Tíminn - 04.03.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Fimmtudagur 4. mars 1993
Tímiim
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINHU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Tlminn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gfslason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavík Slml: 686300.
Auglýsingasfmi: 680001. Kvöldsimar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1200,- , verð I lausasölu kr. 110,-
Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Að vinda
ofan af
Niðurstaða kjarasamninga skiptir miklu máli
um þróun efnahagsmálanna á næstu misser-
um. Samtök launafólks þreifa nú fyrir sér um
hvort árangri er hægt að ná án stórátaka sem
enginn óskar eftir.
Það hefur orðið mikil breyting á síðari árum
varðandi samningagerð. Aðilar vinnumarkað-
arins leggja mikla vinnu í að átta sig á efna-
hagslegu umhverfi og áhrifum kjarasamninga
á þróun efnahagsmáía. Það hefur fyrir löngu
verið viðurkennt af verkalýðshreyfingunni að
kjarabætur snúast um fleira en hækkun
launataxta. Skattamál, þjónustugjöld opin-
berra stofnana, þróun vaxta og verðbólgu,
gjaldskrár fyrir þjónustu og ekki síst atvinn-
ustigið í landinu skipta sköpum um lífskjörin
ekki síður en beinar launahækkanir. Þess
vegna hafa aðgerðir ríkisvaldsins á hverjum
tíma verið afgerandi þáttur í því hvert and-
rúmsloft ríkir í kjarasamningum. Svo er einn-
ig nú. Því miður er þó ástandið þannig að ýms-
ar aðgerðir stjórnvalda eftir að kjarasamning-
ar voru lausir hafa spillt fyrir í stað þess að
greiða fyrir kjarasamningum.
Sú hrikalega staða er uppi um þessar mundir
í atvinnumálum að um 6000 manns verða að
lifa á atvinnuleysisbótum sem ná ekki 50 þús-
und krónum á mánuði. Atvinnuleysi sem ekki
birtist í opinberum tölum, en jafngildir því að
þúsundir manna séu án atvinnu. Tölur hafa
heyrst um atvinnuleysi sem nemur 9-10 þús-
und manns.
Fyrir þetta fólk eru hinar minnstu álögur
óbærilegar, hvort sem um er að ræða þjón-
ustugjöld í heilbrigðiskerfinu, aukinn lyfja-
kostnað, vaxtahækkun í félagslega kerfinu og
hvers konar dulbúnar skattahækkanir. Þessar
aðgerðir stjórnvalda og fleiri viðlíka, eins og
lækkun persónuafsláttar, eru lítt bærilegar
fýrir það fólk sem hefur aðeins dagvinnu á
lægstu launatöxtum.
Því væri það marktækasta innleggið í kjara-
baráttuna nú fýrir stjórnvöld að draga til baka
þær aðgerðir í heilbrigðis- og skattamálum
sem koma verst við launafólk. Aðgerðir sem
koma í veg fýrir atvinnuleysi skipta sköpum
um afkomu ríkissjóðs, ekki síður en skattlagn-
ing í hverju formi sem hún er. Atvinnumálin
hljóta að blandast sterkt inn í samninga um
kaup og kjör.
Skynsamlegasta innlegg ríkisstjórnarinnar í
kjaramálin er tvímælalaust að vinda ofan af
óskynsamlegum aðgerðum sem þvingaðar
hafa verið fram að undanförnu.
Nú berast fregnlr af því að Stefán
Jón Hafsteín ætli að bjarga lestr-
arkunnáttu íslenskra skólabarna í
miklu lestrarátaki í Ríkisútvarp-
inu, Ríkissjónvarpinu, Mogga og
DV. Stefán Jón er ljósvíkingur
mikill og hefur oft og iðulega
bjargað miklum menningarverð-
mætum í beinum útsendingum
með því að viðhalda menntunar-
og vitundarstigi þjóöarinnar um
jafn ólíka hluti og almennan fróð-
leik framhaldsskólanema og
hungur í Afríku. Hefur Stefáni oft
Verið líkt við sjálfan Rambó, þegar
hann leysir hvert vericefnið á fæt-
ur öðru með öll kastljósin á sér,
lúðraþyt og söng.
