Tíminn - 23.10.1993, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Laugardagur 23. október 1993
Tíminn
Ritstjóri: Þór Jónsson ábm.
Aflstoðamtstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjóri: Stefán Ásgrímsson
Útgefandi: Mótvægi hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóm og skrtfstofur: Hverfisgötu 33, Reykjavfk. Póstfang:
Pósthólf 5210,125 Reykjavik. Aöalsfml: 618300.
Auglýslngasfml: 618322. Setnlng og umbrot: Tæknideild Tlmans.
Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1400- , verð I lausasölu kr. 125,-
Grunnverð auglýsinga kr. 765,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 61-83-03
í öldudal
Tilviljun ræður því að þing Verkamannasambands-
ins og landsfundur Sjálfstæðisflokksins ber upp á
svipaðan tíma. En hún verður til þess að skilaboð-
in þar á milli eru greinileg. Verkalýðurinn leggur
til að kjarasamningum verði sagt upp vegna van-
efnda ríkisstjórnarinnar og leiðtogi hennar og
Flokksins segir umbúðalaust að það verði mikið og
dýrkeypt slys ef efnt verði til óspekta á vinnumark-
aði.
Samtímis þessum skilaboðum heimtar stjórn Al-
þýðuflokksfélags Hafnarfjarðar að stjórnarsam-
starfinu verði slitið þegar í stað, vegna þess að þar
ráði frjálshyggjan ein. Jafnaðarstefnunni sé fórnað
fyrir stöður og fríðindi og sé það ekki viðunandi
fyrir alþýðuflokksmenn.
Þótt Davíð Oddsson telji það mikla þjóðargæfu
að hann standi við stjórnvölinn þegar siglt er í
kröppum sjó, er ekki þar með sagt að aðrir séu á
sama máli, nema auðvitað Morgunblaðið, sem
ávallt er hið auðmjúka og jákvæða málgagn þegar
Flokkurinn þarf á að halda. Mikið lof var borið á
kreppusiglingarræðuna í málgagninu í gær.
Forsætisráðherra kynnti engin úrræði til að
koma í veg fyrir það mikla slys, sem hann telur
verða ef launþegar standa við þá kröfu að heimta
að ríkisvaldið standi við sinn hluta heildarsamn-
inga. Hann boðaði aðeins skánandi lífskjör án þess
að rökstyðja nánar með hvaða hætti þau eiga að
nást.
Það verður ekki auðvelt að sannfæra almennt
launafólk um að ekkert sé til skiptanna og að það
jaðri við landráð ef það heimtar sinn rétt og að
staðið verði við gerða samninga.
Framkoma stjórnarherranna og allra þeirra sér-
gæðinga, sem raða sér á jötu opinberra stofnana
og embætta, er ekki til þess fallin að sætta lág-
launafólkið við kjör sín, og það er hætt að láta telja
sér trú um að hvergi sé smuga né ráðrúm til að
jafna ofurlítið lífskjörin.
Ef formaður Sjálfstæðisflokksins telur það mikið
slys og dýrkeypt ef stjórn hans kemst ekki upp með
samningsrof og verkalýðurinn heimtar sitt, þá er
óhætt að benda honum á að framganga ráðherra í
stjórn hans og gæðinga í stjórn- og embættis-
mannakerfinu er stórslys. Hér er auðvitað átt við
þær uppljóstranir, sem verið er að gera á öllum
þeim sjálfteknu kjörum sem tíðkast á æðri stöð-
um.
Verkamannasambandið sendir stjórninni skýr
skilaboð um réttmætar kröfur sínar og Iaunþega-
hreyfingin almennt mun ekki sætta sig við ein-
hliða kjaraskerðingar, ef yfirstéttirnar sleppa engu
af feng sínum á móti. Það eru þær sem eru að sliga
efnahagslífið og siðferðisvitundina yfirleitt.
Hagsmunasamtökin, sem ganga undir heitinu
Sjálfstæðisflokkur, sigla nú krappan sjó og eru nú
í djúpum öldudal, eins og skoðanakannanir sanna.
