Tíminn - 16.01.1996, Blaðsíða 11

Þribjudagur 16. janúar 1996
11
Sigrún Lína Helgadóttir
Fædd 2. ágúst 1920
Dáin 4. janúar 1996
Sú braut, sem lífið liggur á,
tekur enda eins og hvert annab.
Amma okkar hefur lifað þessa
braut eins og hver annar íslend-
ingur. Við svona tímamót lítur
maður til baka og leitar uppi
minningar. I byrjun tíunda ára-
tugs var frásögn hennar sjálfrar
tilefni til ritgerðar um lífsstíl ís-
lendings frá 1920 og finnst okk-
ur bræðrum vert að birta frásögn
hennar um æskuár og uppeldis-
ár sín eins og heimildir segja til
um.
Fyrstu árin ólst amma upp í
niðurgrafinni 2ja herbergja
kjallaraíbúð á Hverfisgötu í
Reykjavík. Hún fæddist 2. ágúst
1920 og voru þau fjögur í heim-
ili. Kjallaraíbúðin var hitub upp
með kolum, þegar kalt var í
vebri, eldavélin kynnt með olíu
og þvottur þveginn meb þvotta-
bretti. Þvotturinn varð mjög
hreinn með því að nota þvotta-
brettin, en brettin slitu mikið
flíkunum. Þaö var mjög erfitt að
nota þvottabrettin og þá sérstak-
lega þegar rúmföt voru þvegin.
Þegar heimilisfólkið fór í bab,
þá var þvottabalinn notaður. En
þegar amma varð eldri, stalst
hún í laugarnar, sem þá voru í
Laugardalnum í Reykjavík. Þess-
ar laugar voru með heitu vatni
og með útiklefum til fataskipta.
NÝJAR
BÆKUR
Betri helm-
ingurinn, 7.
bindi
Út er komin hjá Bókaútgáfunni
Skjaldborg 7. bindi í bókaflokknum
Betri helmingurinn. Skrásett hafa:
Bragi Bergmann ogjón Daníelsson.
I bókinni er ab finna frásagnir
kvenna sem giftar eru þekktum ein-
staklingum. Þær eru:
Halldóra Hjaltadóttir, maki Egill
Jónsson alþingismaður.
Kristín Sigríður Gunnlaugsdóttir,
maki séra Sigurður Haukur Guð-
jónsson.
Elsa Bjömsdóttir, maki Gestur
Einar Jónasson, leikari og útvarps-
maður.
Asta Kristrún Ragnarsdóttir, maki
Valgeir Guðjónsson tónlistarmað-
ur.
Ingibjörg Hjartardóttir, maki
Ragnar Stefánsson jarðskjálftafræð-
ingur.
Bókin er prýdd fjölda ljósmynda.
Verð kr. 3.480.
Þurrar stab-
reyndir og
blautar
Mál og menning hefur sent frá
sér bókina Vínin í Ríkinu — Árbók
1996 eftir Einar Thoroddsen.
Þetta er þriðja árbókin sem hann
sendir frá sér um vínin í Ríkinu,
enda hafa fyrri útgáfur þessa verks
hlotið frábærar undirtektir. Hér er
um nýja og endurskoðaða útgáfu að
ræða, því að gefnar eru umsagnir
um rúmlega 150 víntegundir og
nýja árganga sem bæst hafa í hill-
urnar í Ríkinu frá því síðasta árbók
t MINNING
í kjallaraíbúðinni á Hverfis-
götunni var ekkert inniklósett,
heldur útikamar fyrir utan hús-
ið. Kamar þessi þjónaði öllum í
húsinu, sem var á fjórum hæð-
um. Þegar amma var 6 ára, flutti
fjölskyldan á Njarðargötu 37 og
þar var eitt klósett fyrir allar fjór-
ar fjölskyldumar, sem bjuggu í
húsinu.
Útvarp kom inn á heimilið,
þegar amma var 11 ára. Það
þótti mikill munaður þegar það
kom. Útvarpiö kom þó ekki í veg
fyrir þann gamla vana að langafi
læsi kvöldsögur fyrir krakkana,
þegar þau voru komin upp í rúm
og þau sofnuðu svo út frá.
Ömmu minnir ab rafmagn
hafi verib á heimili hennar frá
fyrstu tíð, en þó notað sparlega.