Lestirai'keppnin
Hinn fslenski „menningar-Ram-
bów ætlar nú að bæta það tjón,
sem ísienska skóiakerfíð hefur
unnið á lestrarkunnáttu og lestr-
argetu unglinga á umliðnum ár-
um, „Lestrarkeppnin mikla“ er yf-
irskríft þessa nýjasta verkefnis og
Stefán Jón er búinn að velja sér til
samstarfs fjölmiðla, sem hann
treystir til að fara að fyrirmælum
sínum. Eins og við er að búast hjá
áhlaupamönnum, reiknast Stefáni
Jóni svo til að það sé um vikuverk
að kveilqa á ný hjá íslenskrí æsku
áhuga á iestri góðra bóka og að
efla skilning hennar á þvi sem
hún er að iesa. Menntamálaráð-
herrann, sem hoðað hefur „nýja"
menntastefnu f stað þeirrar
gömiu, hefur auðvitað fagnað
Stefán Jón Hafstein
hinu nýja „diskó“-lestrarátaki,
enda er „Lestrarkeppnin mikla“
mitdll áfellisdómur yfír þeirri
skólastefnu sem verið hefur í
gangi. Nú skulu ferskir vinda
blása í lestrarmálum innan
gnmnskólans og hrista upp í því
skólastarfl, sem gerir nemendur
ólæsa og skilningssljóa á meðan
kennarar ástunda kjarabaráttu.
Það kemur því ekki á óvart að ráð-
herra hefur geflð út fyrirskipun
um að íslensidr grunnskólar opni
nú dyr sínar íyrir Lestrarkeppnis-
mönnum og myndavélum þeirra
og kennarar noti alla næstu viku í
að skrá niður bækur sem nemend-
ur lesa eða þykjast lesa í Lestrar-
keppninni miklu.
Ekkert
samráðsvesen
Garri er algjöriega sammáia
þeini aðferð að láta þessa keppni
koma skólamönnum og kennur-
»m skólanna í opna skjöidu,
þannig að þeir hafí ekkert vitað
um hana fyrr en þeir lásu nm
hana í Morgunblaðinu og DV og
sáu viðtöl við Stefán Jón í RÖV.
Kennarar og skólastjómendur
hefðu þá aðeins haft meirí tíma til
að berjast gegn þessu þjóðþrífa-
máli og drepa því á dreif og Játa
sem þegar væri í gangi eitthvert
starf í skólunum. Trúiega hefðu
þeir dregið fram ársgamiar alþjóð-
legar kannanir, sem sýna að ís-
lenskir unglingar eru með þeim
bestu þegar kemur að iestrar-
kunnáttu og skilningi á fræðileg-
um texta, en eru siappir í að lesa
út úr línuritum og súluritum. En
eins og um máJið er nú búlð, verð-
ur þetta leiftursókn f Jestrí inn í
skólana f beinni útsendingu.
Það er happ hverri þjóð að eiga
menn eins og Stefán Jón, sem eru
reiðubúnir að bjarga málunum
þegar alit er komið f óefni. Þá er
ekki verra að eiga að menntamála-
ráðherra sem þorir að ráða ta sín
Qöimiðiamenn og láta þá stjóma
öliu skólastarfí og námi í grunn-
skólum Íandsins án þess að vera
endilega að tala um það við þá sem
í skólunum starfa. Garri
Fómarlömb
efnahagsumhverfisins
Ósköp eru allar gjaldþrotafréttim-
ar orðnar leiðigjarnar. Umfjöllun
fjölmiðla um fallíttin er í föstum
skorðum og varast þeir eins og
heitan eldinn að komast að og
upplýsa hverjar eru raunverulegar
orsakir gjaldþrotanna og hverjir
græða á þeim og jafnvel er farið á
óttalegu hundavaði yfir hvaða aðil-
ar tapa öllu því fé, sem sagt er að
gjaldþrotin kosti.
Enn eitt stórgjaldþrot er nú fyrir
skiptarétti og smáfréttir eru um að
skuld byggingavörufyrirtækis sé
600 milljónir króna. Vextir af upp-
hæðinni og annar kostnaður er
ekki talin með. Eigendur fyrirtæk-
isins áttu miklar fasteignir og eiga
kannski enn og ef til vill sitthvað
fleira fémætt.
En skiptaréttur tilkynnir þurrlega
að engar eignir séu í búinu. Þegar í
óefni var komið var nefni-
lega stofnað hlutafélag um
skuldirnar, en eignirnar til-
heyrðu allt öðru félagi.