Draga verður í efa þá staðhæfingu formannsins að
það sé fagnaðarefni að hann standi við stjórnvöl
þjóðarskútunnar, þar sem hann hefur greinilega
engan áttavita til að stýra eftir og kann heldur ekki
á hann. Stefnan er einsýn, þrátt fyrir brim og boða:
hart í stjór. Sú stefna mun aldrei leiða skútuna upp
úr öldudalnum.
Konur I Bosnlu-Hersegóvínu horfa á
llk eiginmanna sinna tekin ofan af
bllpalli. Hundruö, ef til vill þúsund,
óbreyttra borgara hafa vísvitandi
veriö myrt af hersveitum og þúsundir
manna eru týndar í fyrrverandi Júgó-
slaviu. Allir aöilar stríösins hafa fram-
iö alvarlega glæpi.
Mynd: Amnesty International
Linkind við stríðsglæpamenn og
morðhunda ógnarstjóma veldur því,
að mannréttindi em brotin víða um
heim. Þeir, sem glæpina fremja, telja
að þeir verði aldrei látnir svara til
saka.
Þess vegna er átak Amnesty Inter-
national gegn mannránum og pólit-
ískum morðum bráðnauðsynlegt og
mikilvægt. Rödd íslands á að hljóma
í þessari umræðu og fordæma slík
voðaverk, en íslensk stjómvöld eiga
„Punto fínal“
einnig í öllu sínu starfi, innanlands
og utan, að vera á varðbergi gagnvart
hvers kyns stuðningi við erlenda
stjómarherra, sem kúga þegna sína
og beita þá harðræði.
Brottnám
Aðfaranótt hins 21. júlí árið 1977
mddust vopnaðir og grímuklæddir
menn, trúlega úr flughemum, inn á
sofandi fjölskyldu í San Justo í út-
jaðri Buenos Aires. Þeir höfðu heim-
ilisfólkið á brott með sér: Gustavo
Antonio Lavalle, Monicu Maríu Le-
mos og fjórtán mánaða gamla dóttur
þeirra. Þeim var rænt í skjóli myrk-
urs á ónúmemðum bíl. Monica Mar-
ía var komin átta mánuði á leið að
öðm bami sínu.
Á þessum tíma ofsótti herforingja-
stjómin í Argentínu pólitíska and-
stæðinga sína og tugir þúsunda
hurfu eða vom myrtir fyrir litlar og
oft á tíðum engar sakir.
Monica María var listamaður,
Gustavo Antonio jarðfræðingur og
áhugamaður um skák. Um afdrif
hans er ekkert vitað. Flíkur Monicu
Maríu fundust í sjónum skammt
undan La Plata fáum vikum síðar.
Hún hafði verið látin eiga bam sitt í
fangabúðum til þess að 59 ára gömul
lögreglukona gæti eignast það. Eftir
fæðinguna var hún færð um borð í
herflugvél ásamt öðmm kvenföng-
um og fleygt í hafið.
Fimm dögum eftir hvarf þeirra,
þessa nótt fyrir sextán ámm, kom þó
dóttir þeirra litla í leitimar, sársvöng
og óhrein. Móðuramma stúlkunnar,
Haide Lemos, tók hana að sér. Eng-
inn veit hvers vegna baminu var
skilað. Og Haide Lemos leitar enn
skýringa á brottnámi dóttur sinnar
og tengdasonar. Argentínsk yfirvöld
þegja þunnu hljóði.
Ótal aðstandendur þeirra, sem
huríú með sama eða svipuðum hætti
á tímum ógnarstjómarinnar, em
óþreyttir í viðleitni sinni að grafast
fýrir um afdrif þeirra. Þeir mótmæla
hástöfúm skoðun perónistans Carlos
Saúl Menem forseta, sem vill láta
eins og ekkert hafi ískorist og byrja
upp á nýtt, eyða fortíðinni með einu
pennastriki: „Punto final".
