Tíminn - 19.08.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 19. ágúst 1993
Ami Benediktsson:
Heimsmarkað s verð
á prófessorum
Tilefhi þessarar greinar er skýrslan
sem Hagfræðistofnun Háskóla ís-
lands gerði fyrir Neytendasamtökin
um stuðning fslenskra stjómvalda
við landbúnað, og skiiað var í mars
1993. Einnig verður minnst á
skýrslu sömu stofnunar til Norræna
ráðherraráðsins frá því í nóvember
1992 og kynnt var á blaðamanna-
fúndi 4. ágúst 1993.
Mikil umræða hefur verið um ís-
lenskan landbúnað um árabil. Að
sjálfsögðu hefur margt verið rétt-
mætt í gagnrýni á landbúnaðinn,
enda er hann ekki hafinn yfir gagn-
rýni fremur en annað. Hins vegar
hafa fordómar verið óþarf-lega áber-
andi og margt af því sem sagt hefur
verið verður varla líkt við annað en
nomaveiðar. Sennilega er óþarfi að
finna þeim orðum stað þar sem þetta
ætti að vera flestum ljóst, nema ef til
vill veiðimönnunum sjálfur. Hér
verður þó bent á þrenn ummæli í
einu og sama dagblaðinu þann 7.
þ.m.: 1) Þar er ákveðnum samtök-
um líkt við risaeðlur af því að þau
hafa ekki tekið undir að leggja ætti
landbúnaðinn í rúst 2) Þar em
bændur atyrtir fyrir að verja og skýra
málstað sinn, rétt eins og sjálfsagt sé
að þeir láti troða á sér að vild. 3) Og
þar er því haldið fram, örugglega
gegn betri vit-und, að skaðlaust væri
að leggja landbúnaðinn niður, nóg
annað væri að gera hér á landi.
Vinnubrögö
Æskilegt væri að þegar Hagfræði-
stofnun gefur út álit væri hægt að
treysta því að það byggði á traustum
grunni, greindi skilmerkilega frá
þeim forsendum sem byggt er á, lýsti
þeim vandkvæðum og vafamálum
sem jafnan eru ef komast á að
trauslri niðurstöðu, og gerði grein
fyrir af hverju niðurstaðan hefði
orðið þessi en ekki hin. Sá sem þetta
ritar hefur nokkrum sinnum í starfi
sínu fengið lögfræðiálit frá Háskóla
íslands í hendur, og hafa þau undan-
tekningarlaust verið vel unnin og
rökstudd, þó að niðurstöður hafi
ekki alltaf verið óyggjandi, enda hef-
ur það verið tekið fram. Hinu er
ekki að leyna að sá hinn sami telur
sig hafa þá reynslu af vinnubrögðum
Hagfræðistofnunar að því sem þaðan
kemur verði að taka með fyrirvara.
Þegar Hagfræðistofnun tekur fyrir
málefni, sem eru jafn umdeiíd og af-
flutt og landbúnaðarmálin, verður
hún að gæta mikillar varúðar. Hún
verður að haga uppleggi málsins úr-
vinnslu og niðurstöðu þannig að
auðvelt sé að greina samhengið í því
sem um er fjallað. Um landbúnaðar-
málin verður tæpast fjallað nema í
samhengi við landbúnaðarmál
heimsins og í samhengi milli land-
búnaðar og annarra þátta efnahags-
mála heimsins. Svo samslungin eru
þessi mál. Að taka íslenskan land-
búnað út úr samhengi oglátaeins
og samhengið sé ekki til er fölsun,
jafnvel þó að farið sé rétt með að öllu
öðru leyti. En því er ekki einu sinni
að heilsa í þeirri skýrslu sem hér er
fjallað um. Hagfræðistofnun verður
að gæta þess að það sem frá henni fer
verði ekki vatn á myllu þeirra sem
stunda nomaveiðar. Þessara sjónar-
miða hefur hún ekki gætt sem skyldi
í skýrslu sinni um markaðsstuðning
íslenskra stjómvalda við landbúnað.