Svona billegar sjónhverf- “
ingar og rakalausan þvætting taka
dómstólar gildan í hverju stór-
gjaldþrotinu af öðm. Og landslýð-
ur er mataður á að allt sé í góðu
lagi með svona vinnubrögð.
Glámskyggni
Enn undarlegra er að Iánar-
drottnar, bankar og lánastofnanir,
skuli láta bjóða sér annað eins enn
ogaftur.
í nýjasta tilfellinu herma fréttir
að íslandsbanki tapi 400 milljón-
um, þar sem engar eignir em í búi
og allar veðsetningar ónýtar.
Engir bankamenn þurfa að svara
til saka fyrir að glopra svona
summu niður. Hverjir gættu hags-
muna bankans þegar hlutafélagið
var stofnað um skuldirnar, en
eignirnar lentu hjá öðm félagi?
Maður freistast til að halda að
bankarnir hafi ekkert eftirlit með
stærstu skuldumm sínum. Og
hvernig í veröldinni má það vera
að fyrirtæki, sem skuldar 400
milljónir og hefur væntanlega sett
einhver veð fyrir skuldinni, geti
allt í einu skipt um nafn og nafn-
númer þar sem eignirnar koma í
hlut annars félagsins, en skuldirn-
ar í hlut hins, sem afhent er skipta-
ráðanda í fyllingu tímans.
í nýjasta gjaldþrotasprellinu tapar
fslandsbanki mestu, en að venju
em hinir stóru bankarnir einnig
með og falla einhverjir tugir eða
hundmð milljóna á þá.
Til eru lagafyrirmæli um að fyrir-
tækjum sé skylt að láta lánar-
drottna sína vita þegar skuldir em
orðnar meiri en eignir.
Dæmi eru um að fyrirtæki hafa
gefið sig upp án þess að lánar-
drottnar bíði stórtjón af. Er
skemmst að minnast hvemig SÍS
brást við þegar farið var að halla
ískyggilega undan fæti. Samið var
um uppgjör í tæka tíð til að tjónið
yrði sem minnst, og er meðferð
þeirra mála í fersku minni.
Hafðir að fíflum
Annars virðist reglan vera sú að
fyrirtæki fela stöðu sína fyrir lán-
ardrottnum og þegar allt er komið
í steik em stofnuð platfyrirtæki til
að losna við skuldirnar, en um
eignafærslur er skyldugt að segja
sem minnst, því meiðyrðalöggjöf-
in er miklu strangari en lög sem
heimila undanskot eigna fyrir
gjaldþrot.
Eitt hið dularfyllsta við öll þessi
mál er að bankamir em alltaf þeir
síðustu sem frétta að farið sé að
halla undan fæti hjá stóm við-
skiptavinunum. Þeir em heyrnar-
lausir, blindir og mállausir þegar
skráð eru ný fyrirtæki til að taka
við skuldunum og síðan gjörsam-
lega máttvana þegar í ljós kemur
að veðin em handónýt, enda em
tryggingarnar iðulega loftkastalar
á óbyggðum holtum og þaðan af
verðminni eignir.
Lánastofnanir bjarga sínum mál-
um í horn með vaxta-
mun, sem óvíða á sinn
líka, og geta hvorki lækk-
að þjónustugjöld né vexti
vegna aulalegra útlána
og algjöm fyrirhyggjuleysi þegar
til þess kemur að fylgjast með
skuldunautunum þegar þeir stofna
sín stórskrýtnu fórnarfyrirtæki.
Af sjálfu leiðir að það eru þeir
skilvísu sem standa undir fjár-
glæfmnum og asnastrikum banka-
manna sem ekki em starfi sínu
vaxnir. En þeir þurfa aldrei að
svara til saka gagnvart neinum.
Þeir, sem reka stórfyrirtæki í stór-
gjaldþrot, þurfa heldur ekki að
standa fyrir máli sínu og allra síst
að gera neina grein fyrir eignum
sínum eða hvernig þær em fengn-
ar eða hvað verður um þau fyrir-
tæki sem lentu eignamegin þegar
platfirmun voru stofnuð til að taka
við skuldunum.
Allt segist þetta fólk vera fórnar-
lömb efnahagsumhverfisins og
beri því enga sök.
En fyrir hvað er þá skilvísum við-
skiptavinum hegnt? OÓ