Tíminn - 27.10.1995, Blaðsíða 8

8

Föstudagur 27. október 1995
Austurþýska ríkiö lét eft-
ir sig „eyöilagöar sálir í
hundruöþúsundatali,"
segir þýskur sálfrœöing-
ur. Þaö á ekki síst viö
um fólk sem var á snœr-
um njósnaþjónustunnar
Stasi
s
IReinickendorf, borgarhluta
í Vestur-Berlín sem á sínum
tíma lá ab „múr skammar-
innar", eins og Berlínarmúr var
gjarnan kaliabur, er sjúkra-
stofnun mönnub geblæknum
og sálfræbingum, sem gegna
þjónustu fyrir fóik í borgar-
hlutanum. En þar ab auki tek-
ur starfsfólkib þar til mebferbar
sjúklinga hvabanæva úr Þýska-
landi, sem haldnir eru því sem
einhverjir fjölmiblamenn hafa
kallab „endursameiningarveik-
ina".
Ursula Plog, hálfsextugur sál-
fræbingur frá Hamborg, sem er
forstööukona stofnunarinnar,
orbar þetta þannig viö blaba-
mann frá franska blaöinu Libér-
ation aö hér sé um ab ræöa fólk,
„sem á viö aö stríöa viss vanda-
mál, sem komiö hafa upp í sam-
bandi vib umskiptin 1989." Um
hundraö fyrrverandi ríkisborgarar
austurþýska ríkisins eru nú í meö-
höndlun hjá stofnuninni vegna
slíkra vandamála. Þar á meöal eru
margir, sem unnu fyrir þá örygg-
is- og leyniþjónustustofnun þess
ríkis, sem í daglegu tali var kölluö
Stasi.
Stasi sem „yfirég"
Austurþýska ríkiö hefur látiö
eftir sig „eyöilagöar sálir í hundr-
uöþúsundatali," segir Ursula
Plog. Hún er auk annars formaö-
ur nefndar, sem borgarstjórn
Berlínar hefur skipaö til að rann-
saka misnotkun austurþýskra yf-
irvalda á geölækningum.
Hún heldur því fram, aö í aug-
um milljóna Austur-Þjóbverja
hafi Stasi verið einskonar „yf-
irég". Stasi hafi verib æðsta leiðar-
ljós samvisku þessa fólks. Leyni-
þjónustan hafi verib því sams-
konar athvarf og kirkja eöa söfn-
uðir eru mörgu trúuðu fólki. Nú
þarfnist þetta fólk sárlega ein-
hvers, sem svarað geti spurning-
um þess og sagt því hvað sé rétt
og rangt. Erfibust hafi umskiptin
reynst fyrrverandi „óopinberum"
liösmönnum Stasi.
Leyniþjónustustofnun þessi
haföi á sínum snærum hundruö-
þúsundir „hlutastarfsmanna",
fólks sem gegndi hinum og þess-
um störfum í daglega lífinu, en
var jafnframt njósnarar á vegum
Stasi. Meb hverjum og einum
slíkra aukamanna fylgdist „leið-
beinandi" frá Stasi, og gegnum
þessa tengiliöi tengdust „óopin-
beru" starfsmennirnir leyniþjón-
ustunni persónulegum tilfinn-
ingaböndum. „Vib höfum ekki
séö dæmi annars eins," segir Urs-
ula Plog. „Þetta fólk varð sann-
fært um aö það væri réttu megin
og aö þaö væri á vegum þess sem
væri eölilegt og sjálfsagt. Og nú,
eftir á, hafa margir þessara sjúk-
linga minna misst vinnuna og
vinir þeirra hafi snúiö baki viö
þeim. Þarafleiðandi eru þeir sjálfir
í algerri upplausn."
Hinir eiginlegu Stasi-menn,
fastir starfsmenn leyniþjónust-
unnar, hafa ab sögn Plog komist
miklu auðveldlegar yfir umskipt-
in. Þeir hafa veriö fljótir aö ablag-
ast nýjum kringumstæbum og
viröast ekki vera í miklum vand-
ræöum meö aö tileinka sér „kap-
ítalísk" vibhorf.