„Las madres locas de Plaza del
Mayo“ — brjáluðu mæðumar, sem
svo vom nefúdar vegna þess að þær
þorðu að bjóða herforingjastjóminni
byrginn, þorðu að mótmæla glæpum
hersins og heimta áreiðanlegar upp-
lýsingar um afdrif afkomenda sinna
— hafa enn ekki gefist upp. Kjarkur
þeirra, þrautseigja og baráttuþrek
var mikilvægt lóð á vogarskálamir,
þegar lýðræði var þröngvað í gegn í
Argentínu. Mæðumar krefjast enn
svara.
Og enn brjálaðri vom álitnar ömm-
umar, „las abuelas", sem leyfðu sér
að spyrjast fyrir um böm dætra
sinna, sem fædd vom í fangabúðum.
í þeim flokki var Haide Lemos.
Tíu ár liðu. Á þeim tíma missti her-
inn völdin og fólk, sem vissi um
grimmdarverk stjómarinnar, þorði
að leysa frá skjóðunni. Sextíu og níu
ára gömul kona, sem verið hafði í
lögreglunni í San Justo, varð að láta
af hendi „bam sitt“, Maríu José, sem
Þór Jónsson skrifar
var í raun dóttir Gustavo Antonio La-
valle og Monicu Maríu Lemos, fædd í
fangabúðum. María José er nú sex-
tán ára gömul og býr með systur
sinni og móðurömmu.
Foreldrar hennar hurfú, saklaus, án
ákæm, án þess að fá kost á vömum
fyrir hlutlausum dómi.
Þetta og ótalmörg önnur dæmi
sýna að mál tengd mannréttinda-
brotum herforingjastjómarinnar
em ekki leidd til lykta, þótt stjómar-
farið sé annað og betra. Það er enn
langt í „punto final". Um 500 böm
fæddust í fangabúðum í Argentínu á
ámnum 1976 til 1979. Ömmumar
hafa fúndið um 220 böm. lúttugu og
átta hafa flust til ættingja sinna,
þrettán hafa kosið að vera um kyrrt
hjá óbreyttum kjörforeldmm sínum,
sex böm bíða dómsúrskurðar um
þessi mál sín og sjö em Iátin.
Af holdi og blóði
Á bak við hverja tölu í skrám um
horfna menn er einstaklingur af
holdi og blóði, sem á ákveðin gmnd-
vallarréttindi, æðri öllum öðmm
lögum. Þegar þau em brotin og fót-
um troðin og hann á þess ekki kost
að veija sig — hugsanlega vegna
þess að hann hefúr verið myrtur —
verður samfélagið að vera reiðubúið
að láta þann, sem afbrotið framdi,
svara til saka. Ekki aðeins hins myrta
vegna, heldur líka samfélagsins
vegna.
Annað dæmi má taka frá Marokkó.
Fyrir tveim ámm vom þrír bræður
látnir lausir eftir átján ára fangelsis-
vist, ótrúlegar raunir og pyntingar,
þótt þeir væm aldrei ákærðir um
neitt eða dæmdir. Aðstandendur
þeirra vissu ekki hvort þeir væm lífs
eða liðnir.
Bræðumir fara nú víða um heim á
vegum Amnesty Intemational til
þess að sýna að baráttan gegn mann-
réttindabrotunum ber árangur. Það
megi ekki gleyma hinum týndu. Þeir
gætu enn verið á lífi einhvers staðar,
lokaðir inni í dimmri dýflissu.
Amnesty Intemational hefur efnt til
alþjóðlegrar herferðar gegn „manns-
hvörfum" og pólitískum morðum. í
bréfi frá samtökunum segin ,Áður
fyrr vom einræðisstjómir herfor-
ingja og alræðisstjómir helstu söku-
dólgar, en nú gerist það í vaxandi
mæli að ríkisstjómir, sem þykjast
virða mannréttindi, víla ekki fýrir sér
að skjóta niður eða nema á brott
andstæðinga sína, sem þátt í meðvit-
aðri undirokunarstefnu."
