Tíminn - 19.10.1995, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 19. október 1995
jjJuyMar
vmiww
5
Rognheiöur Hergeirsdóttir:
Meðferb eða refsing?
Sjúklingar þeir, sem vistaðir
eru á réttargeðdeildinni að
Sogni, hafa verið dæmdir til
að sæta öruggri gæslu og meðferð
samkvæmt 15. og 62. gr. al-
mennra hegningarlaga. Það felur
í sér að viðkomandi hafi framið
brot sem varðar við almenn
hegningarlög, en að ekki sé leyfi-
legt að refsa honum sökum geð-
veiki. Því er ekki um að ræða refs-
ingu, heldur ráðstöfun sem tryggi
að ekki stafi háski af viðkomandi
vegna veikinda hans.
Aflétting öryggisgæsludóms er
ákveðin af dómstólum og er yfir-
leitt háð því skilyrði að viðkom-
andi sjúklingúr þarf að fara að
ráðum og fyrirmælum meðferðar-
aðila og honum skal jafnframt
tryggð heilbrigð.is- eða félags-
þjónusta við hæfi. Þannig er
reynt að draga sem mest úr líkum
á að afbrot endurtaki sig vegna
sjúkdómsins.
Mebferb
Markmið stofnunarinnar er að
koma sjúklingum til svo góðrar
heilsu sem kostur er meðan á vist-
un stendur og aö stuðla að nauö-
synlegri aðlögun hans í þjóðfélag-
inu áður en dómi verður aflétt. Á
Sogni er um tvíþætta starfsemi að
ræða, þ.e. öryggisgæslu og með-
ferð. Ekki er alltaf auðvelt að sam-
ræma þessa tvo þætti. Mannúð,
mannréttindi og mannhelgi
skulu höfð að leiðarljósi í með-
ferðarstarfi, en ætíð skal gæta
fyllsta öryggis. Grundvallarþáttur
meðferðar er lyfjameðferð. Þegar
tekist hefur aö bæta líðan sjúk-
lings með lyfjum, skapast mögu-
leikar á frekari meðferð og endur-
hæfingu, sem stefnir að því að
sjúklingur geti útskrifast frá stofn-
uninni og lifað sem eðlilegustu
lífi í samfélaginu.
Mikilvægur þáttur í þeirri með-
ferð er starfsþjálfun og kennsla.
Þar sem sjúklingar eru á mismun-
andi aldri og með ólíkan bak-
grunn, þarf að vera hægt aö mæta
mismunandi þörfum. í starfs-
þjálfun þurfa að vera til mögu-
leikar til grófari starfa, t.d. smíða,
gifssteypu/leirvinnu, endur-
vinnslu pappírs og máiunar, og til
annarra starfa, t.d. hannyrða,
teiknunar og pökkunarverkefna
ýmiskonar. Einnig þarf að vera til
aðstaða til þjálfunar við mat-
reiðslu, þjálfunareldhús, en í dag
er engin slík aðstaða fyrir hendi.
VETTVANGUR
Þessi þáttur meðferðar, starfsþjálf-
un, býr við óheppilegan og
þröngan kost að Sogni í dag og
takmarkar það starfsemina nokk-
uð. Hann vegur eðlilega þungt,
þegar gera á sjúklingum kleift að
fara aftur út í lífið, og því afar
mikilvægt að hægt verði að ráða
bót á þessum málum.
Sl. haust hófst kennsla fyrir
sjúklinga á Sogni. Um er að ræða
einstaklingsmiðaða sérkennslu á
grunnskólastigi, sem fram fer í
samstarfi við Fjölbrautaskóla Suð-
urlands og fer kennslan fram að
Sogni. Er þar um að ræða mikið
framfaraspor í meðferð sjúkling-
anna og mun það vafalítið auka
færni þeirra og möguleika í fram-
tíðinni.
Fjölskyldutengsl
Einn þáttur meðferðarinnar er
að styðja sjúklinga til að endur-
heimta og viðhalda tengslum við
fjölskyldur sínar og vini eins og
kostur er. En ein afleiðing
langvarandi geðsjúkdóma er
einmitt rofin eða sködduö tengsl
við annað fólk. Til aö mögulegt sé
að styðja þessi samskipti þurfa
sjúklingar að geta tekið á móti og
heimsótt sína nánustu og notið
með þeim einhvers af því sem
umhverfið hefur upp á að bjóða.