Hver var tilgangurinn?
Þessum orðum verður að finna
stað. í inngangi skýrslunnar til Neyt-
enda-samtakanna segir. “Að beiðni
Neytendasamtakanna hefúr Hag-
fræðistofnun H.Í. kannað stuðning
stjómvalda við landbúnað og hvemig
þessi stuðningur skiptist milli land-
búnaðargreina. Einnig var kannað
hvaða áhrif það hefði á markaðinn
fyrir búvömr ef þessi stuðningur yrði
jafnaður þannig að allar greinar
fengju sama hlutfall af framleiðslu-
virði í stuðning frá stjóm-völdum.”
Af þessu má ráða að Neytendasam-
tökin hafi ætlað sér að gera kröfu
um jöfnun milli greina. Sú krafa er
ekki óeðlileg þar sem líklegt er að
slík jöfnun geti leitt til lægra heildar-
verðs. Sé þessi tilgáta rétt, og þetta
er aðeins tilgáta því að hvergi kemur
þetta skýrt fram, gefa upplýsingar
Hagfræðistofnunar Neytendasam-
tökunum aðra mynd en ætlast var til.
Hagfræðistofnun gefúr upplýsingar
um árin 1992 og 1993. Vegna þeirra
breytinga sem er verið að vinna að í
framhaldi af nýjum búvörusamningi
urðu opinberar greiðslur vegna að-
lögunarinnar verulegar á þessum
ámm, uppkaup á fúllvirðisrétti og
greiðslurvegnamagnaðlögunar. Þar
að auki em enn greiddar útflutn-
ingsbætur árið 1992 og er vandséð
hvaða erindi það á að taka þær með í
samanburð á verðhlutföllum innan-
lands. Fyrsta árið sem Neytendasam-
tökin gætu búist við að ná fram
breytingum á stuðningi við einstakar
greinar er 1994. Upplýsingar Hag-
fræðistofnunar gefa ekki fúllnægj-
andi upplýsingar um það sem vitað
er um það ár, en ætla má að það
hefði skipt Neytendasamtökin mestu
máli.
Viðmiðunarverö (AMS)
í skýrslunni er getið um tvær aðferð-
ir við að meta markaðsstuðning,
AMS og PSE. AMS (Aggregate Mea-
surement of Support) varð fyrir val-
inu. En jafnframt segir: “Markaðs-
stuðningur sem reiknaður er með
AMS-aðferðinni ætti því að öðm
jöfnu að vera lægri en markaðstuðn-
ingur sem reiknaður með PSE að-
ferðinni.” Af þessu má ráða að hægt
sé að fá mismunandi útkomur um
markaðsstuðning eftir því hvað að-
ferð er notuð. Það er eðlilegt því að
hvorki AMS né PSE endurspeglar
raunvemleikann. AMS-listinn er
mælikvarði sem uppbyggður er á
sérstakan hátt og sýnir að jafnaði
lægra eða lægsta verð í viðskiptum á
heimsmarkaði. Þetta hefði Hag-
fræðistofnun þurft að skýra til þess
að menn hefðu átt auðveldara með
að átta sig á málinu. í umræðum um
skýrsluna hefúr það viðmiðunar-
verð, sem Hag-fræðistofnun tilgrein-
ir sem heimsmarkaðsverð, verið
túlkað þannig að við gætum keypt
viðkomandi vömr á því verði á
heimsmarkaði. Þeir sem hafa unnið
með þennan lista telja sig vita að
verðið á AMS-listanum eigi lítið skylt
við það verð sem við gætum að jafn-
aði fengið vömna á á heims-markaði.
Það er að vísu ekki hægt að ásaka
Hagfræðistofnun fyrir ályktanir sem
aðrir draga af skýrslu hennar, nema
að því marki sem skýrslan sjálf gefur
tilefni til. Hagfræðistofnun hefúr
Iáðst að gera nauðsynlega fyrirvara
og skilur allar gáttir eftir opnar til
mistúlkunar.