Fantaskapur, sem er jafnvel bann-
aður í styrjöldum, dreifist um
heimsbyggðina og verður þægileg og
hraðvirk lausn á ýmsum vandamál-
um gerspilltra og blóðþyrstra stjóm-
valda. Oft em þetta stjómir sem
njóta stuðnings og vemdar voldugra
bandamanna, sem — eins og sam-
tökin taka fram f bréfi sínu — hafa
ríkari áhuga á hemaðaraðstöðu og
efnahagslegum ávinningi en mann-
réttindum: „Sem dæmi má nefna að
á síðasta áratug létu meðal annarra
rikisstjómir Bandaríkjanna og
Frakklands sig hafa það að vopna,
þjálfa og fjármagna öryggissveitimar
í Chad, þó þessar sömu sveitir væm
berar að því að slátra með skipuleg-
um hætti þúsundum vamarlausra
borgara."
Spjótunum er sömuleiðis beint
gegn morðóðum andspymuhópum,
td. í Perú, Súdan og frak.
Herferð Amnesty Intemational fer
fram næstu níu mánuði og byggist á
áætlun í fjórtán liðum. Þar er farið
fram á að engum sé haldið leynilega
í fangelsi, að viðkomandi ríki hafi
alltaf upplýsingar um hvar fangi sé
hafður í haldi og veiti honum vemd,
og einnig að æðsta stjómvald hvers
ríkis fordæmi pólitísk morð og
skipuleg mannrán.
Tilgangurinn er að þrýsta á þær rík-
isstjómir, sem leyfa sér að fangelsa
eða koma fyrir kattamef pólitískum
andstæðingum sínum, sem ekki hafa
annað til saka unnið en að vera á
öndverðum meiði við yfirvaldið.
Slíkt á sér jafnvel stað í ríkjum, sem
álitin em lýðræðisleg, svo sem í Ind-
landi og lýrklandi.
Hvorki þeir, sem bera pólitíska
ábyrgð á voðaverkunum, né hinir,
sem fremja þau, em látnir svara til
saka. Enda fer þessi aðferð til að
berja niður pólitíska andstöðu eins
og eldur á akri um alla jarðarkringl-
una. Ástæðunnar er meira að segja
að leita í þeirri linkind, sem fjöl-
margar ríkisstjómir sýndu gagnvart
stríðsglæpamönnum seinni heims-
styrjaldar; ekki síst íslensk stjóm-
völd.
Ég vitna enn í bréf Amnesty Inter-
national: „Ef einstakar ríkisstjómir
og hið alþjóðlega samfélag láta ekki
fljótlega að sér kveða í því skyni að
binda enda á pólitísk morð og
„mannshvörf‘, gæti svo farið að flóð-
alda fjöldadrápa yfirþyrmdi þær
stofnanir sem settar vom á laggimar
eftir skelfingar seinni heimsstyrjald-
ar til að vemda alþjóðleg mannrétt-
indi.“
ísland beiti sér
Undir þetta ákall verður heils hugar
tekið og því beint til íslenskra stjóm-
valda að beita sér á alþjóðavettvangi
fyrir þessu heimsþrifamáli. Eins er
það sjálfsögð krafa að stríðsglæpa-
dómstóll sá, sem verið er að koma á
fót vegna ófriðarins í fyrrverandi
Júgóslavíu, verði til frambúðar og fái
víðara starfssvið. Án samtakamáttar
þjóðanna verður ekki komist fyrir
skipuleg múgmorð einstakra stjóm-
valda og í þeim efnum geta íslensk
stjómvöld haft áhrif, hafi þau döng-
un í sér til þess og sjái út fyrir land-
steinana. Það er vonandi að herferð
Amnesty Intemational takist að
opna augu manna hér á Iandi og
annars staðar fyrir skipulegum
glæpaverkum víða um heim, sem
iðulega bitna á vamarlausu fólki, og
verður að kveða niður.