Tíminn - 01.09.1994, Blaðsíða 4

4
(fflpiiW iriinrn
^r«P VPV OWI
Fimmtudagur 1. september 1994
Wfmbm
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Utgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangur frá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmi&ja
Frjálsrar fjölmiblunar hf.
Mánabaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verð í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Gjáin gliönar
Það ætti að vera keppikefli í stjórn efnahagsmála
að vinna að því að gera alla þjóðina efnahagslega
sjálfbjarga, en ekki einungis hluta hennar. íslensk-
ir stjórnmálamenn hæla sér á góðum stundum af
því að hér sé minni stéttaskipting heldur en hjá
stærri þjóðum og meira efnahagslegt jafnræði með
fólki.
Hafi þetta verið tilfellið, er þessi mynd að skekkj-
ast. Gjáin milli þeirra vel stæðu og þeirra sem verr
standa að vígi fjárhagslega er að gliðna og sú þró-
un hefur verið hraðfara síðustu árin.
Það hefur komið fram að 6000 störf hafa horfið
út af vinnumarkaðnum síðan 1987. Auk þess hafa
tekjurnar dregist saman vegna minnkandi yfir-
vinnu. Erfiðara hefur reynst víða að hafa vinnu
fyrir alla fjölskyldumeðlimi og hafa fjölskyldutekj-
urnar dregist saman af þeim sökum. Vaxtastig er
hátt og lánskjaravísitalan mælir og hækkar höfuð-
stól lána.
Fjármagnseigendur hafa notið skattfrelsis á spari-
fé, meðan skattar hafa verið hækkaðir á almenn-
ingi, m.a. með lækkun persónuafsláttar sem nær
til allra.
Því fer fjarri að stjórnvöld hafi reynt að draga úr
þessum mismun eða gera fólki lífið léttara með op-
inberum aðgerðum. Þjónustugjöld hafa verið tek-
in upp, meðal annars í heilbrigðiskerfinu, sem
bitna á öllum almenningi, hvernig sem viðkom-
andi er settur fjárhagslega. Nú er svo komið að
fjölskyldurnar í landinu bera 16,4% af kostnaði
við heilbrigðiskerfið, samkvæmt upplýsingum
sem komu fram hjá aðstoðarmanni heilbrigðisráð-
herra í síöustu viku. Fyrirgreiðsla hjá Lánasjóði ís-
lenskra námsmanna hefur verið skert og ungu
fólki vísað á bankakerfið á sínu fyrsta misseri.
Skólagjöld hafa verið tekin upp við háskólann og
áform uppi um að gera slíkt hið sama í framhalds-
skólum, þótt þyki henta að slá sig til riddara með
því að kynna slík áform við fjárlagagerð og hætta
svo við.
Sértekjur ýmissa ríkisstofnana hafa verið hækkað-
ar verulega á undanförnum árum, sem þýðir auk-
in útgjöld almennings sem notar þjónustu þeirra.
Allt þetta yerður til þess að breikka hina efna-
hagslegu gjá milli þeirra ríku og fátæku í landinu.
Bilið sést ekki síst í skuldum heimilanna, sem hafa
margfaldast.
ískyggilegast er þó þegar merki sjást um að þeir,
sem betur eru stæðir, sjái ekki hvernig ástandið er
og bendi á utanlandsferðir og alls konar neyslu í
landinu sem dæmi um það að kreppan sé búin og
ástandið harla gott. Sjálfur forsætisrábherra lands-
ins gaf yfirlýsingu fyrr í sumar um að kreppan sé
búin, og byggði þessa fullyrðingu meðal annars á
tölum sem eru afleiðing minnkandi tekna og sam-
dráttar í landinu.
Stabreyndin er að í því efnahagsástandi minnk-
andi atvinnu og tekna, sem verið hefur síðustu
fjögur ár, verður hluti þjóðarinnar undir. Þessi
staðreynd má ekki gleymast og ráðamenn þjóðar-
innar eiga ekki að stinga höfðinu í sandinn og
telja þjóðinni trú um að allt sé í lagi, meðan bilið
breikkar stöðugt milli þeirra, sem hafa komist yfir
fjármagn í landinu, og hinna sem berjast á þröng-
um vinnumarkaði vib að borga reikningana sína
og af skuldunum sem vaxa dag frá degi.
Bosnía-Ísland óskalandið?
í Morgunblaöinu í gær gefur
að líta ófagra lýsingu á ástand-
inu á sjúkrahúsi sem sett er
fram af lækni:
„Nú er svo komið að jafnvægi
verkefna og kostnaðar er slíkt
aö fólk þarf að liggja fárveikt á
göngum. Húsið heldur ekki
vatni eða vindum. Færasta
starfsfólk hefur ekki afdrep.