Maturinn á heimili ömmu var
ekki fjölbreyttur. Það var hafra-
grautur, slátur, mjólkurgrautur,
kæfa og sunnudagsmaturinn var
kjöt og kjötsúpa.
Skólaganga ömmu var ekki
löng miðað vib hvernig hún er
hjá börnum almennt í dag. Hún
fór einn vetur í tímakennslu hjá
Dómhildi Briem við Hverfis-
götu, þegar hún var 5-6 ára. Þar
varð hún læs. Síðan var hún
fjögur ár í Austurbæjarskóla. Þar
kom út. Alls eru því nokkuð á þriðja
hundrað umsagnir um víntegundir
í þessari bók.
Einar Thoroddsen er einn þekkt-
asti áhugamaður okkar islendinga
um vín og víndrykkju. StíU hans er
léttur og hann bregbur víba á leik,
svo að bæði þurrar staðreyndir og
blautar verba minnisstæðar.
Vínin í Ríkinu — Árbók 1996 er
147 bls., unnin í G.Ben.-Eddu
prentstofu hf. Guðjón Ingi Hauks-
son hannaði útlit bókarinnar. Verð:
2480 kr.
100 ára saga
Hjálpræ&is-
hersins á ís-
landi
Skálholtsútgáfan, útgáfufélag
þjóðkirkjunnar, hefur gefið út bók-
ina „Meb himneskum armi" — 100
ára saga Hjálpræðishersins á ís-
landi. Dr. Pétur Pétursson tók sam-
an.
Hjálpræðisherinn er litrík al-
þýðuhreyfing, sem á uppruna sinn í
Englandi. Sérstaða Hersins felst í
því að hann er líknarhreyfing sem
byggir á því að trúbob og líknarstarf
er samofið lífi og starfi hreyfingar-
innar, sem tók upp herskipulag.
í bókinni er fjallað um uppruna
þessarar alþjóðahreyfingar, fyrstu
leiðtoga hennar, hjónin Catherine
og William Booth, en þau mótuðu
þann sérstaka stíl sem einkennt hef-
ur Hjálpræðisherinn frá upphafi,
þar sem konur standa í forsvari
jafnt og karlar. Höfundur kemst
meðal annars að þeirri óvæntu nið-
urstöðu að hlutur Catherine Booth
hafi síst verið minni en hlutur eig-
inmanns hennar.
ítarlega er fjallað um komu
Hjálpræðishersins til íslands og við-
brögð manna við honum. Starfs-
hættir Hersins voru alger nýjung
fyrir íslendinga, enda mætti hann
mótstöðu margra. Hjálpræðisher-
inn efldist fljótt og virtir borgarar
tóku málstað hans. í Reykjavík og á
öðrum þéttbýlisstöbum varð Her-
inn ab líknarhreyfingu í nánum
var kenndur reikningur, danska,
kristinfræði, íslenska, enska og
landafræði.
Þegar amma var um 10 ára,
sendi langafi hana í vist til Hafn-
arfjarðar, svo fæða þyrfti færri
munna á heimilinu. Þegar vist-
inni lauk, fékk amma í laun einn
kjól og strigaskó.
Langafi vann vib það ab
kynda og þurrka fisk í útgeröar-
fyrirtækinu Kveldúlfi. Þar vann
amma þegar hún var 12 ára.
Hún, ásamt strák einum, vann
vib það ab bera fiskinn til
kvennanna, sem þvoðu svo fisk-
inn. Þar voru engin færibönd og
því var allt borið með höndun-
um. Hún segir ab þetta hafi ver-
ib mikill þrældómur.
Um fermingu vann amma í
fiskvinnslunni Iðunni í Reykja-
vík, við að breiða út saltfisk til
sólbökunar. Fiskurinn var
breiddur út og sólin látin þurrka
hann. Síðan var fiskurinn tek-
inn saman á brettum. Brettin
síðan borin af tveim mönnum
til kvennanna sem stöfluðu fisk-
inum. Saltfiskurinn var síðan
keyrbur út. Sólbakabur saltfiskur
þótti hið mesta lostæti og þykir
enn í dag.
Þegar amma var 15 ára, var
hún send í sveit á bæinn Giljá í
Hvolhreppi. Hún minnist þess
sérstaklega ab fjósið var torfhús,
svo og bærinn.
tengslum við þjóðkirkjuna. Fjallað
er um áhrif Hjálpræðishersins á trú-
ar- og menningarlíf íslendinga, ekki
síst hvernig hann hefur birst í ýms-
um skáldverkum.
