Tíminn - 16.01.1996, Blaðsíða 5

Þribjudagur 16. janúar 1996
--x.—--
©mHHSrMiM.
5
Mannsorpib út
úr skápnum
Tinna Gunnlaugsdóttir og Örn Árnason í hlutverkum sínum.
Þjóbleikhúsib: LEIGJANDINN eftir Simon
Burke. Þýbing: Hallgrímur H. Helgason.
Leikstjóri: Hallmar Sigurbsson. Lýsing: Jó-
hann Bjarni Pálmason. Hljóbmynd: Georg
Magnússon. Leikmynd og búningar: Vignir
Jóhannsson. Frumsýnt á Smíbaverkstæb-
inu 13. janúar.
Enn er komið breskt samtíma-
leikrit á fjalir SmíðaverkstæðiSins.
Leigjandinn er verk frá 1992 og
sló í gegn í Manchester, að sögn,
og síðar í London. Höfundurinn
er fæddur 1961, með próf í bók-
menntum frá Oxford. Þetta er
semsagt breskur fagmaður, og
verk hans ber því ljóst vitni að
þetta er maður sem kann til
verka. Þetta er alþýðlegt raunsæis-
verk með hráabragði, sem skilar
sér vel í þýðingunni. Það er vel
skrifað, þétt í byggingu og per-
sónugerðin markviss innan
ramma verksins. Þetta byggist á
því að persónur leiksins afhjúpa
sig smám saman eftir því sem
fram vindur. Strax í upphafi fær
áhorfandinn það á tilfinninguna
að persónurnar dylji eitthvað.
Blekkingaleikurinn heldur áfram
og í lokin er ljóst orðið að enginn
er sá sem hann sýnist. Hægt og
örugglega fellir höfundurinn
hverja persónu sína af annarri
niður í djúpið. Þær reynast allar
lygarar og skepnur, — og ekkert
tilefni til að ætla að þær eigi
möguleika á að lifa af með reisn.
Það væri þá kannski helst leigj-
andinn Lois sem neitar að lokum
að skrifa undir logna lögreglu-
skýrslu. I þessum heimi gildir það
eitt að bjarga sér með kjafti og
klóm, lygum og svikum, ef ekki
vill betur til. Undir þá sök eru all-
ir seldir.
LEIKHUS
GUNNAR STEFÁNSSON
Leigjandinn er þó ekkert svarta-
gallsraus, fjarri því. Það er í því
hraður æðasláttur og klár sýn á
viðfangsefnið. Þótt heimur leiks-
ins sé vissulega óhrjálegur, er
hann lifandi og sjálfum sér sam-
kvæmur, með góðu jarðsam-
bandi. Þetta er eins og að horfa í
spegil sem sýnir manni óþægileg-
ar staðreyndir á skemmtilegan
hátt. Svo kann höfundurinn að
vekja spennu og greiða úr henni.
Þetta verk er ekki frumlegt, frekar
en flest önnur leikrit, hvorki að
efnisvali né sjónarhorni; þessum
heimi hefur svo sem oft verið lýst
áður á svipaðan hátt. En um leið
er það spennandi allt til loka, af
því að höfundurinn kann að
vinna hugvitssamlega úr efni-
viðnum án þess að leggjast í djúp-
ar pælingar. Lausnin er alls ekki
sjálfgefin, en alveg rökrétt í sam-
hengi persónugeröar verksins.
Hér segir af stúlkunni Lois, sem
komin er frá London til smábæjar
eins. Hún leigir herbergi hjá
Wise, húseiganda sem virðist
feiminn og vandræðalegur mein-
leysingi, en sjálf er hún veraldar-
vön og orðhvöt, segist stunda
skoðanakannanir. Það kemur þó
brátt í ljós að hvorugt er það sem
þau segjast vera. Lois er ekki
könnuður og Wise ekki eins
meinlaus og hann virðist, — það
er raunar snemma gefiö í skyn. —
Leikurinn berst iíka á barinn, þar
sem vinur Wise, rannsóknarlög-
reglumaðurinn Reed, kemur oft.
En hvernig er annars vinátta
þeirra? Og nú gerist þab að Wise
fær nýjan leigjanda, Pollock. Þar
með vitjar fortíbin Lois. Sannleik-
urinn um líf hennar kemur upp á
yfirborðið, — en annars er ekki
hægt að rekja efnið frekar til að
forðast ab spilla skemmtun vænt-
anlegra leikhúsgesta.
