Tíminn - 05.01.1996, Blaðsíða 10

10
Föstudagur 5. janúar 1996
Þekking og smekkvísi
Cubrún P. Helgadóttir: Skáldkonur fyrri
alda l-ll.
Hörpuútgáfan 1995.
180+188 bls.
Stundum koma gamlir og góðir
kunningjar næsta óvænt í heim-
sókn og svo var um þessa endur-
útgáfu á ritum Guðrúnar P.
Helgadóttur um íslenskar skáld-
konur á fyrri öldum. Ég las bæk-
urnar mér til ánægju og fróðleiks
fyrir margt löngu, en af einhverj-
um orsökum hafði nýja útgáfan
farið framhjá mér, uns bókin var
skyndilega send af Tímanum til
umsagnar.
Skáldkomir fyrri alda kom fyrst
út í tveim bindum á árunum
1961 og 1963 og hlutu þau ágæt-
ar viðtökur. í fyrra bindinu grein-
ir höfundur frá skáldkonum í ís-
lenskum forn- og miðaldabók-
menntum, en í hinu síðara er
sjónum beint að 18. og 19. öld.
Ekki er hér um heildstæða sögu
íslenskra kvennabókmennta á
fyrri öldum að ræða, sá var aldrei
tilgangur höfundar. Bindin tvö
Sjón og Halldór Baldursson:
Sagan af húfunni fínu.
Mál og menning.
Strákur sat á steini og fjölskylda
úr borginni átti leið þar hjá. Hér
veröur ekki viðtal þeirra rakið, en
það snerist um húfur og þess
vegna er þetta myndabók sem
sýnir fugla, blóm, fiska o.fl. tengj-
ast húfu. Strákurinn á steininum
svarar fyrir sig í ljóðum og gerir
það bókina girnilegri og skemmti-
legri.
En stráksa fatast í ríminu þegar
hann telur skipin. Þá segir hann:
Skútur blíður vindur ber
— bíður þeirra ströndin.
BÆKUR
JÓN Þ. ÞÓR
Gubrún P. Helgadóttir.
BÆKUR
HALLDÓR KRISTJÁNSSON
Þarna hefur hann báða stuöl-
ana í lágkveðu, en það kallaði Sig-
uröur Kristófer léstuðlun og taldi
ekki hlutgenga. Strákurinn hefði
mátt segja: Skútur vindur blíður
ber. Þá er fyrri stuðullinn í há-
kveöu, en það kallaði Sigurður
Kristófer fallstuðlun, en hástuðl-
un nefndi hann þar sem báðir
stuðlar voru á hákveðu, muni ég
rétt.
Stráksa fatast líka stuðlasetning
á ferskeytlu þar sem fyrsta hend-
samanstanda af mislöngum þátt-
um. í hinu fyrra greinir frá ein-
stökum skáldkonum, en einnig er
þar almenn umfjöllun um sagna-
ritun, dansa og rímur, um mennt-
un kvenna á miðöldum, um
nunnuklaustrin í Kirkjubæ á Síðu
og á Stað í Reynisnesi og um
skáldkonur í eldri og yngri íslend-
ingasögum. í hinu síðara fjalla
allir þættirnir um einstakar skáld-
konur, utan einn sem er um
kvæðið Geðfró.
Ekki ætla ég mér þá dul að segja
einn þátt öðrum betri í þessari
bók. Slíkt hlýtur ávallt að vera
smekksatriði og allir eru þættirnir
samdir af þekkingu og smekkvísi,
ritaðir á skíru og fallegu máli og
skemmtiiegir aflestrar. Sjálfur hef
ég alltaf haft mest dálæti á tveim-
ur þáttum í safninu, þeim um
Hildi einsetukonu á Hólum, í
fyrra bindi, og þeim um Skáld-
Rósu í hinu síðara. Þeir þættir eru
báðir afbragðsvel samdir.
ing er fjórar kveður og stuðlarnir
lenda á fyrri kveðunni:
Hœst á húfukollinum
helgir guðir sveima.
