Tíminn - 29.06.1993, Blaðsíða 6

Tíminn - 29.06.1993, Blaðsíða 6
6 Tíminn Þriðjudagur 29. júní 1993 Þrátt fyrir kvóta, niðurskurð og samdrátt í landbúnaði eru undanfarin ár: Mestu fjárfest- ingarár frá upphafi í land- búnaðarvélum Þrátt fýrir minnkandi búvöru- framleiöslu hafa bændur aldrei fjárfest meira (vélum og tækjum en á sföustu árum, allt upp f millj- arö kr. á ári, reiknað á verölagi sföasta árs. Nánast stökkbreyting varö f kaupum heyvinnsluvéla ár- iö 1989 þegar bændur vöröu um 240 milljónum kr. til kaupa á rúllu- baggavélum, en aðeins 20 millj- ónum til annarra heyvinnuvéla. Samt tvöfaldaöist sföan magn rúllubagga frá 1989 til 1990. Árið 1990 átti nær fjóröungur bænda rúllubindivél. Algengt var aö bændur notuöu þessar vélar sínar aðeins 5—15 Idukkustundir sum- arið 1989. Hvort bændur hófu rúllubaggaverkun virtist ekkert fara eftir þvf hvort þeir bjuggu fyrir viö góöar eða slæmar aöstæöur til heyverkunar. Um 3,3 gangfærir traktorar em aö meðaltali á hverju býli og Iftill munur þar á milli smá- bænda og stórbænda. Athygli vekur aö bændur nota vélamar sfnar áratugum saman. Nokkrir vélasjúkir... Þetta er meöal athygliverðra upp- lýsinga f skýrslu Péturs Jónsson- ar „Vélvæðing f fslenskum land- búnaöi', sem gefin er út af RALA og byggist á könnun sem fram- kvæmd var meöal bænda sumar- iö 1990. í samantekt segir Pétur m.a., aö áriegur nýtingartfmi á vélum og tækjum á fslenskum býlum sé yfirleitt stuttur. Ljóst sé aö samnýting á vélum og tækjum sé Iftil, bæöi sameignarvéium og leiguvélum. „Sérstaka athygli vek- ur aö það eru fremur stærri búin og þar meö kúabúin sem nýta sér samnýtingu véla.* Enda viröist sem eins konar stöðnun ríki hjá litlu búunum, sem yfiríeitt séu sauöfjárbú. Ástæöan sé án efa oft sú aö á þessum litiu búum býr fúlloröiö fólk sem hafi ákveðinn Iffsstfl og sé nægjusamt og ekki tilbúiö til aö gera miklar breyting- ar. Á stærri búunum leggi menn eðlilega meiri áherslu á hluti sem aukiö geti hagkvæmni rekstrarins. „Loks má nefna fámennan hóp bænda sem hafa f raun mjög sér- stakan Iffsstíl, þeir setja raunveru- lega allt sem þeir eiga f vélar og tæki og þeim skiptir mestu máli aö eiga allt það nýjasta og besta á hverjum tíma. Nýting á vél— og tæknibúnaöi hjá þessum bændum er aö sjálfsögðu mjög Iftil, þess eru jafnvel dæmi aö menn eigi tveggja til þriggja ára gamlar dráttarvélar sem notaöar hafa veriö innan viö eitt hundrað klukkustundir.* Tölur um Qármunamyndun f vél- um og tækjum á árunum 1960—1989 sýna miklar sveiflur fram yfir 1980, en þó ffemur vax- andi vélakaup. Jk sföustu árum (frá 1984) hefur orðiö breyting hér á, þar sem þau eru mestu fjárfest- ingarár frá upphafi f tækjum og vélum fyrir landbúnað. Þetta hefur gerst á sama tfma og mikill sam- dráttur varö f öörum framkvæmd- um f heföbundnum landbúnaöi, en sá samdráttur er bein afleiöing af framleiöslustjómun f mjólkur- og kindakjötsframleiðslu. Menn mæta þannig ekki samdrætti f framleiöslu meö minni vélakaup- um heldur þvert á móti aukast þau frekar,* segir skýrsluhöfundur. Tölurfrá 1984—88 sýna aö bændur vöröu þá jafnaðariega um 900 milljónum til vélakaupa á ári, m.v. núgildandi verölag. Nærri helmingur vélakaupanna eru dráttarvélar og rfflega þriðjungur- inn heyvinnutæki, þannig aö þessir vélaflokkar eru um 80% samtals. Fyrrihluta þessa tfmabils keyptu bændur ár hvert um 150 heyhleösluvagna og heybindivél- ar. Áriö 1989 var sala slfkra véla dottin niöur í rúm 30 tæki en þá seldust aftur á móti 380 stykki af rúllubaggavélum. Um 3,3 traktorar — margir ævagamlir Meöalbúið f könnuninni var meö rúmlega 27 nautgripi (þar af 12 mjólkurkýr) og um 183 kindur. Um 3,3 dráttarvélar voru aö meöaltali á hverju býli. Á rúmlega Qóröungi býla voru 2 sláttuvélar og rúmur helmingur með tvær heyþyriur, 40% með tvær múgavélar. Rúm- lega helmingur búanna var meö heyhleðsluvagna (20% með tvo), tæpur helmingur með heybindi- vélar og rúmlega fjóröungur meö baggatínur. Rúllubindivélar voru á 22% býlanna en rúm 18% áttu rúllupökkunarvélar. Um 93% býla með þunheyshlööur höfðu súg- þurrkun