Tíminn - 15.01.1993, Qupperneq 5

Föstudagur 15. janúar 1993
Tlminn 5
Laundrjúgur skáldskapur
Krlstján Kaiisson:
Kvæðl 92,
Almenna bókafélagiö 1992.
Það fer víst ekki milli mála að
Kristján Karlsson hefur haslað sér
völl sem eitt af fremstu Ijóðskáldum
okkar. Þó fer því fjarri að hann fari
fram með nokkrum látum, hvað þá
bægslagangi. Ljóð hans eru yfirlæt-
islaus og fjarri því að vera hávær.
Þvert á móti eru þau þeirrar tegund-
ar sem kallar á vandlegan lestur og
yfirlegu. Þau bera með sér menntun
höfundar í Vesturheimi og hin al-
þjóðlegu viðhorf sem þar eru ríkj-
andi. Víða skírskotar hann til per-
sóna sem þekktar eru á heimsmæli-
kvarða. Sjónarhom hans er með
öðmm orðum talsvert víðara en það
sem við eigum að venjast hér uppi á
hólmanum.
Gott dæmi um yrkingarmáta Krist-
jáns er upphafsljóð þessarar bókar,
Á hinn bóginn:
Andstæða
sérhvers hlutar
er
eftirlíking hans:
andstœður
vamargarðs
laufhringur
umhverfis tré
og smálœkur
með hólmum
sem eyðast
hægt og hægt.
Ég er ekki viss um að ég sé fær um
að túlka þetta kvæði nákvæmlega.
En á hinn bóginn ber það með sér þá
vandvirkni og það Iistamannshand-
bragð í samspili orðanna sem gerir
ljóð að góðum ljóðum. Ég held að ef
við eigum að reyna að skilgreina í
hverju Iist Kristjáns sé fólgin sé
einna helst að benda á þetta: Hann
er búinn að ná því valdi á málinu að
það getur verið hreinasta unun að
lesa ljóð hans, þeirra sjálfra vegna,
jafnvel þótt efnið eða vísanimar
höfði ekki tiltakanlega sterkt til okk-
ar. Kannski er þetta loðið en þó trú-
lega það sem skilur á milli feigs og
ófeigs f Ijóðagerð.
Ef tína á til galla á verkinu er
kannski helst að benda á að á stöku
stað em vísanir Kristjáns nokkuð
óljósar og benda í átt til fólks eða
fyrirbæra sem ætla verður að venju-
legum íslenskum lesanda séu ekki
handbærar. Þannig er langt frá því
að mér sé ljóst hvað hann er að fara
í sumum tilvikum.
Annars staðar er hann þó meira á
heimaslóðum, svo sem í persónunni
Eyvindi sem kemur þarna fram í
nokkmm Ijóðum. Eyvindur kemur
þar fram sem eins konar viðmæl-
andi skáldsins og er notaður til að
koma boðskap hans á framfæri í
ýmsum málum.
Víða hafði ég gaman af ljóðunum
en lengst staldraði ég þó við ljóð
sem höfundur nefnir Tómstundir.
Það byrjar svona:
Þómý á einhverjum
aldri fer ofan í
snjórákir Esjunnar
með sjötíu ára gömlum
varalit
dregur Hvítbláin upp
á Skálafelli með amiku
sem vitrast henni blá,
ogjógúrt.
Ljóðið er lengra en þar er að mínu viti
á ferðinni ósvikið skopskyn sem sér-
staklega höfðar til okkar Reykvíkinga
og Esjunnar sem við höfum daglega
fyrir augunum. En eftir stendur þó
fýrst og fremst að hér er á ferðinni
Kristján Karlsson.
ljóðabók sem nær því máli að hana má
enginn ljóðaunnandi láta fram hjá sér
fara. Hún er miklu efnismeiri en svo
að hægt sé að gera henni nokkur full-
nægjandi skil í stuttum ritdómi. Hún
er svo efhismikil að menn geta legið
yfir henni lengi. Hér er með öðrum
orðum á ferðinni laundrjúgur skáld-
skapur sem felur í sér miklu fleira en
kannski sést í fljótu bragði. Og
þannig eiga ljóðabækur að vera.
