Tíminn - 20.01.1995, Page 11

Föstudagur 20. janúar 1995
SMtfn
11
Helgi Indribason
Fæddur 30. janúar 1914
Dáinn 14. janúar 1995
Bóndi er bústólpi.
Bú er landstólpi.
Því skal hann virður vel.
(Jónas Hallgrímsson)
Þessi fallegu orð voru sett fram
fyrir rúmlega hundraö og fimm-
tíu árum, en næstum víst að hver
einasti íbúi jaessa lands hafi tekið
undir þau. Eg leyfi mér að hafa
þau að yfirskrift að minningar-
orðum um aldraðan bónda.
Bændur, sem byrjuðu búskap á
fimmta áratugnum, urðu þátttak-
endur í landbúnaðarbyltingunni
miklu í húsakosti, ræktun og
tækni, sem leiddi af sér meira af-
komuöryggi og létti störfin. í
þessari framfarasókn tók vinur
minn og nágranni til margra ára,
Helgi frá Ásatúni í Hrunamanna-
hreppi, þátt af mikilli atorku, en
alltaf raunsærri fyrirhyggju.
Hann var fæddur þar, sonur
hjónanna Gróu Magnúsdóttur og
Indriða Grímssonar, í hópi ellefu
barna er þeim fæddust.
Það má alveg geta sér til, að
þurft hefur að vinna hörðum
höndum til að sjá svona stórri
fjölskyldu fyrir lífsviðurværi. En í
þá daga kunnu menn að gera
mikið úr litlu með nýtni, sparn-
aði og ráðdeild. Þá var tæknin
engin og vinna þurfti allt meö
höndunum. Nýttist smáfólkið til
ýmissa snúninga, sem léttu und-
ir.
Helgi bar þess merki að vera al-
inn upp á traustu og góðu heimili
Andvari. Nýr flokkur XXXVI. 119 ár.
Þetta hefti Andvara tengist af-
mæli lýðveldis á íslandi og fer
vissulega vel á því. Þar er um
tímamót og tímamörk að ræða,
sem vekja hugsun um horfur og
gengi.
Heftið byrjar á afmælishug-
vekju frá ritstjóranum Gunnari
Stefánssyni. Sú hugleiðing er
mjög tímabær, þó að takmarkað
sé hve langt verði rakið í svo
stuttu ávarpi. Hér má nefna um-
mælin um „tvískinnung" í fisk-
veiðimálum þar sem við fyrrum
„börðumst fyrir rétti strandríkja",
en nú er sótt í Smuguna og á mið-
in við Svalbarða með hæpnum
rétti úthafsþjóða sem við áður
andæfðum á heimamiðum.
Rétt er nú það, en hverra kosta
er völ? Auðvitaö viljum við samn-
inga um stjórn og skipulag allra
fiskveiða. Að því viljum við
stefna. Og ekki erum við að þráast
við að staðfesta þjóðréttarsátt-
mála Sameinuðu þjóðanna. Eig-
um við þá nú að leggja hendur í
skaut og hafast ekki að? Hvers
væri þá að vænta?
Ef keppinautar vorir, Norð-
menn og Rússar, trúa því sem þeir
segja um að veiðar íslendinga
stofni auðlindinni í Norðurhöf-
um í háska, mætti e.t.v. gera ráð
fyrir því að sú samkeppni leiði
huga þeirra að því að farsælast
kynni að vera að koma lögum yf-
ir þessar veiðar. Þá gæti sú sókn
héðan þrýst á aö veita viöleitn-
inni um samkomulag stuðning.
Hér þarf því að meta málið í
heild. Með því að viðurkenna í
verki sjálftekinn einkarétt keppi-
nautanna og hafast ekki að, vinn-
um við lítið að framgangi stefnu
okkar. Því er eðlilegt að meta mál-
ið allt frá rótum.
Andvari flytur að þessu sinni
grein um Geir Hallgrímsson eftir
Davíö Oddsson. Hann gerir þar
t MINNING
og oft minntist hann sinna góðu
systkina, enda voru með þeim
kærleikar og samheldni alla tíð.
Hann fékk sína grunnmenntun
í farskóla á ýmsum menningar-
heimilum í sveitinni hjá góðum
kennurum.
Hann haföi augun opin og
lærði fljótt að tileinka sér allt sem
var jákvætt og horfði til heilla í
landbúnaðinum. En til að undir-
strika enn betur ást sína á gróöur-
moldinni og búsmalanum fór
hann í Bændaskólann á Hólum.
