Tíminn - 10.03.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Miðvikudagur 10. mars 1993
Er ekki öllum
sama hver drap
Malcolm X?
Um þessar mundir eru 28 ár liðin síðan Malcolm X var skotinn
til bana í danssalnum Audubon, ofarlega á Manhattan. Fimm
menn úr múhameðstrúarsöfnuðinum „Nation of Islam’s Temple
No 25“ í Newark voru í tilræðissveitinni. Sá eini, sem var tekinn
höndum, var Talmadge Hayer, 23ja ára, sem fékk skot í fótlegg-
inn frá einum lífvarða Malcolms. Hinir fjórir tóku til fótanna og
flúðu. Enginn veitti þeim eftirför.
Morðið var hefndar-
aðgerð
í öllu írafárinu, auglýsinga-
mennskunni og umræðunni um
kvikmynd Spike Lee „Malcolm X"
var litið fram hjá því, sem kemur
fram í bók um sama efni eftir Lee
(meðrithöfundur Ralph Wiley),
„By Any Means Necessary: The TVi-
als and TVibulations of the Making
of Malcolm X“, og er mikilvægt
framlag til að komast að sagn-
fræðilegri niðurstöðu um dauða
Malcolms.
í bókinni er nánar útfærð bók
Peters Goldman sem út kom 1979,
„The Death and Life of Malcolm
X“, og sýnt fram á að morðið á
-
FOLK
Malcolm var hefndaraðgerð fyrir
að hann sagði skilið við trúflokk-
inn „Nation of Islam" og þó eink-
um fyrir nákvæma og sprengifima
ásökun hans um að leiðtogi trú-
flokksins, Elijah Muhammad,
hefði getið fjöldann allan af böm-
um í lausaleik.
BÍLALEIGA
AKUREYRAR
MEÐ ÚTIBÚ ALLTÍ KRINGUM
LANDIÐ.
MUNIDÓDÝRU
HELGARPAKKANA OKKAR
REYKJAVÍK
91-686915
AKUREYRI
96-21715
PÖNTUM BÍLA ERLENDIS
interRent
Europcar
Denzel Washington hefur veriö
tilnefndur til Oskarsverðlauna
fyrir frammistöðuna í kvikmynd
Spike Lee um Malcolm X, sem
hefur vakið mikla athygli og vak-
ið upp á ný vangaveltur um
hverjir hafi staðið að baki morð-
inu á svertingjaleiðtoganum og
eldibrandinum Malcolm X fyrir
28 árum.
Lee heldur því fram á sannfær-
andi hátt að skipunin um að drepa
Malcolm hefði komið frá Chicago
til New York og þaðan til Newark.
Auk þess nafngreinir hann fjóra
karlmenn frá New Jersey til viðbót-
ar, sem hann segir „tengda morð-
inu“.
Samsærí
Talmadge Hayer var fundinn sek-
ur um að hafa tekið þátt í morðinu
á Malcolm eftir réttarhöld sem
fóru fram 1966. Hann játaði að
hafa tekið þátt í misheppnaðri til-
raun til að fá tvo félaga í „Nation of
Islam“- söfnuðinum í New York
sýknaða, þá Norman 3X Butler og
Thomas 15X Johnson, en saksókn-
arar höfðu líka sakað þá um aðild
að glæpnum.
Allir þrír voru þeir fundnir sekir
og hnepptir í fangelsi. Þá gerðist
það veturinn 1977-1978 að Talm-
adge Hayer undirritaði tvær eið-
svamar yfirlýsingar þar sem hann
nafngreindi aðra sem raunveru-
lega félaga sína í samsærinu. í yfir-
lýsingunum er lýst í ýtrustu smá-
atriðum áætlunum um hvemig
morðið yrði framið, þ.á m. er þar
frásögn af ferðum samsærismann-
anna til að kynna sér húsakynni
Audubon- danssalarins út í æsar
og nákvæma staðsetningu byssu-
manna daginn sem átti að gera
skotárásina.
Yfirlýsingar Hayers urðu til þess
að misheppnuð tilraun var gerð til
að aflétta sakfellingunni af Butler,
sem nú gegnir nafninu Muhamm-
ad Abdul Aziz, og Johnson, sem nú
kallar sig Khalil Islam. Þó að þeir
hafi síðar báðir verið látnir lausir á
skilorði, em þeir enn opinberlega
dæmdir sekir um morð, þó að því
sem næst allir, sem hafa af alvöru
kynnt sér morðið á Malcolm, séu á
einu máli um að mennimir tveir
hafí þar hvergi komið nærri. Talm-
adge Hayer, en nafn hans nú er
Mujahid Abdul Halim, er nú þátt-
takandi í áætlun um lausn gegn
vinnu.