Höfundur bókarinnar skrifar
hana að frumkvæði Hjálpræðishers-
ins, í tilefni hundrað ára sögu Hers-
ins hér á landi. Auk almennra
heimilda um sögu þessa tíma hefur
hann haft aðgang að öllum gögn-
um Hjálpræðishersins, sem hann
leggur sjáifstætt mat á. Bókin er
skrifuð með það fyrir augum að
vera aðgengileg áhugamönnum um
trúarsögu íslendinga, án þess að
slakað sé á fræðilegum kröfum.
Bókin er alls 20& síður að stærð,
prýdd fjölda mynda. Kápuhönnun,
umbrot og myndvinnsla var í
höndum Skerplu, en bókin er
prentuö í Steindórsprent-Guten-
berg. Bókin kostar kr. 2.980.
Saga ylræktar
Út er komin bókin Hallir gróðurs
háar rísa — Saga ylræktar á íslandi á
20. öld eftir Harald Sigurðsson
sagnfræbing. Bókin fjallar um það
hvernig ný atvinnugrein, ylræktin
eða garðyrkjan, ryður sér til rúms á
umbrotatímum í íslensku þjóðlífi
og skapar sér sess í menningu þjób-
arinnar.
í bókinni er greint frá upphafi
ræktunar í gróburhúsum hér á landi
á fyrri hluta aldarinnar, þegar ein-
staka frumkvöðlum hugkvæmdist
að nýta þann yl sem bjó í iðrum
jarðar til að rækta suðræn blóm og
aldin í íslenskri mold á hjara verald-
ar. Auk þess sem saga garðyrkju-
bænda er almennt rakin, er fjallab
um hvernig afurðir gróburhúsanna,
blóm og grænmeti, öðluðust með
tímanum sess í neyslumenningu
þjóðarinnar. Skýrt er frá því hvernig
matarmenning landsmanna breytt-
ist og saga blómaverslunar er rakin.
Þá er sérstakur kafli um upphaf trjá-
ræktar og eflingu skrúðgarðyrkju í
landinu. Þó að aðaláherslan sé lögb
á sögu garðyrkjunnar á 20. öld, þá
er í upphafi bókarinnar gefið ágrip
af garðyrkju landsmanna á fyrri
öldum.
Bókina prýbir á annab hundrab
ljósmyndir og ságan er kryddub
Á' uppvaxtarárum ömmu var
farið að gefa út dagblöð, en hún
man þó ekki eftir að hafa fengið
dagblöðin send heim, því þau
voru munaðarvara á þeim tíma.
Þegar amma var 18 ára, kom
að því að hún stofnaði sína eig-
in fjölskyldu. Bjuggu þau fyrst í
foreldrahúsum ömmu að
Freyjugötu í Reykjavík, en fjöl-
skyldan flutti síðan í sitt eigið
hús að Smálöndum í Mosfells-
sveit.
Þegar amma var 25 ára, kom
kæliskápurinn fyrst inn á heim-
ili hennar. Fram að þeim tíma
var fiskur sá, sem ekki átti að
borða strax, settur í prentpappir,
léttari frásögnum úr ýmsum áttum.
Útgefandi er Samband garbyrkju-
bænda. Bókin er 428 bls. og unnin í
G.Ben.- Eddu. Bókin kostar 4900 kr.
Myndljób
Út er komin hjá Reykholti Ijóöa-
bókin ísland í myndum eftir Ragnar
Inga Aðalsteinsson.
ísland í myndum er sjötta ljóða-
bók Ragnars Inga. í henni eru 40
ljób sem eiga þab sammerkt að vera
stutt og gagnorð og fjalla á ein-
hvern hátt um ísland og sérkenni
þess.
Ragnar Ingi er þekktur fyrir að
halda tryggð við hið hefðbundna
ljóðform og er þessi nýja bók þar
ekki undantekning. En þó hér séu
notaðir stuðlar og höfuðstafir og
hrynjandi ljóðanna minni á forna
hætti, þá er ljóðform Ragnars Inga
að mörgu leyti nýstárlegt.
Ragnar Ingi hefur ábur sent frá
sér fimm ljóbabækur og þrjár
kennslubækur í bragfræöi. Einnig
kom út núna fyrir jólin hans fyrsta
skáldsaga, „Febrúarkrísur".