Þar átti hann góða daga, eignaðist
nýja vini víðsvegar að af landinu,
víkkaði sjóndeildarhringinn og
bætti við þekkinguna. Forráða-
menn skólans sáu aö Helgi var af-
bragðs skepnuhirðir og verkmað-
ur góður. Hann varð því starfs-
maöur við skólabúið í nokkurn
tíma.
Um þetta leyti vantaði Bjarna
skólastjóra á Laugarvatni ráðs-
mann. Hann rak þar umfangs-
mikinn búskap og mun hafa frétt
af þessum vaska Hólasveini. Tók
hann til starfa hjá sér. Helgi hlaut
af góðan orðstír og mikla reynslu.
Draumarnir rætast og ævintýr-
in gerast. Árið 1946 fékk Helgi
ábúð á jörðinni Laugarási, sem er
kostamikil einkum vegna jarðhita
og ræktunarmöguleika.
Áður en flutt Ýar að Laugarási
giftist Helgi heitkonu sinni Guð-
nýju Guðmundsdóttur, ættaðri
úr Önundarfirði, sem átti eftir að
TIMARIT
HALLDÓR KRISTJÁNSSON
grein fyrir stjórnmálamanni og
starfsferli hans og flest gott um
þaö að segja. Valdabarátta innan
Sjálfstæðisflokksins veröur þar
fyrirferðarmikil og er óspart vitn-
að í fundargerðir flokksins. Þar
kemur margt fram um baráttu
leiðtoganna og örlar hvergi á
málefnalegum ágreiningi í þeirri
baráttu. En þau átök telur Davíð
enn svo nærri að erfitt sé að ræða
þau í jafnvægi.
í sambandi við myndun ríkis-
stjórnar Gunnars Thoroddsen tal-
ar Davíð um „ódrengskaparleik"
af hálfu Framsóknarflokksins. Er
svo aö skilja að þar sé átt við að
taka þátt í stjórnarmyndun
Gunnars og þar með aö spilla
samstöðu og einingu í Sjálfstæðis-
flokknum, „stærsta flokki lands-
ins". Þau ummæli eru vissulega
umhugsunarverð.
Ekki var talað um „ódrengskap-
arleik" þegar Ólafur Thors mynd-
aði Nýsköpunarstjórnina, sem 5
flokksbræður hans á þingi neit-
uðu að styðja. Mun þó ýmsum
finnast að flokksmönnum séu slík
mál skyldari en andstæðingum.
Greini flokksmenn á innbyrðis
um stjórnarmyndun, er það
þeirra aö taka ákvarðanir. Vilji
þeir ganga til samstarfs utan
flokksins, er þeim það frjálst. Telji
þeir aö slíkt sé þjóðinni fyrir
bestu, er það ekkert ódrengskap-
arbragð að taka því.
Aörar athugasemdir við þetta
æviágrip Geirs Hallgrímssonar sé
ég ekki ástæðu til að gera, nema
þar sem stendur á bls. 39: „Þótti
Ólafur Jóhannesson ekki alltaf
leggja Geir Hallgrímssyni það lið
sem hann gat í landhelgismál-
setja svip á umhverfi sitt fyrir
mannkosti sína, dugnað, hispurs-
leysi, glaðværð og hnyttin tilsvör,
sem glæddu samferðamennina.
Ekki er að orðlengja það, að frá
fyrsta degi tóku þau ástfóstri við
staðinn, enda útsýni óvenju fag-
urt á bæjarhlaðinu.
Ekki er hægt að lýsa með orð-
um þeirri sælutilfinningu að
verða bóndi og axla ábyrgð á öllu
því lífi sem bændum er trúað fyr-
ir. Láta tvö grös vaxa þar sem eitt
var áður, og sérhver skepna verö-
ur hans trúnaðarvinur, þó skyn-
laus sé.
Þannig rækti Helgi bóndastarf-
ið. Bæði hjónin voru einstök
snyrtimenni þar sem hver hlutur
hafði ákveðinn stað. Heimili og
gripahús litu þannig út ab það
gladdi gestsaugað og þeirra eigin
hjörtu.
Ekki ætla ég ab halda því fram
að smjör hafi dropið af hverju
strái hjá þeim hjónum, en víst er
um þab að þau höfbu byggt öll
hús frá grunni og túnin marg-
földuðust, teygðu sig um holtin
út frá bænum, vel gerð og ekkert
til sparab aö þau gæfu mikla upp-
skeru.
