Tíminn - 06.12.1995, Blaðsíða 4

4
Mi&vikudagur 6. desember 1995
fÍMraw
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guömundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerð/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánaðaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verð ílausasölu 150 kr. m/vsk.
Verbstríb
jólabókanna
Jólabækur og jólabókasala lýsa því vel á hverju ís-
lensk bókaútgáfa byggist. Það að langmestur hluti
allra þeirra bóka sem út eru gefnar á árinu koma út
vikurnar fyrir jól er glöggur vitnisburður um að
bækur eru keyptar til gjafa og ber síst að lasta það.
Því það þýðir ekki endilega að þær séu ekki lesnar,
síður en svo. Oft er því hreyft af útgefendum sem
öðrum að æskilegra væri að dreifa útkomutíman-
um yfir árið og er eitthvað til í því.
En þessu verður ekki breytt. Útkomutími bóka
og jólabækurnar eru orðnar fastur liður í þjóðlíf-
inu og fara bókakaup og verslun með þær eftir
þeim reglum. Auglýsingar og umfjöllun um efni
bóka er öll á sama tíma og salan þar með líka. Og
vel má við una að bók sé helsta jólagjöfin og örvar
það bæði útgáfu og bókalestur.
En samkeppnin um bóksöluna er hörð. Auglýs-
ingastríð eru háð og mikið er lagt upp úr að bækur
komist sem efst á þann lista sem telur mest seldu
bækurnar. Er öllum ráðum beitt til að auglýsa rit
sem metsölubækur, enda kvað það auka sölu-
möguleika.
Nú eru háð verðstríð um jólabækurnar og geng-
ur á ýmsu. Útgefendur reyna að bindast samtök-
um um að halda verðinu uppi og njóta fulltingis
Samkeppnisráðs til að reyna að koma í veg fyrir
undirboð. Hótað er að afgreiða ekki bækur til
þeirra verslana sem mestan gefa afsláttinn. En við
ramman reip er að draga þar sem stórmarkaðir
sem flestar selja bækurnar eru þeir sem bjóða
mestan afsláttinn.
Þær verslanir sem sérhæfa sig í bóksölu eiga ekki
í verðstríði, þar sem afkoma þeirra byggist að
miklu leyti á mikilli sölu fyrir jólin. Og bókaversl-
anir geta ekki veitt afslátt af bókum og unnið
hann upp með meiri áiagningu á öðrum vöruteg-
undum, eins og stórmarkaðir gera sér leik að.
í stríðinu um bókaverðið stangast mörg sjónar-
mið á. Þau verða aldrei leyst svo öllum líki. Útgef-
endur verða að fá sitt og það er freistandi að selja
þeim sem sýna hæstu sölutölurnar. Bókaverslanir
geta tæpast keppt við stórmarkaði í verði, en að
öllu jöfnu er mun meiri fjölbreytni í hillum þeirra.
Og illt væri ef bókaverslanir þyrftu að leggja upp
laupana og að bóka væri helst að leita á bak við
kjötborð og mjólkurskápa stórmarkaða.
Hins vegar er ekki óeðlilegt að fólk kaupi bækur
þar sem verðið er lægst og eru það einföld mark-
aðslögmál.
Þess er svo enn að geta að útgefendur og bóksal-
ar eru furðufljótir að slá verulega af bókum á bak
jólum. Breiður af jólabókunum frá því í fyrra eru
falboönar fyrir brot af því verði, sem þær kostuðu
uphaflega og langt fyrir neðan það sem stórmark-
aðir bjóða. Þetta veit allt bókafólk og margir kaupa
sínar „jólabækur" á útmánuðum. Stundum ein-
hverjum árum eftir að þær komu út. En einsog all-
ir læsir menn vita vinnur tímans tönn illa á þeim
ritverkum sem einhvers virði eru.
En hvað sem verðstríðum og ódýrum mörkuð-
um líður er og verður jólabókin gjöfin í ár.
Allir sem vilja fá viburkenningu
Tískusveiflurnar eru ýmiskonar og stundum dálítið
einkennilegar. Nú t.d. er augljóslega í tísku meðal
dómnefnda og verðlaunagjafa hvers konar að veita
helst öllum verðlaun sem hugsast getur. Þannig var
tónninn gefinn þegar Menningarborg Evrópu var
valin á dögunum. Níu borgir sóttu um aö fá að verða
menningarborg Evrópu og níu borgir verða menn-
ingarborgir Evrópu. Starf dómnefndar fólst í því að
geta ekki gert upp hug sinn, þannig að allir fengu
sem sóttu um.