Svona langt má ekki vera frá
stuðlum til höfuðstafs.
Það er margt aö varast í sam-
bandi við skáldskapinn. Það er
skemmtilegt að láta barnabækur
vera að nokkru leyti í ljóöstöfum.
Stefnan er góð og þetta er hægt að
gera hnökralaust.
Ég held að Sagan af húfunni
fínu verði vinsæl barnabók. A
myndum hennar er margt að
læra. ■
NÝJAR
BÆKUR
Dolla dropa
„rignir" yfir
Akureyri
Hin fjölhæfa listakona Jóna
Axfjörð sendir nú frá sér á veg-
um Fjölva nýja bók um Dolla
dropa. Aður voru komnar út eft-
ir hana Dolli dropi rambar um
Reykjavík og Dolli dropi prílar á
Pýramídum, því að oftast fer
Dolli í ferðalög um heiminn.
Hann á heima í Skýjaborg, en
dettur einhvers staðar niður á
jörðina, þar sem skemmtilegir
krakkar taka á móti honum.
í nýju bókinni sem nefnist
Dolli dropi arkar um Akureyri,
bregður nokkuð nýrra við, því
að þar má segja að hann sé á
heimaslóðum. Á Akureyri hefur
Jóna lengstum búið og unnið ó-
metanlegt starf fyrir börnin á
barnaheimilunum, samið sög-
ur, lesið þær upp fyrir krakkana
og teiknað myndir til birtingar í
sjónvarpi og bókum. Auk þess
hefur hún verið athafnasöm í
margvíslegri föndurgerð og eru
bækurnar Jólaföndur og Trölla-
deig, sem Fjölvi hefur gefið út,
til merkis um það.
Nýja kynningarbókin um Ak-
ureyri segir frá því þegar Dolli
dettur niður mitt á meðal
krakkanna í höfuðstað Norður-
lands og arkar með þeim um all-
an bæ aö skoða það sem þar er
nýstárlegt, fer í Kjarnaskóg og
ekur eftir Drottningarbrautinni
og síðast tekur hann þátt í því á
öskudaginn ab slá köttinn úr
tunnunni og verður „kattar-
I myndum og ljóðum
Skaftfellingur skeiðar í hlað
Héraðsritið Skaftfellingur er nú
komið út í 10. sinn. Útgefandi
þess er sýslunefnd Austur-Skaft-
fellinga. Ritstjóri og ábyrgöar-
maður er Sigurður Björnsson, en
auk hans skipa ritnefndina Guð-
bjartur Össurarson og Zóphon-
ías Torfason.
Einn af upphafsmönnum út-
gáfunnar, Friðjón Guöröðarson,
þá sýslumabur á Höfn í Horna-
firði, sagði svo í aðfaraorðum
fyrsta árgangsins árið 1976:
„Tilgangurinn með útgáfu
þessa rits er fyrst og fremst sá, að
skapa vettvang fyrir ritað mál í
sýslunni um hvað eina, er til
fróðleiks og skemmtunar má
telja." Og allt frá upphafi hefur
ritið verið trútt þeim tilgangi.
Zóphonías Torfason ritar for-
mála, en síðan hefst Skaftfelling-
ur á rismiklum óði til átthag-
anna eftir Þorstein Jóhannsson
frá Svínafelli. Annað ljóð er
þarna að finna: „Um Hafnarbát-
inn Björgúlf" eftir Sigurð Ófeigs-
son, bónda á Suðurhóli í Nesjum
(f. 1863, d. 1923).