í áfangaskýrslu GATT-nefndar í
mars 1992 segir: “Það er þó ekki allt
sem sýnist í þessum efnum......
stjómvöld í hverju landi ákveða sjálf
það viðmiðunarverð sem notað er
við tollígildingu (þ.e.a.s. það AMS-
verð sem Hagfræðistofnun notar er
ákveðið af stjómvöldum í einhverju
landi, en er ekki raunvemlegt heims-
markaðsverð. Innskot ÁB) Heims-
markaðurinn fyrir flestar landbúnað-
arvömr er ófúllkominn og endur-
speglar ekki eðlilegar markaðsað-
stæður. í flestum tilvikum verka
þessar markaðstmflanir til lækkunar
verðs og gera það sveiflukenndara.
Stjómvöldum er því í lófa lagið að
finna mjög lág viðmiðunarverð fyrir
þær vömr sem þau vilja skýla fyrir
innflutningi.”
Hér að ofan hef ég upplýst að Hag-
fræðistofnun hafi notað AMS-lista
sem sé ákveðinn af stjómvöldum í
einhverju landi. Hagfræðistofnun
sjálf gerir enga grein fyrir tilurð þess
lista sem hún notar, né hvernig hann
er uppbyggður. Þetta er að sjálf-
sögðu mikill galli á vinnubrögðum.
Það er væntanlega hægt að fé upplýs-
ingar um hvort tveggja með einu
símtali. En málið snýst ekki um það.
Málið snýst um skýrslu Hagfræði-
stofnunar og vinnubrögðin við hana,
það sem snýr að öllum þeim sem fé
skýrsluna í hendur og nota hana.
Mér vitanlega hefur ekki verið nema
einn AMS-listi tiltækur til nota hér á
landi. Sá listi er gerður árið 1988 og
nær til áranna 1986-88. Hann er tek-
inn saman af stjómvöldum í Noregi
með viðbótar-upplýsingum ftá Efna-
hagsbandalagi Evrópu.
Hátt raungengi
í áfangaskýrslu GATT-nefndarinn-
ar segir: “Sú tilviljun að raungengi
hér á landi var mjög hátt á viðmiðun-
arámnum 1986-1988 magnar þessi
áhrif enn.” Þ.e.a.s. hátt raungengi
eykur muninn á erlendu og innlendu
verði. Hagfræðistofnun notar þá
forsendu í útreikningum sínum “að
hlutfallið milli erlends og innlends
verðs á landbúnaðarvömm hafí þró-
ast í samræmi við raungengi ís-
lensku krónunnar á tímabilinu frá
1988 til 1993." Þetta verður varla
skilið öðmvísi en svo að Hagfræði-
stofnun umreikni frá árinu 1988 til
1993 á sama raungengi og var 1988,
sem gerir samanburðinn óeðlilega ó-
hagstæðan fyrir ísland. Hafí Hag-
fræðistofnun reiknað svona em það
mjög óeðlileg vinnubrögð. Hafi hún
ekki reiknað svona bendir það til þess
að henni sé mjög áfátt í að koma frá
sér greinilegum texta.
Flutningskostnaður og
heildsölukostnaður
Ég hef ekki getað komið auga á
það í skýrslunni hvemig farið er
með kostnað við flutning vöm frá
framleiðslulandi hingað til lands.
Með samanburði á AMS-listanum og
þeim tölum sem koma fram í út-
reikningum Hagfræðistofnunar virð-
ist lítið sem ekkert tillit tekið til
flutningskostnaðar. Ekki er heldur
gerð nein grein fyrir umsýslu við
kaup vömnnar erlendis og dreifingu
hennar hér á landi á heildsölustigi.
Það virðist augljóst að sá kostnaður
kemur hvergi fram.
Mjög bagalegt er að ekki skuli gerð
betri grein fyrir þessum þáttum.
GATT-nefndin gerir ráð fyrir að
cif/fob hlutfallið fyrir ísland sé 1,114.