Forsenda þess er þó að meðferðar-
aðilar telji fyllsta öryggis vera
gætt, í samræmi við ástand sjúk-
lings hverju sinni.
Réttargebdeidin ab Sogni.
Eftirmebferb
Auk þess að styðja við fjöl-
skyldu- og vináttutengsl er nauð-
synlegt að skapa í umhverfi sjúk-
lings „öryggisnet", sem byggir á
eftirliti og stuðningi þegar til út-
skriftar kemur. Við undirbúning
útskriftar sjúklinga frá Sogni er á-
hersla lögð á samstarf við þjón-
ustustofnanir ríkis og sveitarfé-
laga, sérstaklega varðandi félags-
legan stuðning og eftirlit. Geð-
sjúkdómar draga úr virkni og
frumkvæði fólks og því þarf að
tryggja sjúklingum stöðugleika og
viðráðanlegar lífsaðstæður. Virk
eftirmeðferð undir umsjón sér-
hæfðra aðila dregur verulega úr
líkum á að sjúklingur verði
hættulegur sér eða öðrum að
nýju, og gerir meðferðaraðilum
og dómsyfirvöldum kleift að
grípa inn í aðstæður, ef þurfa þyk-
ir vegna öryggissjónarmiða.
Brautrybjendastarf
Geðsjúkdómar fara ekki í
manngreinarálit. Geðsjúkum,
sem ekki njóta nauðsynlegrar að-
hlynningar af hálfu samfélagsins
og verða því líklegri til afbrota,
virðist því miður fjölga. Líkleg
skýring er m.a. samdráttur í heil-
brigðisþjónustu. Sambærileg þró-
un í nágrannalöndum hefur leitt
til fjölgunar alvarlegra afbrota,
sem framin eru af geðsjúkum.
Ekkert bendir til að þróunin verði
önnur hér á landi.
Á Sogni fer fram öflugt þróunar-
starf í meðferð geðsjúkra afbrota-
manna á íslandi. Að því þarf að
hlúa. Ef mögulegt á að vera að
halda áfram á þeirri braut og
sinna á mannúðlegan og löglegan
hátt þeim einstaklingum, sem nú
þegar hafa lent í þeirri ógæfu að
fremja alvarleg afbrot sökum geð-
veiki, þurfa stjórnvöld að leggja
aukinn skilning og metnað í upp-
byggingu meðferðar geðsjúkra af-
brotamanna. Liðstyrkur Kiwanis-
hreyfingarinnar er nú að Sogni ó-
metanlegur hvað varðar uppbygg-
ingu starfsþjálfunar á staðnum, og
ekki síður fyrir þá viðurkenningu
sem felst í því að þetta verkefni
skuli valið í tilefni K-dags.
Höfundur er félagsráögjafi á réttargeö-
deildinni aö Sogni.
Ævisaga Maríu
Ævisaga Maríu Guðmundsdóttur,
fyrrverandi feguröardrottningar
og Ijósmyndafyrirsætu, er vænt-
anleg hjá Vöku-Helgafelli nú um
næstu mánaðamót. Ingólfur
Margeirsson skráir sögu hennar
og nefnist hún f f
María — konan Frettir af bokum
bak við goðsögnina.
María Guðmundsdóttir komst
á hátinda tískuheimsins beggja
vegna Atlantsála í byrjun sjöunda
áratugarins. Hún var óvænt upp-
götvuð í París og varð undraskjótt
ein eftirsóttasta fyrirsæta heims.
María lifbi hinu ljúfa lífi í stór-
borgum austan hafs og vestan og
kynntist eftirminnilegu fólki úr
heimi stjórnmála, kvikmynda og
viðskipta.
En Ingólfur Margeirsson fjallar
einnig um þab hvaða verði María
keypti frægðina og framann.
Hann fjallar um sigra hennar og
einsemd; segir frá uppvexti henn-
ar á Djúpuvík á
Ströndum og
hrottafenginni
árás sem hún varð fyrir í New
York; greinir frá gleöistundum
með glaumgosum í París og vist á
geödeild — leiðinni á tindinn og
niður aftur. Ingólfur byggir á bréf-
um sem fóru milli Maríu og for-
eldra hennar, svo og á dagbókum
hennar. Þá átti hann ítarleg viðtöl
við hana heima og erlendis.