Eysteinn Sigurðsson
Fjarlægt samfélaginu
Slndrl Freysson:
fljótið sofandi konur,
Forlagiö 1992.
Að því er segir á bókarkápu er hér á
ferðinni rúmlega tvítugt ungskáld
sem núna sendir frá sér sína fyrstu
ljóðabók. Nafn hans kemur þó
kunnuglega fyrir sjónir, enda mun
hann þegar hafa birt töluvert af
skáldskap í tímaritum og safnritum.
Það gildir um alla þá, sem velja sér
hlutskipti ljóðskáldsins, að þeir
þurfa að gera upp við sig hvort þeir
ætla að yrkja fyrir almenna lesendur
eða útvalinn hóp þess fólks sem
gjarnan kallar sig áhugafólk um
ljóðlisL Taki menn seinni kostinn,
er Ijóst að þeir eiga á hættu að verk
þeirra verði ekki lesin nema af til-
tölulega fámennum hópi áhuga-
fólks, en nái ekki almennri skírskot-
un.
Ég veit ekki hvort Sindri Freysson
hefur velt þessu fyrir sér, en hitt
virðist ljóst að ljóð hans eru þess
eðlis sem flokkast hér í síðar nefnda
flokkinn. Það er margt gott um ljóð
hans að segja, þau er hnitmiðuð, vel
samin og greinilega þrautfáguð. Um
tjáningarþörf og raunverulega tján-
ingargetu höfundar þarf sömuleiðis
ekki að efast.
En hitt er jafnljóst að hann leggur
ekki stund á að yrkja á það ljósan og
auðskilinn veg að búast megi við að
ljóð hans höfði beint til íslensks al-
mennings. Þvert á móti virðist hann
kappkosta að fela skírskotanir sínar
og það sem nefna mætti raunveru-
leg viðfangsefni Ijóðanna, þannig að
fyrir lesanda getur það kostað jafn-
vel töluverða yfirlegu að fá botn í
málin. Þau eru með öðrum orðum
f)arlæg samfélaginu í kringum sig.
Ég nefni sem dæmi annars vel ort
Ijóð sem heitir Galdur skerjanna:
Ég bý í öllu því sem ég eyði
annars væri tortímingin
gleðilaus.
Þetta segi ég þér seinna
þérsem skjögrar burt
með skipsflök í sálinni
fangað bergmál
af fomri þráhyggju.
Ég á heima
í öllu því sem ég eyði
fórþó fyrr en rottumar
en slíkur er galdur skerjanna.
Sindri Freysson.
Ég býst við að fleirum fari sem mér
að spyrja hvað sé hér verið að fara.
Hér er skáldið með gott efni, sker
sem geta tortímt skipum, og slíkum
skipströndum líkir hann saman við
hvers konar skipbrot sem menn geta
beðið á lífsleiðinni. Og rotturnar
sem sagan segir að yfirgefi skip, sem
á fyrir höndum að farast, eru hér
einnig á sínum stað.
En hér vantar samhengi eða það
sem kalla mætti markvissa úr-
vinnslu hugmyndarinnar sem verið
er að byggja upp ljóð utan um. Ljóð-
ið er hnitmiðað og vel gert að ytra
formi til, en ekki er nægilega vel
unnið úr hugmyndinni eða hún
tengd við einhver þau atriði í samfé-
lagi okkar sem geri þetta að veru-
lega listrænni líkingu eða ljóðmynd.
Hér verður lesandinn eiginlega að
taka við og halda áfram að yrkja
sjálfur, ef hann ætlar fá eitthvað út
úr lestri ljóðsins.
Það er einkum í þessu atriði sem
mér virðist að höfundur eigi enn
ýmislegt eftir ólært. Ljóð hans eru
enn full innleitin í sjálf sig og of fjar-
læg frá því sem ætla má að séu
áhugasvið þess almenna lesenda-
hóps sem þau hljóta að vera ætluð.