Hún segir einnig að “Ennfremur á
f UPniUAIIfillR^I
t WUk 1 I HfUlUlilK I
eftir að bætast við heildsöluálagning,
sem gera má ráð fyrir að verði að lág-
marki 10-15%, ofan á cif-verðið að
viðbættum tollum.” Sé það rétt, eins
og sýnist vera, að Hagfræðistofnun
taki lftið eða ekkert tillit til flutn-
ingskostnaðar, ekkert tillit til heild-
sölukostnaðar og reikni þar að auki
með óeðlilega háu raungengi þá get-
ur látið nærri að bæta þurfi 40% ofan
á verðið áAMS-listanum til þess að fó
það lægsta verð sem íslendingar
gætu fengið á heimsmarkaði. Nú
hefúr skýrsla Hagfræði-stofnunar til
Neytendasamtakanna, og sambæri-
leg skýrsla til Norrænu ráðherra-
nefndarinnar, orðið til þess að sú á-
lyktun hefúr verið dregin að við gæt-
um sparað sex milljarða króna með
þvf að kaupa umræddar landbúnað-
arvömr á heimsmarkaði. Þá tölu má
því lækka niður í 3.6 milljarða króna.
Fleira hefur áhrif á 6
milljarðana
í inngangi skýrslu Hagfræðistofn-
unarsegir: “Með stuðningi viðland-
bún-aðinn er hér átt við annars vegar
innflutningshöft og hins vegar bein-
ar og óbeinar greiðslur stjómvalda
að frádregnum þeim sköttum sem
landbún-aðurinn greiðir.” í áfanga-
skýrslu GATT-nefndarinnar segir
þetta um heilbrigðisástæður: “Það
er fullvíst að hér mun verða bannað-
ur innflutn-ingur á eggjum og hráu
kjöti, fersku og frystu. Þessar vömr
em um 40% af innanlandsneysl-
unni.” Svo virðist sem Hagfræði-
stofnun geri ekki greinarmun á inn-
flutningshöftum eftir eðli þeirra og
sjái þess vegna enga ástæðu til þess
að gera grein fyrir því að 40% af
tölulegum samanburði hennar get-
ur ekki orðið raunhæfúr.
Þegar verið var í sjömannanefnd
að fást við hugsanlegan innflutning
og sparnað af þeim sökum virtist
þeim sem þetta ritar að líklegast
þyrfti að greiða fyrir mjólk á heims-
markaði hátt í tvöfalt það verð sem
tilgreint er á AMS-listanum. Við það
mætti svo bæta kostnaði. Niðurstaða
hans var því sú að mjólk og fleiri
mjólkurafúrðir yrðu ekki fluttar inn,
þóaðleyftyrði. GATT-nefndin kemst
að svipaðri niðurstöðu: “Það er
einnig ólíklegt að það svari kostnaði
að flytja hingað nýmjólk og e.t.v.
einnig rjóma... ”segir hún. Og
GATT-nefndin heldur áfram að við
þetta “hækkar það hlutfall varasem
ekki lenda í beinni samkeppni við
innflutning í um 60% af innanlands-
neyslu.” Eg hef ekki hugsað mér að
fara í neinn talnaleik hér, en það get-
ur hver sem er fundið út sjálfur að
nú er 6 milljarða króna spamaður-
inn farinn að nálgast ískyggilega 1.5
milljarð króna og er þó enn eftir að
taka tillit til mismunar á verðinu á
AMS-listanum og því verði sem við
þyrftum að greiða á heimsmarkaði.
Sólarlandaferðir og
málsamfélagið
Hér á landi er ýmislegt sem hefúr
orðið til þess að hægt hefúr verið að
halda upp góðum lífskjörum. Þannig
er í flestum þjóðfélögum að sumt
getur verið hagstætt en annað óhag-
stæðara. Við erum þannig í sveit sett
að landbúnaður er óhagstæðari en
víða annars staðar vegna legu lands-
ins, land-búnaðarafurðir eru þvf
hlutfallslega dýrar. Við erum einnig
þannig í sveit sett að almennt vöru-
verð tekur á sig hækkun vegna
langra flutningsleiða. Sólarlanda-
ferðir til Miðjarðarhafsins eru dýrari
hér en f norðanverðri Evrópu.
