfstæðis-
flokknum við aðgerðina að það myndi lama stjórn-
arforustuna.
Allt þetta sýnir að þessi ríkisstjórn er óhæf til þess
að ráða fram úr vandamálum þjóðfélagsins og far-
sælast væri fyrir þjóðina að þessum hjúskap yrði
slitið sem fyrst.
Morgunblaóiö greinði frá því í
vikunni t langri og ítariegri frétt
aft borgarmálaráðstefna Sjálf-
stæðisflokksins haft verið baldin
og að þar hafi farið fram fjÖJ-
breyttar umræftur um hin ýmsu
mál.
er aö segja að grunntónn-
inn, í umneðum og niðurstöðum
bessarar ráðstefnu sjálfstæðis-
manna í Reykiavík, hafi verið
einkavæöing og virftast sjálfstæð-
ismenn telja að hún eigi við á
flestum sviftum mannlegra sam-
skipta, allt frá félagsmiftstöðvum
fyrir ungiinga tii þjónustumið-
stöftva fyrir aidrafta og frá bfla-
steðahúsum fyrir einkabíla til
rekstrar almenningsvagnanna.
Þannig telur borgarmálaráðstefna
Sjálfsteðisflokksins að brýnt sé
aft breyta sem fiestum borgarfyr-
irtækjum í hlutafélög, til þess aft
auka áhyrgft stjómenda fyrirtækj-
anna á rekstrinum. Þá kemur þaft
einnig fram sem nifturstaða þess-
arar ráftstcfnu aft sjálfsteöismenn
viija aiveg sérstaklega einkavæða
ýmsan þjónusturekstur sem er t
samkeppnl við einkafyrirtækin.
Útgjöld vegna sam-
eiginlegrar þjónustu
Þetta kemur nokkuð á óvart því
það hafa einmitt verið sjáifstæðis-
menn í borgarstjóm sem með
hvað mestum dugnaði og fafafti
hafa haslað sér völl í samkeppni
við einkafyrírtæki t.d. í veitinga-
húsarekstri. Þar hefur hlutur
borgarinnar verfð nokkuð mis-
munandi, frá þvf að styrkja meö
beinum framlögum ákveðna veit-
ingamenn meö búnaði og innrétt-
ingum eins og í Perlunni, og yfir í
að skaffa umgjörð rekstrarins
eins og í Ráðhúsinu.
Markmið einkavæðingarinnar er
samkvæmt ráðstefnuniðurstöð-
um það að „lækka kostnað borgar-
búa við ýmsa sameiginlega þjón-
ustu“, eins og segir orðrétt í
Morgunblaðinu.
Það kemur svo sem ekki á óvart
að einkavæðingartal heyrist úr
herbúðum sjálfsteðismanna, en
óneitanlega kemur þessi mál-
flutningur spánskt fyrir sjónir
með hliösjón af því að þar talar
flokkurinn sem hefur lengst af
verið við völd í Reykjavtk. Það var
Sjálfstæðisflokkurinn sem kom á
því kerfi boöskipta og boðleiða í
stjómkerfi borgarinnar að raun-
veruleg stjóm í mörgum af öflug-
ustu borgarfyrirtækjunum gengur
alveg frambjá kjömum stjómum
fyrfrtæiganna en stjómunarpýr-
amídinn endar inni á skrifstofu
hjá borgarstjóranum. Það er verk
Sjálfstæðisflokksins að umbreyta
svo reykvískri stjómsýslu að aliir
þræftir hennar liggja beint eða
óbeint um hendur eins og sama
mannsins, borgarstjórans f
Reykjavík.
