Tíminn - 28.06.1995, Blaðsíða 8

8
WÍMlWtU
Mibvikudagur 28. júní 1995
Lionel jospin (hér meb konu sinni), frambjóbandi sósíalista í forsetakosningunum fyrir skömmu. Hann er einn þeirra sem telja ab Frakkland geti haldib
vib atómherstyrk sínum án frekari tilraunasprenginga.
„Okkar franska þjóöarstolt"
Chirac: annarskonar fœling.
Horfur á aö endur-
uppteknar tilraunir
Frakka meö kjarna-
vopn dragi úr mögu-
leikum á því aö hefta
frekari útbreiöslu
kjarnavopna
ann 13. febrúar 1960 er
Charles de Gaulle, þáver-
andi Frakklandsforseti,
hafði frétt að fyrsta kjarnorku-
sprenging Frakka hefði gengið að
óskum, varð honum aö orði:
„Húrra fyrir Frakklandi. Síðan í
morgun er það sterkara og ber
höfuðið hærra en fyrr."
í blöðum víða um heim er lík-
legt talið að lærisveini de Gaulle
og nýkjörnum Frakklandsforseta,
Jacques Chirac (sem í leiðara í
danska Information er sagður
hafa svipaða afstöðu til hins
„mikla" fýrirrennara síns og sum-
ir drengir til Leburblökumanns-
insj, sé eitthvað svipaö í hug með
hliðsjón af athygli þeirri, sem
hann hefur vakib á sjálfum sér og
Frakklandi meb því ab ákveða að
Frakkar hefji ab nýju að sprengja
kjarnasprengjur í tilraunaskyni á
eynni Mururoa í Suður-Kyrrahafi.
Pólitískar ástæbur
Þessi ákvörðun Chiracs hefur
vakið undrun, hneykslun, kvíba
og reiði víða um heim. Mitterr-
and ákvað 1992 að umræddum
sprengingum yrði hætt „til bráöa-
birgða", en á alþjóðavettvangi var
yfirleitt út frá því gengiö ab þær
yrbu ekki hafnar aftur.
Nú hefur Chirac snarbreytt um
stefnu í því efni og virðist þaö
hafa komiö flestum öörum ráöa-
mönnum heims á óvart. And-
mæli við ákvörðun þessari heyr-
ast að vísu frá vinstrisinnaða
hluta frönsku stjórnarandstöb-
unnar, en fréttaskýrendur virðast
hinsvegar telja að Chirac hafi
mikinn þorra Frakka á bak viö sig
í þessu máli.
Margra mál er að ástæðurnar til
þessarar ákvöröunar Chiracs séu
fyrst og fremst pólitískar. Tölvu-
tæknin og þab allt er nú komib á
það stig að talið er sennilegt að
Frakkar gætu meb því aö nýta þá
tækni viöhaldið krafti atómher-
styrks síns án tilraunasprenginga.
Ákvörðunin um sprengingar á
ný, tekin án samráðs við alþjóða-
samfélagið, er hins vegar í Frakka
augum áminning til heimsins um
að Frakkland sé ekki einungis
stórveldi ennþá, heldur og
„óháb" stórveldi, þess megnugt
að taka hverskyns ákvarðanir án
þess að þurfa ab hafa við það hliö-
sjón af vilja annarra.
í samræmi viö þetta harma
margir Frakkar ekki mótmæli og
óánægjuraddir utan frá vegna fyr-
irhugaðra sprenginga. Þvert á
móti yljar þetta þjóðarstolti
þeirra. Óánægjuraddirnar og
mótmælin og hundsun frönsku
stjórnarinnar á þeim eru í augum
margra Frakka gleðilegur vottur
þess, að Frakkland geti farið sínu
fram ef því sýnist svo, hvab sem
heimurinn aö öðru leyti segi.
Ab hressa upp á
þjóöarsál
Einkar skýrt þótti „franski
hrokinn" (Information) gagnvart
gagnrýni erlendis frá koma í ljós
hjá Juppé forsætisrábherra, er
hann sagöi ab „sennilega yrðu
einhverjir erfiðleikar" í samskipt-
um viö Ástralíu og Nýja-Sjáland á
næstunni, en bætti viö af lítillæti
ab Frakkland vildi samt halda
áfram samstarfi við ríki þessi
„þegar fram í sækir".