Nú er búið að tilnefna til íslensku bókmennta-
verðlaunanna og átti að tilnefna fimm athyglisverð-
ustu bækurnar í flokki fagurbókmennta annars veg-
ar og í flokki fræðibóka hins vegar.
Starf þessarar dómnefndar fólst líka í
því að geta ekki gert upp hug sinn,
þannig að tilnefningum var fjölgað í
sex í hverjum flokki, svo að sem flestir gætu verið
með. Eflaust munu allir þessir tólf aðilar fá íslensku
bókmenntaverðlaunin sjálf þegar þar að kemur,
enda væri það í stíl við tískusveifluna í þessum efn-
um.
Or&uveitingar á fullveldinu
Á fullveldisdaginn var tilkynnt um orðuveitingar
á vegum forsetaembættisins og einir fimmtán
manns fengu oröu. Eflaust er þetta allt hiö mætasta
fólk sem fékk orðu og sumir meira að segja vel að
fálkaorðunni komnir, en einhvern veginn virðist
samt skína í gegn að flestir, sem á annað borð eru
orðaðir við orðu, fái orðu. Gildi orðuveitingarinnar
sjálfrar er því orðið heldur lítið, þegar hún er af-
greidd vibstöðulaust út og lítib gert upp á milli
manna. Þarna fá t.d. tveir embættismenn orbu aug-
ljóslega til þess eins ab einkennisbúningar þeirra líti
betur út. Guðmundur Eiríksson hefur raunar unnið í
mörg ár að þjóðréttarmálum fyrir íslendinga, þó
hann hafi fallið í ónáð hjá Jóni Baldvini Hannibals-
syni um skeið. Guðmundur er nú sæmdur stórridd-
arakrossi augljóslega til að skaprauna Jóni Baldvini
og fullkomna sendiherrabúninginn sem hann notar
í opinberum veislum, frekar en til að heiðra hann
fyrir vel unnin störf. Guðmundur hefur vissulega
unnib mjög vel til þessa, en á fjölmörg ár eftir við
störf að þjóðarétti, þannig að fullkomlega ótímabært
er að hengja á hann riddarakrossinn ef ekki væri fyr-
ir einkennisklæbnaðinn.
Hnappur á búninginn
Hafsteinn Hafsteinsson hjá Landhelgisgæslunni
fær líka oröu, sem er nú kannski það skrýtnasta í
þessu, því hann fær það fyrir opinber störf eftir að
hafa verið tvö ár forstöðumabur hjá Gæslunni! Sá
verður heldur betur oröum gyrtur
þegar hann kemst á eftirlaun! Ab
vísu vann hann um tíma sem lög-
maður fyrir Landhelgisgæsluna og
eflaust má flokka það sem „opinber störf", en það
liggur í augum uppi að hér er verið að setja punktinn
yfir i-ið á hátíðarklæðnaði embættismanns. Garri er
ekki í nokkrum vafa um að embættismenn eins og
forstjóri Gæslunnar eiga ýmiss konar heiður og við-
urkenningar skilið, en þegar orburnar eru orðnar
eins og hver annar hnappur á hátíðarbúningi hafa
þær gengisfallið allverulega.
í ljósi hinnar nýju tísku að ekki megi velja úr og
hafna neinum, sem tilnefndir eru til viðurkenninga
af öllu tagi, og það skipti því ekki máli hver ber
þennan titil, þá er eiginlega spurning hvort ekki sé
tímabært að selja þessar viðurkenningar á opnum
markaði og afla með þeim fjár til góðra málefna.
Þannig gætu t.d. borgir keypt sér titilinn menningar-
borg Evrópu, bækur gætu keypt sér tilnefningu til
bókmenntaverðlauna og fálkaorða fylgdi meö þegar
háttsettir embættismenn kaupa sér kjólföt eða ann-
an viðhafnarklæðnað.
Þessi aðferð er þekkt í Bandaríkjunum þar sem til
eru stofnanir sem selja mönnum ýmiss konar gráður
og viðurkenningar, sem líta vel út en eru í rauninni
harla merkingarlausar. Reynslan er sú aö dálítill
markaöur er fyrir þetta, þannig ab hér gæti hæglega
verið um einhverja tekjulind aö ræða. Garri
GARRI
Sviknir strípalingar
Fréttastofur sjónvarpanna eru komnar í harba
samkeppni vib dagskrárdeildirnar, sem farnar eru
að laumast til að sýna ljósbláar bíómyndir upp úr
miðnætti. Tíminn er valinn með tilliti til þess að
þá eru foreldrarnir annað hvort farnir að sofa eða
eru úti að skemmta sér og krakkarnir geta óáreitt-
ir horft á blámann sem laumað er inní dagskrárn-
ar.