Borgarstjóraeinræöi
Það er einmitt vegna þessa pólit-
íska einræðiskerfis við stjómsýsl-
una í borginni, sem meirihluti
Sjálfsteðisflokksins í Rey’kjavík
með fyrrum borgarstjóra í farar-
broddi, hefur getað byggt sér
minnismerki bæði með því að not-
fera sér fyrirtæld borgarinnar
eins og Hitaveituna og borgarsjóð
með byggingu Ráðhúss. Sjálf-
stæðisflokkurinn sem nú vill
einkavæða með það að markmiði
að „lækka kostnaö borgarbúa við
sameiginlega þjónustu", var fyrir
skömmu talsmaður þess að draga
hundruð milljóna út úr rekstri
Hitaveitunnar og koma fjárhag
hennar í vandræði tíl þess aft
byggja útsýnishús í Öskjuhlíð-
inni. Vlð það iækkuðu ekki útgjöid
horgarbúa af sameiginlegri hita-
veituþjónustu. Creinilegt er þó að
borgarstjóraeinræöiskerfið riðar
nú til falls vegna breytinga í Sjálf-
steðisflokknum.
Einkavædd guðsböm
Garri getur falHst á þaft sjónar-
mið sjálfstæðismanna aft eðlilegt
sé að auka ábyrgð stjómenda í
borgarfyrirtelg'um á rekstri fyrir-
tekja sinna. Hins vegar er óvíst að
einkavæðingartrúboftið sé endi-
lega best til þess falliö þó aft í ein-
staka tUfellum geti vissulega verift
skynsamiegt aft einkavæfta tiltek-
inn rekstur.
Þaft aft sjáifstæðismenn skuli nú
rjúka upp til faanda og fóta eins og
frelsuft guftsböm og hrópa hale-
lúja fyrir einkavæöingu eftir aft
hafa setið eins lengi og raun ber
vítni í ekilssætmu í Reykajvík, ber
vott um ótrúlegt hrifnæmi þessa
fólks fyrir tfskusveiflum. Hug-
myndum þessarar borgarmálaráð-
stefnu ber því að taka með fyrir-
vara því afstaftan gætf allt eins
breyst þegar einkavæftingarvíman
rennur af mönnum og borgar-
stjórastjómlyndiö kemur upp á
ný. Garri
Drukkna í eigin skuldasúpu
Skuldastaða heimilanna í iandinu ^ L-____
u. uesemoerilöi
208. tbl. 76. árg.
Skuldastaða halmllann. hafu, vsmnað grlðadaga é ðtta ánim en skuldlr Vlrt»K|a
I ■■ | ■ --— oii uRuiair lynriæiga stóöu I stað:
Skuldir heimilanna upp um
J35%«ifyriitekianna um 1%

er enn verri en ástandið á ríkissjóði
og fyrirtæki standa allvel sé á heild-
ina litið miðað við ofboðslegar
skuldir þeirra einstaklinga sem
burðast við að halda saman heimili.
Þetta kemur fram í greinargerð
Seðlabankans um þróun peninga-
mála og var gerð nokkur grein fyrir
í Tímanum í gær.
Þar kemur fram að frá árslokum
1984 hafa skuldir heimila hækkað
úr 26% af landsframleiðslu upp í
61%, eða um 135%. Á sama tíma
hækkuðu skuldir fyrirtækja um 1%
eða úr 74% í 75%. Samsvarandi
hækkun á skuldum ríkissjóðs var úr
14% í 26%. Síðustu þrjú árin hefur
fjárspamaður heimila verið nei-
kvæður um 15 milljarða kr. á ári.
Ört hallar á ógæfuhliðina í þessum
efnum því að á árunum 1986-89
stóðu lántökur og spamaður heim-
ilana í stað, en öfugþróunin verið
þeim mun hraðari síðan.
Hér em aðeins blákaldar stað-
reyndir settar fram í prósentum og
tekið meðaltal. Auðvitað em margar
fjölskyldur sem hvergi koma nærri
lántökum og leggja jafnvel fyrir og
eiga sínar fasteignir og bíla skuld-
lausa og lausafjármuni sem gefa vel
í aðra hönd. En þeim mun þyngri er
skuldabyrðin á hinum, sem hækka
meðaltalið svona ofboðslega.