Smíðaverkstæbið er hæfilega
hráslagaleg umgjörð fyrir þetta
verk. Sviðið er að vísu svo breitt
að erfitt er að fylgjast með atvik-
um á öllum þeim þrem stöðum
sem leikið er, herbergi Lois, eld-
húsinu og barnum, — reyndar
berst leikurinn enn víðar. Leik-
myndin undirstrikar skýrlega
hinn nöturlega anda verksins, og
hljóðmyndin hjálpar til ab gefa
hinn rétta tíðarblæ. Forspilið, há-
vært og ágengt, frekjulegt popp,
kippir áhorfandanum snarlega
inn í heim ieiksins og slær tón
sýningarinnar sem er á stríðum
nótum, en þó tempruð af hálfu
leikstjórans, sem hefur farið skyn-
samlega leib í sviðsetningunni.
Þannig er fagmannlega staðið að
verki í ytri búnabi sýningarinnar,
eins og sjálfsagt er, og það bregst
raunar ekki í Þjóðleikhúsinu.
Áhöfn leiksins er öll þrautreynd
í Þjóðleikhúsinu og leikararnir
auk þess langþjálfaðir í samleik
sín á milli. Og sannast að segja
skila allir góðu verki hér, að því er
ég fæ séð. Sá, sem þó ber af að
mínum dómi, er Örn Árnason í
hlutverki húseigandans Wise.
Örn er með fjölhæfustu mönnum
í leikhúsi og hér hefur hann búið
til mjög góða týpu. Vandræðalegt
fas Wise og óöryggið í samskipt-
um við fólk sýnir Örn einkar vel,
fremur spurning hvort hann nær
að leiða fram hinn uggvænlega
demón mannsins í lokin. En að
flestu leyti var þetta ágætlega af
hendi leyst. — Annað aðalhlut-
verkið er leigjandinn Lois sem
Tinna Gunnlaugsdóttir leikur.
Hún er glæsileg leikkona, eins og
allir vita, og leggur heilmikinn
þrótt og skap í túlkunina. Tinna
kemur vel til skila hinu grófa og
vúlgera í fari Lois, en fullt eins vel
hentar henni að leika á viðkvæm-
ari strengi þegar svo ber undir. —
Þriðja stóra hlutverkið er Pollock
(Pálmi Gestsson). Það er nokkuð
mótsagnakennt frá höfundarins
hendi. Þótt Pollock sé skepna, er
hann líka eini maðurinn sem ekki
lætur sér alveg á sama standa um
Lois, hann gerir raunar hvort
tveggja að halda henni upp úr
skítnum og þrýsta henni niður í
hann. Af höfundarins hendi er
varla nógu vel gengið frá þessari
andstæðu í persónu Pollocks.
Pálma varð það úr hlutverkinu
sem til stób.
Randver Þorláksson leikur Reed
skilmerkilega og Stefán Jónsson
barþjón, lítib hlutverk. Ekki má
gleyma Önnu Kristínu Arngríms-
dóttur, kennslukonuna Chris,
sem Wise hittir fyrir tilstilli einka-
málaauglýsingar og ætlar ab
stofna til kynna við. Samtal þeirra
á barnum er verulega skemmti-
legt og þau Örn og Anna Kristín
fóru ágætlega með það. Kannski
var þetta besta atriði sýningarinn-
ar, dæmi þess hvernig unnt er að
gera mikið úr litlu í leikhúsi, ef
fólk kann sitt fag.
Leigjandinn er vafalaust vel
valið sýnishorn breskrar sam-
tímaleikgerðar. Jim Cartwright er
sá breskra höfunda — og þótt víð-
ar væri leitað — sem átt hefur
greiðasta leiö ab íslenskum leik-
húsgestum upp á síðkastið; hvert
einasta verk hans, sem hér hefur
komið á svib, hittir í mark. Simon
Burke er á sama aldri og jafnast
kannski ekki á við Cartwright, en
báðir eru kunnáttumenn af því
tagi sem öll leikhús þurfa á að
halda.
Hans og Gréta
Barnaóperan Hans og Gréta eftir
þýska tónskáldið Engelbert Hum-
perdinck (1854-1921) var frum-
sýnd í íslensku ópemnni laugar-
daginn 13. janúar kl. 3 — enda
ríkti á frumsýningunni nokkur 3-
bíós stemning, því a.m.k. helming-
ur frumsýningargesta vom börn.
Ópera þessi hefur notið gríðarlegra
vinsælda í Þýskalandi, og reyndar
víðar um lönd, alla tíð síðan hún
var frumflutt 1893 undir stjórn Ri-
chards Strauss; söguna um Hans og
Grétu þekkja allir, og ýmis lög úr
óperunni urðu alþekkt alþýöulög í
Þýskalandi. Hið eina þeirra, sem
hér hefur náö fótfestu, er samt lag-
ið viö „Það búa litlir dvergar", en
sá texti er frumsaminn af Þórði
Kristleifssyni og óperunni óvið-
komandi.