Gott sjónvarp er vont sjónvarp
Þótt yfirskrift þessa pistils
•hljómi undarlega má rökstyðja
hana, eins og ég mun gera hér á
eftir.
Á sama hátt má líka rökstyðja
ab vont sjónvarp sé gott sjón-
varp.
Sjónvarpsefni er nefnilega
hægt að flokka á mismunandi
hátt eftir því hvaða skilningur er
lagður í hugtökin gott og vont.
Mjög margir, sennilega flestir
sjónvarpsáhorfendur, telja af-
þreyingarefni, kvikmyndir,
sápuóperur, spennuflokka og
þess háttar, gott sjónvarpsefni en
fussa og sveia yfir fræðsluefni og
„ menningarkj aftæbi".
Þetta fólk kallar afþreyingar-
sjónvarp gott sjónvarp.
Aðrir, en miklu færri, nenna
ekki að eyða tíma sínum fyrir
framan innihaldslítið skemmti-
efni, sem ekkert skilur eftir.
Þessu fólki finnst gott sjón-
varp það sem hinum fyrrnefndu
þykir vont.
Það verbur hver um sig aö
meta í hvorn flokkinn hann
skipar sér, en það er ekki nokkur
vafi ab fræðandi sjónvarpsefni
er þjóbfélagslega eftirsóknar-
verðara. Þá á ég vib sjónvarps-
efni sem opnar mönnum nýja
sýn í hina ýmsu menningar-
heima, hvort sem er um fram-
andi lönd, náttúrufar, vísindi,
tónlist eða annað.
Og sé sjónvarp ekki svo
spennandi að borgararnir sitji
límdir við skjáinn, getur vel ver-
ið að fólk taki þann kost að byrja
aftur ab tala saman, fara í heim-
sóknir og rækta vináttu eða ann-
að mannlíf af holdi og blóði en
ekki úr einhverjum sýndar-
Frá
mínum
bæjar-
dyrum
LEÓ E. LÖVE
heimi.
Það er löngu viðurkennt að
sjónvarpsefni getur haft mikil
áhrif á áhorfandann. Verstu
dæmin eru þegar fólk fær hug-
myndir að glæpaverkum úr
sjónvarpinu eba verður tilfinn-
ingalega ónæmt fyrir vobaverk-
um og öðrum hörmungum.
Meira að segja hafa böm leikið
þab eftir sem þau hafa séb í sjón-
varpi og valdið óbætanlegu og
ólýsanlegu tjóni.
Að drepa eða limlesta verður
svo „venjulegur" hluti af tilver-
unni, að fólk kippir sér ekki upp
við ofbeldi, jafnvel þótt það
verði vitni að slíku í raunveru-
leikanum. Þjóðfélagið brenglast,
ef svo má að orði komast.
Auðvitað er erfitt viö að eiga,
þegar um er að ræða sjónvarps-
efni sem „fólkiö vill".
Þá dugir skammt þótt kvik-
myndaeftirlitið láti sjónvarps-
þulinn segja að myndin sé ekki
við hæfi barna. Við vitum nefni-
lega sem er, að sumir foreldrar
hafa engan þroska til eöa áhuga
á að ala bömin sín upp.
Ekki veit ég hvab gæti verið til
ráða, en einhver ráb verður þó
að finna.
Boð eða bönn duga skammt,
þab verður að finna aðrar lausn-
ir.
Ef til vill er hægt að kenna
börnum í skólunum að kvik-
myndir séu aðeins sýndarheim-
ur og ofbeldið sviðsett. Væru
börnunum sýnd öll brögðin sem
beitt er, þau látin taka þátt í
þeim sjálf og þannig undirstrik-
að hvað langt bilið er á milli
raunvemleika og kvikmynda,
gæti verið von. Eins hljóta aðrar
leiðir að vera færar.
Það er þó alveg víst, að þjóðfé-
lög verða að vernda sjálf sig fyrir
þeirri ógn sem þeim stendur af
vanþroska borgaranna, van-
þroska sem rekja má til einfeldn-
ingsháttar í bland við afþreying-
armenningu sjónvarpsins.
Það þarf aö gera gott (vont?)
sjónvarp hættulaust. ■