Svipað er uppi á teningnum hvað
fyrirtæki varðar. Þar sem skuldirnar
aukast ekki á prósentvís í meðaltal-
inu, em skuldsettu fyrirtækin þeim
mun verr sett en þau sem ganga
takkbærilega.
Meira, meira, meira
Skýringar á ofboðslegri skulda-
söfnun heimilanna eru að mjög er
rýmkað um framboð á lánsfé og ekki
stendur á undirtektum einstakling-
anna. Húsbréfakerfið á hér stóran
hlut að máli og ekki er langt að
minnast þess, að Seðlabankinn fann
það út með sínum reiknikúnstum
að heildampphæðin sem lánuð er út
í húsbréfum skilaði sér ekki öll til
bygginga eða íbúðakaupa og því
hljóti umtalsverðar upphæðir að
fara í neyslu eða eitthvað annað en
íbúðakaup. Ekki er vitað til að nán-
ari athuganir hafi verið gerðar á því
fyrirbæri, aðeins beðið um meiri
framlög úr ríkissjóði í húsbréfakerf-
ið, eins og svo mörg önnur lána-
kerfi.
Háir vextir og verðbótaþáttur
skulda á verðbólgutímum eykur
auðsjáanlega skuldasöfnun heimil-
anna og sitthvað fleira mætti til
telja.
Fljóðbylgjan verður
ekki stöðvuð
Sökudólgamir í dæminu em marg-
ir og ekki verður framhjá því gengið
að sjálfir skuidaramir em meðal
þeirra. Margir reisa sér hurðarás um
öxl þegar lántökurétturinn er nýttur
til hins ýtrasta og kikna svo undan
öllu saman þegar kemur að skulda-
dögum, eða öllu fremur á gjalddög-
um afborgananna.
Síaukinn launamismunur og rang-
lát skattalög eru vafalítiö veigamik-
ill liður í stórbrotinni skuldsetningu
heimila. Væntingar um launakjör
standast ekki og iánin sem tekin em
í bjartsýnisköstum falla í gjalddaga
og heimilin hlaða á sig enn nýjum
lánum og standa svo uppi með
skuldabagga, sem skuldir ríkissjóðs
og allra fyrirtækja landsins blikna
hjá.
f þessu ástandi ríða bylgjur at-
vinnuleysis yfir og launatekjur vinn-
andi fólks minnka og Friðrik Sop-
husson & Co slá öll fyrri met í
skattaálögum.
Pólitíkusar og stjórnendur lána-
stofnana hamast við að bjarga at-
vinnulífinu, sem svo er kallað og
felst sá blindingsleikur helst í því að
moka fjármunum milli sjóða í nafni
efnahagsráðstafana eða annarra ab-
súrd orðaleppa, sem fyrir löngu em
búnir að glata allri merkingu.
Og heimilin halda áfram að safna
skuldum og þær munu aukast jafnt
og þétt, jafnve! þótt lokað verði al-
gjörlega fyrir allar nýjar lánveiting-
ar til heimila og einstaklinga. Vextir
og verðbótaþættir lána munu sjá til
þess.
Miklar ráðstafanir em gerðar til að
vemda þorsk og aðrar sjókindur og
hatrömm jafnréttisbarátta kynjanna
gengur fyrir öllu öðm réttlæti.
En þótt helmingur heimila lands-
ins sé á vonarvöl og að meirihluti
landsins bama búi við skuldaáþján,
sem er verri en örbirgð, hreyfir ekki
nokkur sála hönd eða fót til hjálpar
fjölskyldunum.
Krafan er aðeins sú að skaffa meiri
lánsréttindi og linnir því ekki fyrr en
ótal fjölskyldum og einstaklingum
verður endanlega drekkt í eigin
skuldasúpu. OÓ