Hans og Gréta, bæði sagan og
tónlistin, er sennilega allmiklu fjær
íslenskri æsku en þýskri, þótt von-
andi kannist flest börn ennþá við
ævintýrið. Þorsteinn Gylfason
þýddi textann, og vafalaust prýði-
lega — nokkrir söngvanna eru birt-
ir í skránni — en sá galli er á að
textinn var gersamlega óskiljanleg-
ur í munni flestra söngvaranna —
og sérstaklega aðalpersónanna,
Hans (Rannvéig Fríða Bragadóttir)
og Grétu (Hrafnhildur Björnsdótt-
ir). Bergþór Pálsson (faðir þeirra
systkina) skar sig úr með afar skýr-
um textaframburði, en einnig var
Þorgeir Andrésson (nornin) nokk-
uö góður aö þessu leyti. Hins vegar
var gervi hans hreint afbragð, og
leikur og látbragð sömuleibis.
Raunar á það viö um alla flytjend-
TÓNLIST
SIGURÐUR STEINÞÓRSSON
ur, þótt mest sópi að norninni,
sem vonlegt er. Þetta með textann
er þannig talsvert vandamál og
ekki augljóst hvernig það megi eða
mætti leysa, en fyrir bragðið eru
hinir tíðindaminni tveir fyrri þætt-
ir nokkuð langdregnir, þótt stuttir
séu. Síðasti þátturinn er lang-
skemmtilegastur, enda þá mest um
að vera og kökuhúsiö gleður augað.
Hulda Kristín Magnúsdóttir hef-
ur gert bæði búninga og leikmynd.
Búningarnir eru vel lukkaðir, og
leiktjöldin ágæt í einfaldleik sínum
— rjóður í hávöxnum greniskógi
meb hús hægra megin á sviðinu.
Samt hefði verið aubvelt ab gera
leiktjöldin ennþá betri með litlum
tilkostnaði, því þarflaust er að láta
húsið og bakaraofninn standa á
sviðinu allan tímann: vel mætti
breiöa yfir ofninn og hanna húsið
þannig að þak þess væri fellt niður
í 2. þætti, þegar þau systkin eru að
villast í skóginum. Kannski börn
hafi svo fjörugt ímyndunarafl að
þeim sé sama þótt Hans og Gréta
séu að villast á hlaðinu heima hjá
sér, en tæplega er á þaö treystandi.
Aðalhlutverkin eru, sem fyrr
sagði, í höndum Hrafnhildar
Björnsdóttur og Rannveigar Fríbu
Bragadóttur. Þær leika og syngja
ágætlega, en eins og fyrr sagði
skilst varla eitt einasta orö sem þær
syngja. Bergþór Pálsson og Signý
Sæmundsdóttir em reffilegir for-
Tímamynd CS
eldrar og aðsópsmiklir, og skila vei
sínum litlu hlutverkum. Höfundur
textans og systir tónskáldsins, Ad-
elheid Wette, hefur stungib Óla
lokbrá inn í ópemna til að fríska
ögn upp á sjónarspiliö. Óla lokbrá
syngur Emiliana Torrini laglega.
Þorgeir Andrésson er alveg prýðileg
galdranorn, skýrmæltur og ógur-
legur útiits, og lífgar vemlega upp á
sýninguna. Loks em þarna tvær
undarlegar vemr, búálfar, sem
sennilega koma þýskum börnum
ekki á óvart, en falla einhvern veg-
inn ekki inn í „íslenskan veruleika"
að ég held. Þá léku Arnar Halldórs-
son og Benedikt Ketilsson.
Garðar Cortes stjórnar sýning-
unni allri og sex manna hljómsveit
— flauta, klarinetta, horn, kontra-
bassi, slagverk og píanó — og gerir
það röggsamlega. Leikstjóri er Hall-
dór E. Laxness, sem einnig stjórnar
ljósum. Og aubvitað koma margir
fleiri ab sýningunni, æfingum og
undirbúningi.
Ekki verður svo skilist við um-
fjöllun um sýningu hjá íslensku
óperunni að ekki sé minnst á tón-
leikaskrána. í þetta sinn er skráin
litabók og fylgja vaxlitir1 með;
þarna er söguþráðurinn rakinn og
stuttur pistill um tónskáldið. Og
þarna eru barnamyndir af öllum
helstu aðstandendum sýningar-
innar!
Allir aðstandendur hafa lagt sig
fram um að gera Hans og Grétu
sem skemmtilegasta og fjörlegasta,
og margt er þarna vel gert og til
þess vandað. Samt lukkast sýning-
in að mínu mati ekki nema miöl-
ungi vel, og kemur einkum tvennt
til: textinn kemst ekki til skila og
tónlistin er yfirleitt ókunnugleg ís-
lenskum eyrum. Þrátt fyrir það er
full ástæða til að mæla með Hans
og Grétu viö foreldra 5 ára barna
og eldri, því það er ekki á hverjum
degi sem ein frægasta bamaópera
heims er sýnd hér á landi. ■