Er lausnina að fínna í
leyniskjölum FBI?
Fari svo að mörg þúsund blaðsíð-
ur FBI-skjala um víðtækt rafeinda-
eftirlit með Elijah Muhammad og
klíku hans verði opnuð til skoðun-
ar, skv. bandarískum lögum um
frjálsan aðgang að upplýsingum,
gefast mun fyllri upplýsingar um
unpruna samsærisins.
I bók Spikes Lee er m.a. hrollvekj-
andi viðtal sem hann átti 1991 við
Jósef kaftein, nú Yusuf Shah, sem
var næstæðsti foringi „Nation of
Islam“ í New York árið 1965. Þar
greinir Lee frá því að Shah þver-
skallist við að afneita því að hann
hafi verið viðriðinn morðið og eld-
sprengjuárás, sem áður hafði verið
gerð á heimili Malcolms í Queens-
hverfinu.
Lee gefur skýra hugmynd um
hvernig leysa megi ráðgátuna um
morðið á Malcolm X, og þó að nú
séu sumir aðalleikararnir úr „Nati-
on of Islam Temple 25“ í Newark
fallnir frá, gefur Spike Lee til
kynna að sumir þeirra, sem mynd-
uðu tilræðishópinn, séu enn á lífi.
Jafnvel þó að þau yfirvöld, sem eiga
að framfylgja lögunum, eigi aldrei
eftir að taka málið upp að nýju,
sýnir Lee fram á að lausn á drápinu
á Malcolm sé mjög svo innan seil-
ingar.
Almennt áhugaleysi
um að leysa gátuna
Sú staðreynd að tilviljanakennd
vinna kvikmyndagerðarmanns
hefur leitt í ljós eina markverða
framlagið til lausnar á morði Malc-
olms í meira en áratug, er fróðleg
vísbending um einmitt hversu al-
mennt áhugaleysi blaðamanna og
fræðimanna hefur verið.
Fjölmargir fræðimenn hafa leit-
ast við að komast að því hversu
mikið lögregluyfirvöld vissu um
áætlanir safnaðarins um að ráða
Malcolm af dögum og hversu
skeytingarlaus yfirvöld kunna að
hafa verið um að reyna að hindra
manndráp sem var algerlega fyrir-
sjáanlegt. Sönnunargögn gefa til
kynna að FBI, njósnadeild lögreglu
New York-borgar og stofnunin
sem sér um sérstaka þjónustu hafi
vitað eða ættu að hafa vitað að dag-
ar Malcolms væru taldir.
Sumir þeirra, sem skrifað hafa
um málið, láta sér detta í hug að
FBI hafi tekið virkan þátt í sam-
særinu ásamt einhverjum aðilum
innan „Nation of Islam", hafi
hreinlega hvatt til morðsins eða
látið það óátalið. Miklu trúlegra er
að FBI og lögreglulið New York
hafi litið svo á að ekki væri óbæt-
anlegur skaði fyrir bandarískt
þjóðfélag þó að eitthvað kæmi fyr-
ir Malcolm og hafi haldið ró sinni
þrátt fyrir ítrekaðar aðvaranir um
að árás væri yfirvofandi.
Vándleg rannsókn fer
fram — einhvem
tíma
Morðið á Malcolm verðskuldar
nákvæma sagnfræðilega rann-
sókn, án tillits til hvort lagaleg
spurning um dauða hans kemur
nokkum tíma aftur fyrir dómstóla
eða ekki.
Yfirvöld New York-borgar sér í
lagi geta lagt sitt af mörkum með
því að fyrirskipa að leyndinni verði
algerlega aflétt af skjalasafni lög-
reglunnar varðandi morðið á
Malcolm.
En margir þeirra, sem halda því
fram að þeir hafi verið vinir Malc-
olms, hafa sýnt lítinn áhuga á að
fylgja málinu eftir. Það orð, sem í
eina tíð fór af söfnuðinum „Nation
of Islam" fyrir ofbeldisfullar hefnd-
araðgerðir, kann að vera of mikill
hemill á að bomar séu fram spurn-
ingar sem annars hefði fengist svar
við fyrir löngu.
Spike Lee á talsverða virðingu
skilda fyrir að draga fram atriði
sem því sem næst allir hafa forðast
lengi.
Vafalaust fær morðið á Malcolm
þá vandlegu rannsókn sem það á
skilið einhvem tíma. Þau áhrif,
sem líf hans hafði, og sá sorglegi
endi, sem bundinn var á merkilega
hæfileika hans og e.t.v. hefði verið
hægt að komast hjá, gera það óhjá-