Vinnuálag á hvern starfsmann
hefur náb því marki að starfs-
menn eru að niðurlotum
komnir, en keyra sig áfram.
Enn berst ab bráðveikt fólk.
Svo á ekki að greiða laun eða
sinna eðlilegu viðhaldi og
innri hagræðingu.
Af fagmennsku og tillitssemi
hefur þögnin lengi ríkt."
Þessi tilvitnun er ekki tekin
úr lýsingu á ástandi á sjúkra-
húsi á ófriðarsvæðum í Bosníu
þótt svo mætti ætla. Þetta er
hluti af lýsingu á öðru sjúkra-
húsi sem lent hefur í öðru
stríbi á öðrum stað. Ofan-
greind lýsing er nefnilega tek-
in úr grein eftir Pálma V. Jóns-
son, forstöðulækni á lyflækni-
og endurhæfingarsviði Borgar-
spítalans. Pálmi er þarna ab
lýsa vinnustað sínum, Borgar-
spítalanum í Reykjavík, sem er
einn af fjölmörgum vígvöllum
í krampakenndu stríði ríkis-
stjórnarinnar við velferbar-
kerfið á íslandi.
Fyrirhyggja - hvaö
er þab?
í því stríði er fáu eirt, og hogg-
ið á alla kanta í nafni sparnað-
ar. Fyrirhyggja, skipulag og yf-
irsýn í þessum sparnaði er
GARRI
hins vegar ekki í miklum met-
um á stjórnarheimilinu og þar
er sá duglegastur sem hamast
mest, hefur hæst og fær flesta
til að kveinka sér.
Velferðarkerfið má straum-
línulaga og af því má hiklaust
sneiða ýmsa vankanta. Ríkis-
stjórnin hins vegar hefur fram
til þessa notaö aðferðir grodd-
ans og tilviljunarinnar þannig
að hugmyndin um að sneiða
af vankanta snýst orðið um að
sneiða sjálft kerfið í spað.
Velferb í lífshættu
í Tímanum í gær viðraði að-
stoðarmaður Sighvats heil-
brigðisráðherra hugmyndir
sínar um að nú þyrfti í aukn-
um mæli að láta hina sjúku
borga fyrir þjónustuna. Slíka
söngva hafa menn áður heyrt
hljóma úr heilbrigðisráðu-
neytinu frá fyrri tíð Sighvats
þar. Þetta eru stríðssöngvar og
Garri getur tekið undir með
Pálma V. Jónssyni sem segir í
fyrirsögn greinar sinnar í
Mogganum í gær að Borgar-
spítalinn sé í bráðri lífshættu.
Það sem þó er enn alvarlegra
er ab þab er ekki bara Borgar-
spítalinn sem er í hættu vegna
stríðs ríkisstjórnarinnar, held-
ur allt velferbarkerfið. „Bosn-
ískt" ástánd á velferöarstofn-
unum virðist vera ósk stjórn-
valda og ekki verður hjá því
komist að halda ab þessu leysi
sé Bosnía-Ísland óskaland rík-
isstjórnarinnar. Garri
Hagsæld og kreppa
Verðhrunið á flugfargjöldum til
Baltimore hleypti af stað skriðu
Ameríkufara og er það vel að
Flugleiðir skuli leyfa innfædd-
um að njóta bestu kjara sem
bobið er upp á flugleiðinni yfir
Atlantshafib þegar farþegafjöldi
er annars í lágmarki. Samkvæmt
fréttum seldust hundruð far-
miða þegar á fyrsta degi og eftir-
spurn linnir ekki.
Ferbaglabir og verslunarfúsir ís-
lendingar láta sitt ekki eftir
liggja þegar kjarakaup eru í boði.
Sölustjóri hjá Flugleiöum lýsti
ab vonum ánægju sinni yfir við-
tökunum þegar fréttamaður
leitaði fregna af örtröðinni í
miöasölunni, og þótti eðlilegt
ab fólk notfærði sér þau kosta-
boð sem Baltimorefargjöldin
eru. En hann bætti við að þetta
sýndi að engin kreppa væri í
landinu þótt mikiö væri um
hana talað.
Það er rétt hjá Flugleiðamann-
inum að þeir sem selja ferðalög
út um allan heim verða lítið
varir við kreppu, sem er einfald-
lega vegna þess að þeir sem að-
krepptir eru, eiga lítil erindi á
feröskrifstofur eba söluskrifstof-
ur flugfélaga.
