Tíminn - 11.10.1995, Blaðsíða 8

8

Miðvikudagur 11. október 1995
Þekktur sagnfrœö-
ingur segist sjá
horfur á ab gyöing-
ar í Bandaríkjunum
og ísrael hverfi inn í
umhverfi sitt
Um langan aldur voru
gyðingar í dreifingu
um mestallan heim
kristinna manna og músl-
íma, en á þessari öld hefur
orðiö á því allmikil breyt-
ing. Sárafáir gyðingar eru
nú eftir í íslamska heimin-
um. Frá því ab ísrael var
stofnað hafa flestir gyðingar
íslamslanda flust til Israels
og Vesturlanda, enda var
þeim yfirleitt ekki vært í ís-
lamska heiminum frá því að
illindi tóku ab aukast með
gyðingum og múslímum út
af Palestínu.
í Evrópu hefur gyðingum
stórfækkað á öldinni af völd-
um fjöldamorða þýskra nas-
ista og bandamanna þeirra og
einnig vegna fólksflutn-
ings/fólksflótta. í Póllandi
voru þannig um þrjár milljón-
ir gyðinga fyrir heimsstyrjöld-
ina síðari; nú eru þeir að
mestu horfnir þaðan.
Eigi að síður kann að vera að
gyðingar hafi aldrei í sögunni
verið áhrifameiri en á síðari
hluta þessarar aldar, og þá lík-
lega fyrst og fremst á grund-
velli sterkrar stöðu sinnar í
engilsaxneska heiminum.
Blönduð hjóna-
bönd
Tvö fjölmennustu gyðinga-
samfélög heims eru nú í
Bandaríkjunum og ísrael. Þaö
ríki er fyrsta sjálfstæða gyð-
ingaríkið, sem hefur verið við
lýði síðan ríki Makkabea leið
undir lok á síðustu öldinni
f.Kr. (Gyðingar höfðu að vísu
um skeið síðar völd í Jemen og
valdhafar ríkis Kasara í núver-
andi Suðaustur-Rússlandi voru
lengi gyðingatrúar, en sagn-
fræðinga greinir á um hvort
hægt sé að tala um „eiginleg"
gyðingaríki í því samhengi.)
Með hliösjón af því, sem
gerst hefur í sögu gyðinga á
þessari öld, hefur nýtt rit um
sögu þeirra, eftir þekktan
sagnfræöiprófessor í New York
sem Norman Cantor heitir,
vakið mikla athygli.
í bók þessari, sem hefur titil-
inn The Sacred Chain, og skrif-
um í blöð í engilsaxneska
heiminum, er Cantor, sem
mun sjálfur vera af gyðinga-
ættum, ekki einhliða bjart-
sýnn fyrir hönd gyðingdóms-
ins sem trúarbragða og menn-
ingarheildar. Að hans sögn
eru nú í heiminum um 14-15
milljónir manna, sem telja má
til gyðinga, þar af um fimm
milljónir í Bandaríkjunum. En
Cantor telur líklegt að eftir svo
sem 30 ár verði þeir orðnir
helmingi færri þarlendis. Þetta
stafar að sögn sagnfræðingsins
sumpart af því að sífellt fleiri
gyðingar snúi baki við gyðing-
dómi, en öðrum þræði af því
að í hjónaböndum, sem
bandarískir gyðingar stofna til
um þessar mundir, sé hinn að-
ilinn gyöingur í aðeins um
helmingi tilfella. Aðeins um
fimmtungur ekki-gyðinga,
sem kvænist/giftist gyðingum,
snúist til gyöingasiöar, og
álíka sjaldgæft sé að börn í
slíkum blönduðum hjóna-
Cantor telur líklegt ab rétttrúnabargybingar fceli fólk frá gybingdómnum.
300.000 (og fer fækkandi, að
sögn Cantors, af sömu ástæð-
um og í Bandaríkjunum), en í
bresku blaði var því nýlega
haldið fram að fyrir skömmu
hefði fjórðungur ráðherra í
ríkisstjórninni þar verið gyð-
ingaættar. Að sögn Cantors
kveður nú opinberlega meira
að gyðingum þar en nokkru
sinni fyrr. Enn meiri eru áhrif
þeirra að líkindum í Banda-
ríkjunum. Cantor skrifar að
þar séu þeir „auðugri en nokk-
ur annar trúflokkur eða þjóð-
arhópur".