En þetta eru allt atriði sem má laga
með nánari yfirvegun og athugun,
og höfúndur hefur enn nægan tíma
til stefnu. Og hann hefur greinilega
til að bera bæði ríka tjáningarþörf
og gott formskyn að því er Ijóð varð-
ar. Það má því ætla að við eigum eft-
ir að sjá frá honum áhugaverðar
ljóðabækur á komandi árum.
Eysteinn Sigurðsson
Þessir íslensku dagar
Jónas Þorbjamarson:
Aridartak á jörðu,
Forlagið 1992.
Eitt af Ijóðunum í þessari bók nefnist
Nú á þessum berangri og hefst á
þessu erindi:
Þú ert langt í norðri og þetta
er œvi þín
að líða þessir íslensku dagar
sem standa sína vakt
ósjálfrátt, eins og merm
frá vöggu til grafar.
Það er sérkenni á þessu ljóði, og
reyndar fleirum í bókinni, að þar gæt-
ir þjóðemiskenndar og gott ef ekki
beinlínis ættjarðarástar í gömlum og
góðum þjóðlegum stfl. Þetta er heldur
fágætt í Ijóðabókum ungu skáldanna
en verður að teljast af því góða. Hvað
sem öllum nútíma og framförum líð-
ur erum við íslendingar nú einu sinni
ein þjóð og það sem gefur okkur sam-
kenndina er landið sem við búum í og
tungan sem við tölum.
Að því er segir á bókarkápu er höf-
undur ættaður að norðan og hefur
lært heimspeki og sjúkraþjálfun við
Háskóla íslands. Þetta er önnur ljóða-
bók hans; hin fyrri kom út 1989.
Það má margt gott segja um þessa
bók þótt ekki sé hún tiltakanlega efn-
ismikil. Höfundur vandar til vinnu-
bragða sinna og ber gott skynbragð á
hvemig best er að raða ljóðum niður í
flokka eftir efni þeirra. Arangurinn er
skynsamlega samin ljóðabók og vel
unnin. Það er víða ljóst að landið og
þjóðin höfða mjög sterkt til hans en
fleiru bregður fyrir, svo sem ástinni,
meðal annars í ljóði sem heitir Um
langan veg:
Fögnum þessu undri
að hafa vaknað
hvort afsinni eilífð
til sömu stundar
og sama staðar.
Ljósár aðskildu okkur
ennú — rúmast engin fjarlœgð
á milli okkar.
Komdusamtnœr
og unaður mirm afþér
rennur saman við unað þirm af mér.
Ennnær
fógnum komu hvors annars í heiminn.
Þetta er vel gert ljóð og túlkar
smekklega og býsna nýstárlega hið ei-
lífayrkisefhi, sambandið milli karls og
konu.
Aftur á móti má segja að í lok bókar-
innar, þar sem höfundur fer út í meira
af því sem nefna mætti efni af ætt
draumóra og heimsfirringar, liggi nær
því að honum bregðist bogalistin.
Martraðarlýsingar af einni eða annarri
gerð eru satt best að segja orðnar svo
margar í ljóðabókum síðustu ára að
spyrja má hvort hér sé ekki bráðum
nóg ort. Vissulega er sálarlíf mann-
skepnunnar og órar þess merkilegt og
verðugt yrkisefni í ljóðum en í harð-
býlu landi á borð við það sem við
byggjum þurfa menn eigi að síður að
venja sig á að laga sig að hinum harða
raunveruleika umhverfis. Það gildir
um ljóð eins og annað að eigi þau að
ná til fólks þurfa þau að snerta við
þeim samfélagsveruleika sem snýr að
þessu sama fólki.
En eftir stendur að hér er á ferðinni
höfundur sem virðist geta lofað góðu.
Hann er vandvirkur og agar efnivið-
inn samviskusamlega undir ljóðform-
ið. Ef eitthvað er mætti kannski fara
Jónas Þorbjarnarson.
fram á að hann gerði meira af því að
taka afstöðu til manna og málefna en
hann gerir héma. Eitt helsta hlutverk
skálda á öllum tímum hefur einmitt
verið að ræða aðkallandi málefni og
segja okkur hinum til syndanna. Ljóð-
rænar myndir af fegurð lífsins eru svo
sem ágætar en geta orðið dálítið ein-
hæfar. Hressileg afstaða til hlutanna
getur brotið slík ljóð ákaflega þægi-
lega upp.