En það þýðir ekki að kreppa sé
ekki í landinu.
Hóparnir tveir
Stjómmálamenn mebal stjórn-
arliba bera iðulega fyrir sig svip-
ub rök. Hundraö þúsund far-
seðlar í lystireisur og innflutn-
ingur á munaðarvöru eiga að
sýna og sanna hve lífskjör séu
gób og hvað þab sé gott að búa
á íslandi.
Á svona málflutningi er ekki
nema einn galli. Hann er sá að
hluti þjóðarinnar hefur það
mjög gott efnahagslega og getur
leyft sér eftirsóknarverðan lífs-
stíl. En alltof stór hundrabshluti
býr við fátæktarmörk eða undir
þeim. Þaö eru þeir skuldugu og
láglaunafólkið, sem oft er hið
sama.
í stórum dráttum skiptist
landsfólkið í tvo hópa, þá sem
eiga og þá sem skulda. Tekjuhá-
ir og eignafólk er nógu fjöl-
mennt og áhrifamikið til að sjá
svo til að hagsmunum þess er
aldrei ógnað.
Hátekjuskattar eru óhugsandi.
Skattar af fjármagni, hlutafé og
verðbréfum mæta verðugri mót-
spyrnu sé á þá minnst. Erfða-
skattar eru hverfandi en auður
eignastéttanna gegnum erfðir er
út úr kortinu í allri umræðu.
Meira að segja lýbskrumarar
hafa ekki vit á ab notfæra sér
lagfæringu á þeim málum sér til
framdráttar. Femínistar vilja
ekkert af svona misrétti vita,
eins og þeir eiga aö vera heiðar-
legir. Landeignir og hlunnindi
eru stikkfrí.
Á víbavangi
Svona má lengi telja. Þeir sem
eiga ísland með manni, mús,
ríkissjóði, bönkum og öllu sam-
an og skammta sjálfum sér og
sínum tekjur að geðþótta, eru
ánægðir og í þeim glæsta hópi
verður kreppueinkenna ekki
vart.
Sjálfstæbi
Heimilin sem skulda 275 millj-
arba og búa mörg hver við tekj-
ur undir 100 þúsundum á mán-
uði og þaðan af minna eiga lítil
erindi til Baltimore og hafa
enda enga möguleika á að not-
færa sér kostaboð þegar þau gef-
ast.
Fólkið sem borgar vextina og
skattana og ber skammarlega
þjóðarsátt á baki sér býr við
kreppuástand. Þess verður lítið
vart því það er hvergi. Það fer
ekki einu sinni á fundi hjá laun-
þegafélögunum sem það til-
heyrir vegna þess ab skuldugir
fátæklingar vænta sér einskis og
finnst þeir varla eiga viðreisnar
von.
Rokufréttir um tekjuskiptingu
eru oft á dagskrá og ber þar hæst
sífriö um karla- og kvennakaup,
sem oftar en ekki eru illa rök-
studdar fullyrðingar og útreikn-
ingar á fyrirfram ákveðinni nið-
urstöðu (Guð hjálpi undirrituð-
um að svara fyrir þetta).
Eignaskiptingin er aftur á móti
aldrei á dagskrá. Það er helst
þegar allt fer í bál og brand í lán-
lausum hlutafélögum að það
fæst gefið upp hvers virbi hluta-
bréfaeign einstaklinga er.
Ofurlitla innsýn í ríkidæmi
fjölskyldna gat að líta þegar
Sameinaðir verktakar fóru að
borga hluthöfunum út. Nú
heimta þeir margfalt meira.
Vinningar í Víkingalottói blikna
hjá svona happadráttum.
Hver hlutfallsskiptingin milli
þeirra efnuðu er og hinna sem
búa við kröpp kjör, er ekki aðal-
atriðið. En það er ljóst að eigna-
menn og tekjuháir eru miklu
fleiri en flesta kann að gruna. Á
því byggist hve vel þeir halda á
málum sínum og hagsmunum
þeirra er aldrei ógnað.
Skuldugir og tekjulágir eru
samt fleiri og þeim er fyrirmun-
að að ná vopnum sínum vegna
þess að þeir vita ekki hver þau
eru eða gegn hverjum á að beita
þeim.
Ef húmanisminn er ekki löngu
úreltur gæti markaðsþjóðfélagið
sett sér markmið sem hæfir gerð
þess og tilgangi. Það er að allir
einstaklingar verði fjárhagslega
sjálfstæbir. Það kynnu sölustjór-
ar Flugleiða áreiðanlega að
meta. OÓ