Vera kann að Chirac hafi talib
sig knúinn til tilþrifa af þessu tagi
til að hressa upp á þjóðarsál landa
sinna, sem margir eru óhressir út
af ýmsum erfiðleikum heima fyrir
og því að staða Frakklands sem
forysturíkis Evrópusamrunans er
úr sögunni. Ennfremur má vera
að tilgangur Chiracs meb þessu sé
öðrum þræði að hækka sjálfan sig
í áliti innanlands, en við upphaf
forsetatíbar sinnar hafði hann
minna fylgi en nokkur annar af
forsetum Fimmta lýöveldisins.
Jean-Luc Thierry, franskur
grænfriðungur, segir aö meö
ákvörðun Chiracs um tilrauna-
sprengingar á ný sé „vonin um
niöurskurð vopnabúnaðar [lík-
lega á Thierry fyrst og fremst við
kjarnavopn] í heiminum að engu
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
orbin." Sumir fréttaskýrendur,
sem taka ekki svo djúpt í árinni,
telja eigi að síður að með um-
ræddri ákvörðun Chiracs sé brot-
ið blað í kjarnorkuvígbúnabar-
málum. Þeir benda á viss ummæli
Chiracs og fleiri háttsettra gaul-
leista, sem fréttaskýrendurnir
telja vísbendingu um að fyrirhug-
aðar sprengingar eigi m.a. að
þjóna jáeim tilgangi að þróa fram
„lítilvirk" kjarnavopn, er . ota
megi til að berja niöur minnihátt-
ar og/eða „geggjaöa" valdhafa er
ógni stöðugleika í heiminum og
hagsmunum Frakklands. Kjarna-
vopn Frakklands, skrifa frétta-
skýrendur, hafi upphaflega átt ab
vera fæling hins máttarminni
(Frakklands) gagnvart þeim sterka
(Sovétríkjunum), nú séu menn í
franska hernum hins vegar farnir
að ganga út frá því að þau veröi
fæling hins sterka (Frakklands)
gegn máttarminni aðilum.
Hernabarleyndarmál
Segja má að þessi meinta breyt-
ing á afstöðu Frakklands til
kjarnavopna þess þurfi ekki ab
koma með öllu á óvart, með hlið-
sjón af breytingum þeim miklum
sem á síðustu árum hafa orðið á
vettvangi alþjóðastjórnmála.
Sú hætta er að líkindum fyrir
hendi ab enduruppteknar kjarn-
orkusprengingar Frakka og horfur
á nýnefndri stefnubreytingu af
þeirra hálfu um hlutverk kjarna-
vopna þeirra dragi úr möguleik-
unum á því að hindra útbreiðslu
kjarnavopna. Ekki er ólíklegt ab
valdhafar ýmissa ríkja, sem sum
eru kannski komin nálægt því að
eignast kjarnavopn, muni láta
hvetjast til þess er þeir sjá Frakka
hafa mótmælin gegn endurupp-
teknum kjarnorkusprengingum
að engu. Ummæli franskra ráöa-
manna á þá leið, að Frakkland
hyggist þróa fram „lítilvirk"
kjarnavopn eru og líkleg til þess
að koma ýmsum valdhöfum til ab
hugsa sem svo, ab þeir verði sjálf-
ir að væðast kjarnavopnum til aö
beina frá sér hættu frá slíkum
vopnum. Hugarfar á þá leið, að í
heiminum eins og hann er nú
geti ekkert ríki verið fullkomlega
„óháð" nema það eigi kjarna-
vopn, er og líklegt til að breiöast
út í framhaldi af umræddum ráð-
stöfunum Frakklandsforseta og
ummælum franskra ráöamanna
viðvíkjandi kjarnavopnavígbún-
aði þeirra fyrr og síöar. Og þjóðar-
stoltið er mikiö atriði víöar en í
Frakklandi.
Óttast er að sprengingarnar
leiöi til geislunarmengunar í sjó
og því er haldið fram að fyrri
sprengingar á Mururoa (sem alls
eru orðnar 131) hafi haft hroða-
leg áhrif á heilsufar íbúa á eyjum
þar í grennd. Þær hafi t.d. leitt til
mikillar fjölgunar fæðinga van-
skapaðra barna og fósturláta og
stóraukinnar tíðni blindu og
krabbameins. Franska stjórnin
bannar að óháðir geislunarfræð-
ingar og læknar rannsaki heil-
brigðisástandið á eyjunum,
franska heilbrigbiskerfið hætti að
birta skýrslur um heilsu íbúa þar
1966 og með daubsföll, sem grun-
að er að rekja megi til sprenging-
anna á Mururoa, er fariö sem
hernaðarleyndarmál. ■
juppé (til vinstri): tímabundnir erfibleikar í samskiptum vib Kyrrahafsríki.