Björn Arnarson, vélstjóri á
Höfn, og Erla Hulda Halldórs-
dóttir sagnfræbinemi hafa safn-
að upplýsingum um komur
bjarndýra í Austur-Skaftafells-
sýslu og eru þær birtar í Skaftfell-
ingi. — Benedikt Stefánsson frá
Hlíð segir frá stofnun og störfum
bændafunda Austur-Skaftfell-
inga er þeir höfðu lagt að baki 50
ár, en fyrsti fundurinn var hald-
inn 7. mars 1944. Helsti hvata-
maður að þessari starfsemi var
Steinþór Þórðarson, bóndi á
Hala í Suðursveit. Almælt er
meöal Austur-Skaftfellinga að
fundirnir hafi verið „stærsti
hvatinn að þeim alhliba fram-
förum, sem hófust í héraðinu
um og eftir mibbik aldarinnar".
Halldóra Gunnarsdóttir, fé-
lagsmálastjóri á Höfn, á þarna
nokkuð sérstæða grein er hún
nefnir „Hafsjór af tilfinning-
um". Er þar „reynt að nálgast
skilgreiningu á
ástinni". Rök
eru færð fyrir
því, „að hægt sé
að rannsaka ást-
ina". Rætt er við
TIMARIT
MAGNÚS H. GÍSLASON
konur sjómanna um „hvernig
þær upplifi ástina og gera henni
skil".
Niðjamót merkishjónanna
Ara Hálfdanarsonar á Fagurhóls-
mýri (f. 1851, d. 1939) og konu
hans Guðrúnar Sigurðardóttur
(f. 1855, d. 1924) var haldið að
Hofgörðum 15. júní 1994. Þar
flutti Sigurður Björnsson á Kví-
skerjum „minningabrot", sem
birt eru í Skaftfellingi. Sigurður á
Kvískerjum segir einnig frá
fyrstu göngu á Öræfajökul, en
hana þreytti Sveinn Pálsson
læknir 11. ágúst 1794. — Arnþór
Gunnarsson, Höfn, ritar hug-
leiðingar um kaupskipakomur
til Hornafjarðar fyrstu 1000 ár
íslandsbyggðar. Telur hann að
til þessa hafi of mikið verið látið
af siglingum skipa til Horna-
fjarðar fyrr á öldum og hafi Aust-
ur- Skaftfellingar „lengstaf ís-
landssögunnar þurft að sækja
kauphöfn í aðra sýslu". — Unn-
ur Kristjánsdóttir frá Lamba-
leiksstöðum á þarna stutta frá-
sögn af völvuleiði í Einholti.
Hún greinir einnig frá för
tveggja Svía á Vatnajökul síðla
sumars árið 1919. Til fylgdar
fengu þeir Dagbjart Eyjólfsson á
Heinabergi. Á jöklinum brast á
þá ofsaveður, en með eindæma
______ karlmennsku
lánaðist Dag-
bjarti að
bjarga lífi
þeirra.
.... Um miðjan
júní 1906 strandaði þýskt skip,
Norðurstjarnan, á Hofsfjöru í
Öræfum. Frá þessu strandi, til-
raunum til þess að ná skipinu á
flot, þeim sem aö því stóðu o.fl.
viðkomandi strandinu segir
Flosi Björnsson á Kvískerjum.
Hann rifjar einnig upp atvik frá
stríðsárunum, en þar er af ýmsu
að taka. Sigurður Björnsson bjó
handrit Flosa til prentunar.
Fróðleg og skemmtileg er frá-
sögn Sigurðar Jónssonar, fyrrum
bónda á Stafafelli í Lóni, af þeim
Eskifellshjónum, Jóni Markús-
syni og Valgerði Ólafsdóttur.
Þau reistu bú að Eskifelli 1838 og
bjuggu þar í 11 ár, en „þar hafði
ei áður veriö byggt". Af frásögn
Siguröar má ráöa, að þau hjón
hafi blátt áfram ekki verið ein-
höm.