Skýringar á þessum árangri
eru efalítið margar. Undanfar-
ið hefur því heyrst haldið
fram, og ekki í fyrsta sinn, að
gyðingar fái betri útkomu úr
greindarprófum en nokkrir
aðrir, að meðaltali. Cantor
skrifar að hvorki sé sannað né
afsannað að einn kynþáttur sé
betur eða verr gerður en ann-
ar, en bætir því við að gyðing-
ar séu „afburðafólk hvað við-
víki vitsmunum og mennt-
um", með „arfbera sem eru af-
bragö og það afbragð er
eðlislægt. Þetta er komið til af
ræktun sem grundvallast á úr-
vali."
Vaxandi gyðinga-
andúb vestra
Cantor: Hætta er á að ríkj-
andi staða gyðinga í kvik-
myndaiðnaði og sjónvarps-
stöðvum, sem og það hve
áhrifamiklir og áberandi þeir
eru í útgáfustarfsemi, leiði til
aukinnar andúð á gyðingum.
(Þeirrar andúðar hefur yfirleitt
gætt stórum minna í Norður-
Ameríku en Evrópu.) Hið
sama er að segja um stöðuga
spákaupmennsku gyðinga
með eignir og hóflítið líferni
sumra ungra peningafursta af
gyðingaættum. Að þetta ýti
undir andúð á gyðingum er
með líklegra móti nú, þegar
dregur úr afkomuöryggi milli-
stétta og faglærðra verka-
manna. I Bandaríkjunum tók
andúðar á gyðingum að gæta
meðal blökkumanna fyrir 20
árum, og síðan hefur þetta
breiðst út meðal hvítra manna
í Miðvestrinu og Suðurríkjun-
um. „Getur verið að ríkir vest-
urgyðingar hafi ekkert lært af
reynslunni frá Þýskalandi fyrr
á öldinni?"
(í Bandaríkjunum er um
þessar mundir mikil gróska í
allrahanda samsæriskenning-
Líður að lokum gyðingasögu?
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
böndum séu alin upp í gyð-
ingatrú.
„Arabíserast"
Israel?
Sumra spár eru nú á þá leið,
að sættir ísraels og araba muni
leiða til stofnunar efnahags-
bandalags í Austurlöndum
nær undir forystu ísraels. Fari
svo, skrifar Cantor, verður
niðurstaðan „ekki sigur síon-
ismans, heldur að hann verði
að engu". Forystukjarni ísraela
muni fyrst dragast inn í sam-
vinnu í efnahagsmálum við
„300 milljónir araba sem um-
kringja þá, og því næst færast í
kaf í rísandi arabíska menn-
ingu". Sjálfsímynd gyðinga-
samfélagsins í ísrael sé í hættu,
hliðstætt sjálfsímynd banda-
rískra gyðinga.
Fram kemur að Cantor telur
sögu gyðinga með afbrigðum
glæsilega, en hann tekur
kenningar um ýmislegt í
henni til endurskoðunar og
leggur í því samhengi fram
skoðanir, sem ljóst er að verða
umdeildar.
Svo er að sjá að áhrif gyð-
inga á Vesturlöndum, sérstak-
lega í engilsaxneskum lönd-
um, séu drjúgum meiri en sem
svarar fjölda þeirra þar. í Bret-
landi eru gyðingar um
um. Ein þeirra er á þá leið að
landinu sé stjórnað af „leyni-
stjórn" gyðinga.)
Síðan 1948, heldur Cantor
áfram, hefur grundvöllur
sjálfsímyndar gyðinga verið
hollusta við síonismann. En
veik hliö á ísrael sé að það sé
ekki sjálfbjarga efnahagslega
og hafi aldrei verið; það hafi
alltaf þurft að reiða sig á fjár-
magn utan frá. Allmiklar líkur
eru á að það fjármagn hafi að
miklu leyti komið frá gyðing-
um eða fyrir tilstilli þeirra.
Cantor er gagnrýninn á rétt-
trúnaðargrein gyðingdómsins
og telur að fastheldni hennar
við forna siði muni hraða frá-
falli frá sjálfsímynd gyðinga,
sem svo sterk hefur reynst í
aldaraðir. Ýmsir, sem skrifa
um bók Cantors, telja umsvif
rétttrúnaðargyðinga litlu
skipta í því samhengi; hér sé
frekar um að ræða áhrif frá
veraldarhyggju, er grafi undan
trúarbrögbum yfirleitt.