Helgi var dulur mabur, en tröll-
tryggur vinum sínum og sam-
ferðamönnum; tranaði sér aldrei
fram til að hljóta mannvirðingar.
Þó var hann félagslyndur, fylgdist
með í fagfélögum bænda, var
einn af stofnendum hestamanna-
félagsins Loga. Um brennandi
áhuga hans á hestum mætti skrifa
langt mál. Ferðir sem farnar voru
milli landsfjórðunga, stundum
inu." Skoðanir þeirra Geirs og Ól-
afs um vinnubrögð í þeirri deilu
féllu ekki alltaf alls kostar saman
og Ólafur vildi aubvitað fremur
vinna fyrir þjóð sína en forsætis-
rábherra. En nú líður ab þvi að
rétt sé að segja sögu þorskastríðs-
ins skipulega. Þab hefur ekki ver-
ið^ert enn sem komib er.
I þessum Andvara er grein eftir
Jón Þ. Þór um fyrstu skref í land-
helgismálinu, útfærslu fiskveiði-
landhelginnar í 4 mílur. Um þá
sögu munu ekki standa deilur. En
þegar lengra er haldið og kemur
að 12 mílunum, mun a.m.k.
verða nokkur blæmunur á eftir
því hver segir frá.
Enn eru tvær ritgerðir í þessu
hefti sem mjög tengjast afmæl-
inu. Gunnar Karlsson skrifar um
þrjár sögur úr frelsisbaráttunni,
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
á ritgerbina: Frá frumstæöu
bændaveldi til fjölþætts nútíma-
skipulags, þróun íslensks þjóðlífs
1880-1990 í augum nokkurra
fræbimanna í félagsvísindum.
Þetta eru fróðlegar ritgerðir,
sem vert er að lesa. Hér er lagður
grundvöllur að umræbu sem ætti
að fara fram sem víðast. En ekki
skyldu menn trúa í blindni öllu
sem fræðimennirnir segja.
Þaö er t.d. nokkuö djörf fullyrð-
ing hjá Hannesi er hann segir:
„Hefði ríkið ekki rekið orkufyrir-
tækin, heldur einstaklingar, þá
þyrfti ekki heldur að hafa veruleg-
ar áhyggjur af offjárfestingu, væri
hún einhver, þá bitnabi hún á
eigendum orkuveranna, ekki al-
menningi."
Hvar hefur sá verið sem þetta
skrifar? Hefur hann ekkert heyrt
eba séð um 40 milljarba tapaðar
skuldir umfram það sem náðist af
eigendum? En hann fortók þó
ekki að eitthvað kynni ab hafa
lent á eigendunum.
Þab hefur margt verib sagt um
einn. Ég minnist ferða um ná-
grennið. Það var hrífandi að sjá
hvaö gæöingurinn og hann urðu
eitt.
Þegar áð var í fallegri laut og
Helgi hafði lagt sig, teygað ilm-
inn úr jöröinni, horft upp í heið-
an himininn, þá var algleymið
nálægt, hafði nært sálina full-
komlega.
Mikil gleði ríkti í Laugarási í
ársbyrjun 1952, þegar þau fengu
kjördóttur, þriggja nátta gamla.
Fékk hún nafnið Gróa Kristín.
Áður höfðu þau tekið að sér stjúp-
son, Birgi. Auk þess ólu þau upp
tvíburadótturdætur sínar, Helgu
og Guðnýju.
Vorið 1970 tóku hjónin þá
stóru ákvörbun að hætta búskap
og flytja til Reykjavíkur, vegna of
mikils álags og heilsuleysis Helga.
Þá var ört vaxandi gróburhúsa-
byggð í Laugarási, sem ,'eiddi af
sér að skepnuhald var lagt niður.
Keypt var íbúð við Háaleitisbraut-
ina, sem fjölskyldan sameinaðist
um að gera að glæsilegu heimili
Gunnar Stefánsson ritstjóri.
loödýrarækt og offjárfestingu hér
á landi. Þar varð verðfall vegna of
mikils framboðs. Þar munu Danir
og Finnar hafa verið framarlega í
flokki, þó að það bitnaði engu
síður á Islendingum.
En sama sagan átti sér stað um
álið. Leibtogar vorir töldu nýtt ál-
ver á næsta leiti, enda oftar en
einu sinni búið ab auglýsa undir-
skriftir þess vegna. Og við flýttum
okkur að virkja, svo að ekki stæði
á orkunni. Það þarf sterka trú til
aö álykta að ekkert hefði gengið
úr skorðum, ef orkuverin hefðu
veriö í einkaeign.