Hrörnandi hús i Erfurt endurnýjub: „sálin fylgist ekki meb líkamanum ..."
Endursameiningarveiki
Foreldrar sögöu til
barna sinna
Vera má aö þeir hafi margir eöa
flestir verib fýrst og fremst eða
ekki annab en kaldrifjaöir at-
vinnumenn, sem störfubu ekki
með annab í huga en eigin frama.
Slíkir menn þurfa ekki endilega
aö lenda í miklu hugarstríöi þótt
gamli starfsvettvangurinn gufi
upp, ef kostur er á nýjum.
„Aukastarfsmenn" Stasi þurftu
hins vegar ekki aö búast viö mikl-
um frama á vegum leyniþjónust-
unnar og líklegt er að margir
þeirra eöa kannski flestir hafi
gengiö til liös viö hana fyrst og
fremst vegna þess, að þeir hafi
ekki talið sig eiga annarra kosta
völ meb góöu móti. Fyrir almenn-
an borgara alþýðulýöveldisins
svokallaða hefur varla veriö mjög
auðvelt að neita, ef Stasi fór fram
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
á samstarf. Þrýstingurinn að ofan
á hinn almenna austurþýska
borgara var ekkert smáræöi; fyrir
kom aö foreldrar sögbu til barna
sinna, ef börnin höföu í hyggju
að komast „vestur fyrir", af ótta
vib að annars væri samfélagsstaba
foreldranna í hættu. Ekki er ólík-
legt aö fólk, sem taldi sig tilneytt
að njósna um kúnningja og sam-
starfsmenn, hafi á flótta frá þaraf-
leiðandi samviskubiti taliö sér trú
um ab þab væri í raun réttri aö
gegna heilagri skyldu fyrir samfé-
lagiö. Þannig var vænlegt að ööl-
ast sálarfrið nokkurn.
Umrædd vandamál fyrrverandi
aukamanna hjá Stasi er raunar
hluti af vandamáli, sem mikill
þorri fyrrverandi borgara austur-
þýska ríkisins á viö að glíma.
Meðan þab ríki var, gerði þorri
fólks þar sitt besta til aö aðlagast
þeim veruleika sem vandræða-
minnst, sætta sig við hann og
verba jafnvel ánægt meö hann,
einfaldlega vegna þess að þab
taldi aö ekki væri á ööru völ.
„Múrinn í höfðinu"
Hluti af vanda Austur-Þjóðverja
er að þeir mæta ekki lengur full-
kominni samúð landa sinna í
vesturfylkjunum. Þeir síöar-
nefndu vita að gífurlegt fjármagn
þarf til aö austurfylkin komist
vesturfylkjunum jafnfætis í efna-
hagsmálum og þeim finnst ab
þeir peningar séu frá þeim teknir.
Þess eru ófá dæmi aö Vestur-Þjóð-
verjar, sem héldu stöðugt vib
samböndum við austurþýska ætt-
ingja sína meðan Múrinn var,
hafi nú slitið þeim samböndum.
Ursula Plog telur aö það merki-
legasta viö endursameininguna
sé þó það hve fljótt Austur- Þjóð-
verjar hafi aölagast nýju kring-
umstæðunum, þrátt fyrir alla erf-
iðleika. Undravert sé hve þeim
hafi yfirleitt tekist að tileinka sér
lífsmáta Vestursins á aöeins fimm
árum. En Ursula minnir jafn-
framt á indverskan málshátt, þess
efnis aö „sálin fylgist ekki meö
líkamanum, þegar hann er á
ferðalagi". Ablögunin risti sem sé
enn grunnt hjá mörgum, þeir séu
enn meb „Múrinn í höföinu",
eins og sálfræöingurinn orbar
þab. En miöaö viö þaö, hve aðlög-
unin hafi þrátt fyrir allt gengið
vel, sé ástæða til bjartsýni. „Eftir
svo sem fimm ár í viðbót veröur
endursameiningin fullkomnuð."