Prentað mál geldur þess að málsam-
félagið er lítið og varla er hægt að
finna markað fyrir afurðir á íslensku
máli annars staðar. Þess vegna eru ís-
iensk dagblöð dýrari en annars stað-
ar. Hins vegar er fólginn markaðs-
vemd í málsamfélaginu. Þó að erlent
lesefni eigi óhindraðan aðgang á ís-
lenskan markað liggur það í hlutar-
ins eðli að markaðurinn fyrir lesefni
takmarkast í meginatriðum af mál-
inu. Þess vegna komast menn upp
með að hafa íslensk dagblöð dýrari
en dagblöð annars staðar. Hvort á-
stæða er til að fara að reikna þennan
náttúmlega markaðsstuðning yfir í
prósentur skal ósagt látið. En þeim
til gamans sem áhuga hafa á pró-
sentureikningi skal bent á að Hull
Daily Mail kostar f lausasölu, um-
reiknað í ísl krónur, kr. 27,
Hamburger Abendblatt kr. 34 og
Dagblað alþýðunnar í Kína kr. 3.
Ekki veit ég hver þessara talna færi
inn á AMS-lista. Hér á landi kosta
stærstu dagblöðin kr. 125 og 130 í
lausasölu.
Vemdun heima-
markaðar
Flestar þjóðir heims leggja áherslu
á að vera sjálfúm sér nægar um
grund-vallarframleiðslu matvæla til
eigin nota. Fyrir þessari stefnu em
aðallega tvenn rök, annars vegar að
það ógnar fullveldi þjóðar á öllum
tímum að vera of háð öðmm þjóðum
um að metta grunnþarfir, og í öðm
lagi að það getur verið lífsnauðsyn
fyrir þjóð að framleiða megnið af
sínum matvömm sjálf. Á þessu
fengu menn að kenna í tveimur ^
heimsstyijöldum, þannig að seint
gleymist Jafnvel þó að menn voni að
til slíkra harmleikja komi aldrei aftur
er fótt sem bendir til þess að sú von
sé raunhæf. Mannkynið er ekki hætt
að berast á banaspjótum. Ekki er
auðvelt að fullyrða neitt um hvemig
okkur hefði reitt af í seinni heims-
styrjöldinni ef við hefðum ekki fram-
leitt mikinn hluta landbúnaðaraf-
urða okkar. Hins vegar verður ekki
séð að við hefðum komist klakklaust
í gegnum fyrri heimsstyrjöldina. Það
veldur okkur svo erfiðleikum á öllum
tímum að við emm mjög háð inn-
flutningi á landbúnaðarvömm og
getum ekki breytt því. Þar er meðal
annars um að ræða komvömr, sykur,
ávexti og fóðurvömr. Þessar vömr
hafa þó yfirleitt fram yfir aðrar land-
búnaðarafurðir að geymsluþol
þeirra er meira og víðar
er hægt að leita fanga um innkaup. í
sama blaði og vitnað var til áðan seg-
ir að vísu að við þurfum engu að
kvíða í þessu efhi þvi að við höfum
fiskinn.
Viðmiðunarverð
Vegna þess að þjóðir heims leggja
áherslu á að vera að miklu leyti sjálf-
um sér nægar um landbúnaðarvömr
hefur víða verið rekin sú stefna að
vemda landbúnaðinn með ýmsum
ráðum. Lengst af hafa innflutnings-
höft verið einna drýgst, fyrir utan
eðlilegar takmarkanir vegna sýking-
arhættu. Nú hafa menn sannfærst
um að innflutningshöft séu sjaldnast
af hinu góða og best sé að hafa við-
skipti sem frjálsust. Á vettvangi
GATT hefur verið unnið mikið starf á
því sviði, en þó vantar töluvert á að
náðst hail samkomulag um landbún-