Hannes Hólmsteinn heldur á
lofti eftir Gylfa Þ. Gíslasyni „að
líklega hafi Pálmi Jónsson bætt
kjör íslenskrar alþýðu jafnmikið
eða meira en sextíu ára barátta
ýmissa verkalýðsfélaga". Hann
hefur fyrri skrifað um Pálma í
Hagkaup.
Hér er nokkub talab um fyrir-
greiðslumenn og -flokka. Hannes
Hólmsteinn nefnir ekki hvað
Pálma varð til happs, þegar þurrð
varö fjár við að byggja Kringluna.
Þá kom „fyrirgreibslupólitíkus-
inn" Albert Guðmundsson og lét
ÁTVR kaupa sig inn í Kringluna
og þar með var stíflan sprengd,
og opna þab vinum og vanda-
mönnum, þar sem þeim var vel
tekið af alúb og rausn eins og í
Laugarási.
Helgi vann hjá tveimur stórfyr-
irtækjum í Reykjavík. Forráða-
menn þeirra vissu að óhætt var að
ráða til sín mann sem hafði veriö
bóndi, þó bakið væri eilítið fariö
að bogna. Trúmennskan og verk-
áhuginn var slíkur hjá Helga að
honum voru fengnir lyklar að
þeim, enda var hann ætíð fyrstur
manna á staðinn.
Þegar þessi lögskráði eftirlauna-
aldur dundi yfir, var Guðný oröin
þaö veik að hún þurfti aðhlynn-
ingu og fór að Kumbaravogi.
Þangaö fór Helgi síðar. Þar end-
uðu þau bæði ævi sína í höndum
góðs hjúkrunarfólks, með tæp-
lega tveggja ára millibili.
Litla samfélagið í Skálholtssól.n
tók upp þá menningarstarfsemi
að halda spilakvöld með ótrúlega
fjölbreyttum skemmtiatriðum
nokkrum sinnum á vetri til skipt-
is á bæjunum. Þetta skapaði sam-
heldni og var góð upplyfting þar
sem kornabörn og öldungar áttu
samleið. Þar sem bílakostur var þá
lítill, var jafnvel gripið til traktora
og austan og sunnan yfir Hvítá
varð að fara yfir ána á bátum. Það
þurfti að flytja stóla og kökur, en
kaffi hitað á staðnum. Oft var
þröngt setinn bekkurinn. Áttu
Laugaráshjónin góðan þátt í
þessu. En þessu lauk að mestu
með tilkomu sjónvarpsins.
Ég og fjölskylda mín senda ást-
vinum öllum innilegar samúbar-
kveöjur.
Biðjum Guð að blessa Helga og
þökkum margar dýrmætar stund-
ir.
Bjöm Erlendsson
Geir Hallgrímsson, fyrrverandi for-
sœtisráöherra.
Kringlunni og Pálma borgið.
En þrátt fyrir einkaeign í versl-
un hafa þar orðið nokkur gjald-
þrot og ekki öll orðið greidd af
eigendum.
Hér veröur að stilla orðum í
hóf, líka hvað fjölda þeirra varö-
ar. En auk þess sem nefnt hefur
verið eru í Ándvara skemmtilegar
greinar. Þar má nefna erindi Krist-
jáns Kristjánssonar Ab lifa mönn-
um, úr Berlínardagbók Kristins E.
Andréssonar 1930, skemmtilega
grein Sveins Ingva Egilssonar um
Hulduljób Jónasar og grein Ara
Páls Kristinssonar vegna orðtaka-
safna. Þá er enn ónefnd ritgerö
ritstjórans um ung skáld í aldar-
byrjun, Þórberg Þórðarson og Jó-
hann Jónsson.
Og enn eru nokkur ljóö.
Andvari er í besta lagi þjóblegt
íslenskt tímarit, sem verðskuldar
að almenningur lesi það vegna
þess sem þar er sagt. Enda þótt
langt sé orðib frá Nýjum félagsrit-
um Jóns forseta, sem Andvari er
óslitið framhald af, er hér vissu-
lega tímarit sem vekur lesendur
sína til umhugsunar, sem ætti að
skerpa sjón þeirra og dómgreind
og verba þannig íslenskri menn-
ingu stob og styrkur. ■
Tímarit líðandi stunda