En kvartað er yfir að þar sé ósköp lítið að sjá og
eru krakkagreyin svikin um að fá að sjá það sem
þeim kann að þykja
forvitnilegt. Ef fyrir
siðasakir eru sjón-
varpsmyndirnar svo
fölbláar að varla grein-
ir þar nokkurn skapað-
an hlut af því sem ger-
ir blá bíó blá.
En fréttastofurnar
skjóta nú dagskrár-
deildum ref fyrir rass
eins og oft áður. í
fyrrakvöld komust þær
í feitt og buöu upp á
miklar rassa- og tippa-
sýningar og þóttu fréttnæmar.
Myndatökumeistarar voru mættir á staðinn
þegar verslun opnaði á mánudags-
morgun og hafði auglýst ab hver
sem kæmi strípaður í búbina þann
daginn mundi fá ókeypis stöðutákn, sem sé GMS-
tól.
Upplýsingaskylda vib
almenning
Ekki þarf ab rekja þá sögu, því tugir strípalinga
ásamt útsendurum ríkisfrétta og einkafrétta
mættu á staðinn. Sumir til að fá frían síma, sumir
kannski haldnir sýningarnáttúru, kallaðir flassar-
ar, og aðrir til að sinna upplýsingaskyldu vib al-
menning, eins og ómerkilegir fréttamenn kalla
það þegar þeir eru að skýra frá einu og öðru sem
engum kemur við.
Auglýsingabrella símasalans hreif. Örtröð
strípalinga ruddist að verslun hans og fréttastjór-
arnir sinntu upplýsingaskyldum sínum við al-
menning með þeim hætti sem þeim einum er lag-
ið, eins og þeir segja.
En gkki er hægt að sjá annað en að símasalinn
snjalli hafi svindlað heldur gressilega á strípaling-
unum sem þyrptust að versluninni. Aðeins tíu
berir strákar fengu vöruna, sem lofað var að gefa
öllum þeim sem mættu berrassaðir bæði að aftan
og framan, eins og kerlingin sagbi. Hinum var
snúið frá og sagt að fleiri strípalingar fengju ekki
neitt.
í auglýsingunni stendur: „Ef þú kemur nakin(n)
á mánudaginn færðu gefins síma."
Sklpt um hlutverk
Hér fer varla á milli mála að brotin hafa verib
lög á fjölda manna,
sem norpuðu allsberir
á almannafæri. Það
teljast ekki lögmætir
viðskiptahættir að ekki
sé staðið við fyrirheit í
auglýsingu frá verslun-
arfyrirtæki. Ab afhenda
tíu strípalingum síma
og reka svo fjöldann
allan annan af berstríp-
uðum vonsvikna í bux-
urnar aftur eru við-
skiptahættir sem ekki
standast.
Þá er spurning hvort þeir beru hafi ekki brotið
lög um velsæmi á almannafæri. Réttast að kíkja í
lögreglusamþykkt og athuga hvort
þab samrýmist velsæmi að fólk sé
ab spranga um kviknakið við búb-
ardyr eða inni í verslunum í gróðaskyni. En það er
kannski allt í lagi. Það er bara bannað að pissa á al-
mannafæri.
í útvarpslögum eru rassa- og tippasýningar
áreiöanlega ekki bannaðar. Og þegar þær eru eins
fréttnæmar og þarna bar í veiði, er það auðsjáan-
lega skylda ríkisfrétta að skýra vel og vendilega frá
hvernig menn versla hjá Antoni Skúlasyni á
mánudagsmorgnum.
Þab mætti kannski lífga upp á látbragðið og
sönginn í dansinum kringum jólatréð: „Göngum
við í kringum einiberjarunn ... Svona gerum við ...
snemma á mánudagsmorgni."
Sniðugir kaupmenn gætu útfært hugmyndina
um strípalingana á annan hátt til að örva jólasöl-
una. Síma- eða skartgripasali til ab mynda gæti
sem best iátið allt afgreiöslufólkib ganga um alls-
bert og auglýst með góðum fyrirvara hvar og hve-
nær hægt væri að kaupa jólabókina eða steikina
hjá kviknöktu afgreiðslufólki.
Það væri að minnsta kosti viðkunnanlegra en
að heimta að viðskiptavinirnir kæmu klæðalausir
til að gera jólainnkaupin. OÓ
Á víbavangi