hvar af aðeins 12% bænda sögöu hana f lélegu ástandi. Rúm 60% kúabúa og nær 70% blandaðra búa hafa 4—5 nothæf- ar dráttarvélar og jafnvel fleiri, en margar þeirra ævagamlar. Yngstu vélamar á hverju búi eru um 8 ára aö meöaltali, þær næst yngstu 15 ára og þær þriöju yngstu um 22 ára gamlar aö jafnaöi. Slík meöal- töl benta til þess aö 30—40 ára dráttarvélar séu ennþá vföa f notkun. Aldurhnignir áburð- ardreifarar Flestar algengustu heyvinnuvél- amar, aðrar en rúllubaggavélar, eru eins gamlar eöa jafnvel ennþá eldri en dráttarvélamar. Þannig er meðalaldur yngstu múgavélar á hverju búi yfir 12 ár en 2. múga- vélin er jafnaöariega um áratug eldri. Skýrsluhöfúndur segir Ijóst aö Ijárbinding í heyvinnuvélum sé til- tölulega mun meiri á hverja fram- leiðslueiningu á litlum búum (und- ir 300 ærgildi, sem oftast eru sauðfjártoú), en þeim stóru (yfir 600 ærgildi og flest kúabú). Hærra hlutfall tekna á minni búun- um fari þannig f aö standa undir vélakostnaöi. Hár aldur áburöardreifara (nær 10 ára meðalaldur) vakti sérstaka athygli skýrsluhöfundar. Þar sem þeir slitni meö aldrinum verði áburöardreifing ójöfn og áburöar- kaupin (um 400 þús. kr. á meöal- býli áriö 1990) nýtist þvf ekki eins vel og unnt væri. Mykjudreifarar reyndust sföan ennþá eldri, eða 12—13 ára að meöaltali. Öfugt viö þaö sem ætla mætti er sameign véla og notkun leiguvéla margfalt algeng- ari á stærstu búunum (kúabúun- um) en þeim minnstu. Þar er fyrst og ffemst um jarövinnsluvélar og búfjárárurðardreifara aö ræða. Samnýting á heyvinnuvélum hefur veriö mjög Iftil. Þó átti um helm- ingur eigenda hinna nýju rúllu- blndivélar þær f sameign með öðrum. Hlöðubyggingar úr sögunni? Skýrsluhöfundur segir afar erfitt að leggja mat á réttmæti þeirrar útbreiddu fullyrðingar aö vélvæð- ing f fslenskum landbúnaöi sé of mikil. T.d. virðist hin mikla fjárfest- ing f rúllubaggavélum hafa dregið gffuriega úr fjárfestingu f hey- geymslum, eða úr um 200—300 millj.kr. á árunum 1980/84 niöur fyrir 50 millj.kr. árið 1989. Einnig er bent á, að hlutdeild landbúnaðar í heildarvinnuafli hef- ur minnkað úr um 13% fyrir tveim áratugum niður fyrir 5% áriö 1988. Höfundur veltir eigi að síður fyrir sér spumingunni hvort hægt væri að komast af meö minni vélbúnað en nú er notaður án þess aö framleiðslumöguleikar væru skert- ir og telur giid rök fyrir þvf að svara henni játandi. En grundvöll- ur þess sé aö um aukna skipu- lagða nýtingu verði aö ræöa á þeim vélbúnaöi sem notaöur er við ffamleiðsluna. Eins og fram kemur í meðfylgjandi töflu tók þaö t.d. aðeins um 10 klukkustundir aö snúa öllum heyfengnum einu sinni og tæplega 14 stundir aö binda alla rúllubaggana á hverju búi, miðaö við nýtingu helstu hey- vinnsluvéla áriö 1989. En sfðan hefur rúllubaggavélvæðing aukist gífurfega. Bara traktoralán frá Stofnlánadeild Að mati höfundar er gott sam- ræmi innan vélavals á um helm- ingi búanna og á meira en fjórö- ungi þeirra til viöbótar sé það nokkuð gott. Á tæpum fjórðungi búanna hafi bændur hins vegar keypt sér stærri dráttarvélar held- ur en þeir þurfa til aö nota aörar vélar búsins. Það sé t.d. ekki hægt aö sjá hagkvæmni þess að kaupa stórar dráttarvélar með raf- stýribúnaöi á vökvakerfi og margs konar mælibúnaöi sem engar Ifk- ur séu á aö nýtist almennum bændum. Skýrsluhöfundur veltir einnig fyrir sér þeini ofuráherslu á hey- vinnslutæki sem lýsir sér f þvf aö yfir 80% alls fjármagns til véla- kaupa hefur fariö f traktora og heyvinnslutæki. Á sama tíma hafi aöeins 1,6% fjárins fariö f jarö- vinnslutæki og 4,2% f tæki til notkunar f gripahúsum. Mikil vélakaup bænda virðast ekki geta skýrst af ódýrum eða auðveldum lánveitingum. Sam- kvæmt lánareglum Stofnlána- deildar landbúnaöarins er lánaö til 2ja dráttarvéla á býti, miöað viö 10 ára fimingartíma. Lánin eru 40% af veröi, en þó 300 þús.kr. að hámarki. Önnur véla- og tækjakaup sfn veröa bændur aö fjámnagna meö eigin fé ellegar lánum af hinum almenna lána- markaöi með þeim vöxtum sem þar gilda hverju sinni. - HEI

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.