Eysteinn Sigurðsson
Á TAKKA-
PUTTANUM
Skáldiö Steinn Steinarr skrifaöi
iærðar greinar ímerkilegt blað,
sem hét Hádegisblaöiö og
kom út I Reykjavík i seinna
stríöi, Þar tók skáldið út lífið i
borginni eftir að Bretar her-
námu iandiðogiauk elnni
grein ð þessum orðum:
„Sennllega eru menn að leita
aö hamingjunni og visdómn-
um. Ásmundur Guðmundsson
fór til Jerúsatem og Magnús
Jónsson til Nazaret, jafnvel ég
fór upp á Akranes og inn fyrir
raunaleg, þegar á það er litiö,
hve litiö hefur unnist, þrátt fyrir
alltr
Höfundur föstudagspistils
mundi eftir orðum Reykjavlkur-
skáldsins þegar hann horfði ó
þingmenn stjómarflokkanna
greiða atkvæði um Efriahags-
svæöi Evrópu á þriðjudaginn
var á Alþingi. Þamafærði
þingheimur iandið langt upp á
fastaland állúnnar og inn í for-
sal Evrópubandalagslns meö
þvi að ýta á takkana frægu.
Og ekki nóg meö það. Sumir
þingmenn sögðu líka frá þvf af
hverju þeir væru að þessu á
annað borð.
Þeir sögöust vilja forða iand-
inu frá einangrun. Nú er Evr-
ópa ekki stór i sniöum, borin
saman við aðrar álfur, og held-
ur ekki ýkja fjölmenn byggö.
Lönd álfunnar framleiða enga
þá útflutningsvöru sem íslend-
ingar geta ekki keypt á betra
verði frá öðrum löndum. Nema
ef vera skyldi danska tertu-
botna. Guðjón Ólafsson hjá
SÍS hefur sagt frá þvf aö Is-
lendingar geti selt mun meiri
fisk vestur um haf. Aörir mark-
aöir hafa ekki veriö kannaöir tii
hlitar. Möguleikar blasa við
hvarvetna um heimsbyggðina.
En stjómarþingmenn vildu
forða þjóöinni firá einangrun og
höfundur þessa pistils dnegur
ekki orð þeirra í efa. Af hverju
stigu þeir þá ekki skrefið til
fulls? Höfnuöu einangrun Evr-
ópu og gengu f bandalag við
sjálfan umheiminn?
Á þriðjudaginn lögðu stjómar-
þingmenn svo af staö á putt-
anum um Evrópu. Á takkaputt-
anum. Eflaust voru marglr
þeirra að leita að hamingjunni
og vfsdómnum á þvl ferðalagi.
Búiö var aö segja þeim að at-
kvæðið væri farseðill inn f tutt-
ugustu og fyrstu öldina og gilti
um þvert og endilangt fasta-
landið. Bara styðja puttanum á
takkann. Það er enginn smá-
ræöis takki og fuli ástæöa til
að taka ofan fyrir þvflíkum
takka.
En eru allar ferðir til fjár?
Jafnvel sæfarinn Gúlliver mátti
hafa sig allan við í puttalandi.
Og þó að stjómarþingmenn
stefni á Jerúsalem og Nazaret,
er þaö samt engin trygging fyr-
ir endaniegum áfangastað. Ef
tll vill verður þelm innanbrjósts
eins og skáldinu Steini, þegar
þeir kasta mæðinni við ferða-
lok: Farseðillinn gilti ekki
lengra en upp á Akranes og i
besta falli inn fyrir Hvalljörö!
Við skulum því öli vona að
lokaorö skáldsins hér aö ofan
gildi ekki sem eftirskrift um
Efnahagssvæði Evrópu:
„Það er löng saga og rauna-
leg, þegar á það er litið, hve
iitið hefur unnist, þrátt fyrir
ailtr