Bókin ísland í myndum er 46
blaðsíður og kostar kr. 1.360. Aug-
lýsingastofan Hið opinbera sá um
hönnun kápu og útlitsteiknun.
Bókin er prentuö hjá Prenthúsinu.
Ufsilon
Skjaldborg hf. hefur gefið út ung-
lingabókina Ufsilon eftir Smára
Frey og Tómas Gunnar.
„Vera settist á hækjur sér, tók um
hálsinn á mér og kyssti mig beint á
munninn. Þetfa kom mér algerlega
að óvörum, þannig að ég reyndi að
fara undan í flæmingi, en hún ríg-
hélt mér, stelpan.
Og svo kom tungan...."
Ufsilon er sjálfstætt framhald
metsölubókarinnar Blautir kossar,
sem allir unglingar ættu að kannast
við.
Bókin fjallar um viðburðaríkt
sumar í lífi ósköp venjulegra ung-
linga.
Ufsilon er, eins og Blautir kossar,
skrifuð á unglingamáli fyrir ung-
linga.
Verb kr. 1.980.
síðan settur út og þakinn arfa.
Þannig geymdist hann ferskur í
3-4 daga.
Fyrstu þvottavélina fékk
amma fyrir u.þ.b. 30 árum. Það
var Hoover og þótti mikill mun-
aður, því það létti svo mjög
heimilisstörfin og sleit þvottin-
um ekki eins mikið.
Fyrir 1950 var engin mjólkur-
búð í Smálöndum. Þá kom
mjólkin frá Korpúlfsstöðum 7
daga vikunnar. Þessi mjólk var
ekki gerilsneydd eins og hún er í
dag. Mjólkin kom í brúsum, sem
hver fjölskylda átti, og voru
brúsarnir í kassa sem staðsettur
var í miðju hverfinu. Fólkið kom
svo og sótti hver sinn brúsa, en
setti tóman brúsa í staöinn. Á
þessum tíma var einnig aðeins
einn sími í öllu hverfinu, sem
var sveitasími.
Kringum 1958 fékk fjölskyld-
an svo sinn fyrsta sírna inn á
heimilið. Þaö var sveitasími. Það
var ekki fyrr en 1962 sem þau
fengu síma með skífu.
Amma vann í fiskverkun hjá
Júpíter og Mars til 1971. Þá var
allt komiö á færiband og öll
vinna oröin miklu léttari. Tækn-
in var að hefja innreiö sína og er
enn í dag.
Frásögn ömmu um sína ævi,
okkur til handa, styrkir þær ræt-
ur og uppruna sem við komum
frá. Frásögn hennar og lífs-
munstur hefur nrótað sitt rýrni í
ættarkistu okkar. Takk amnra.
Hlymir og Hilmir
Gudmundssynir
og fjölskyhiur þeirra
ívar Björnsson.
Ljóbabók eft-
ir ívar Björns-
son frá Stebja
Út er komin ljóðabók eftir ívar
Björnsson frá Steðja, fyrrverandi
íslenskukennara við Verslunar-
skóla íslands. Nefnist hún í
haustlitum og tekur nafn af titil-
ljóðinu, sem gefur þessu heiti
vissa táknlega merkingu. Líkist
bókin að þessu leyti fyrri ljóðabók
höfundar, Liljublómum, sem
kom út árið 1992.
í haustlitum er 92 blaösíður að
stærð og hefur að geyma 93 ljóð,
sem öll eru ort eftir tilkomu Lilju-
blóma. Þau eru fjölbreytt að
formi, þótt flest séu þau stuðluð
og rímuö, stundum er rími sleppt,
en stuðlum haldiö og nokkur ljóð
eru nýtískuleg að formi, órímuð
og óstuðluð. Fáein ljóð eru líka
ort undir þekktum lögum og nýtt
lag hefur verið samið við eitt
þeirra. Meðal nafngreindra brag-
arhátta má nefna dróttkvæðan
hátt, sonnettur og iimrur.
Bókin er gefin út á kostnað höf-
undar og annast hann sjálfur
dreifingu hennar og sölu. Hann
veitir einnig allar nánari upplýs-
ingar. Kápumynd er líka höfund-
arins og er hún táknræn fyrir bók-
arheiti og titilljóð. Offsetfjölritun
hf. sá um prentun og bókband. ■