„Þiö voruö heppnir, piltar"
nefnist frásögn sr. Sigurðar Sig-
urðssonar frá Flatey á Mýrum af
Kötlugosinu 1918. Sigurður
Björnsson bjó frásögn nafna síns
til prentunar, sem er bréf sr. Sig-
urðar til Ara á Fagurhólsmýri. —
Dagana 20.-24. sept. 1992 voru
17 íslenskir skógræktarmenn í
skemmti- og fróðleiksferð um
Danmörku í boði Dana. Einn
þátttakendanna, Einar Hálfdan-
arson á Höfn, segir frá þessu
ánægjulega ferðalagi. — Gísli
Sveinn Árnason, forstöðumaður
Sýslusafns Austur-Skaftfellinga,
greinir frá störfum safnsins
1993, sem bæði voru mikil og
fjölbreytt.
Og svo eru það að venju ann-
álar hreppanna. Þorsteinn Geirs-
son á Reyöará ritar annál Bæjar-
hrepps, Ragnar Jónsson, Akur-
nesi, annál Nesjahrepps, Bene-
dikt Þorsteinsson, Höfn, annál
Hafnarhrepps, Torfi Steinþórs-
son, Hala, annál Borgarhafnar-
hrepps og Þorsteinn Jóhanns-
son, Svínafelli, annál Hofs-
hrepps.
Loks er minnst Austur-Skaft-
fellinga sem létust á árinu 1993,
en um þá rita prestarnir séra
Baldur Kristjánsson, Höfn, og
séra Einar Jónsson á Kálfafells-
stað.
Fjölmargar myndir eru í þessu
riti þeirra Skaftfellinganna og er
efni þess og frágangur með
ágætum.
Jóna Axfjörb.
kóngur".
Bókin er unnin í Prent-
myndastofunni og G.Ben-Eddu
prentstofa. Verð er kr. 1280.
Ágústína Jónsdóttir.
Sónata, nýtt
skáldverk
Ágústínu
Sónata nefnist nýtt skáldverk
eftir Ágústínu Jónsdóttur sem
Fjölvaútgáfan gefur út. Fyrr í
haust kom út ljóðabók hennar
Snjóbirta og áttu þær að verða
samferða, en það frestaðist ab
Sónatan sæi dagsins ljós, því að
barátta skáldkonunnar við ný
form og efnistök kostaði bæði
tíma og átök.
Varla er hægt að gefa nýstár-
legu listformi Ágústínu í Sónötu
ákveöið heiti. Þaö má segja að
þetta séu ab hluta örsögur, en þó
ekki sögur. Ekki er það heldur ljóð
nema að hluta. Sjálf kallar Á-
gústína það „tónrænar hending-
ar", og það er vissulega nokkuð
nýstárlegt að bókinni má helst
líkja við tónverk í orðum. Á-
gústína tjáir tilfinningar sínar, á-
stríöur, unað og átök í sónötu-
formi, líkt og hún væri tónskáld.
Sem sónata skiptist verkið því
að sjálfsögðu í þrjá kafla. Yrkis-
efnin eru konan, ástin og tilver-
an. Fyrsti kaflinn er heiður kafli
ástarjátningar, þá tengjast konan
og ástin í tilverunni, en síðast
lokast hringurinn með kenndum
ástríðu, sársauka, fjarlægðar. Ekki
eru yfir köflunum hin venjulegu
ítölsku hrööunartákn svo sem al-
legretto eba appassionata, en aft-
ur á móti viss útfærslumerki til
hljóbfæra og vísanir hugmynda
fram og aftur í öllum ljóðabálkin-
um. Má segja að þab sé vafamál,
hvort bókmennta- eða tónlistar-
fræbingur ætti fremur ab skrifa
gagnrýni um þetta sérkennilega
skáldverk.
Bókin er prentuð í ísafoldar-
prentsmiðju, innbundin í Flatey,
en kápuhönnun annabist höf-
undur ásamt Torfa Jónssyni og
auglýsingastofunni Næst. Ljós-
mynd tók Gunnar Gunnarsson.
Sónata er 80 bls. og er verð henn-
ar kr. 1.680. ■