Tíminn - 15.03.1996, Síða 4

4

Föstudagur 15. mars 1996
^MÉjW
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guömundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerð/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánaöaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Trúnaöarbrot —
siöferöisbrestur
Trúnaðarbrot eru mikið í umræðunni um þessar
mundir. Meðal kirkjunnar manna er trúnaður
brotinn þvers og kruss, Tölvunefnd kemst að því
að stofnun safnar forboðnum upplýsingum og
sendir síðan í fjölmiðla eins og ekkert sé sjálfsagð-
ara en að brjóta bæöi lög og trúnað, þegar svo ber
við að horfa.
Það er einkennandi fyrir öll þau griðrof, sem
brotin eru á trúnaði, að enginn virðist sjá neitt at-
hugavert við að fjölmiðlar gleypi við hverri flugu
sem að þeim er rétt og þykir sjálfsagt að koma þeg-
ar í stað á framfæri upplýsingum, sem vitað er að
ekki liggja á lausu nema fyrir það að verið er að
brjóta trúnað á einhverjum.
Það er engin ótvíræð upplýsingaskylda fjölmið-
ils að birta hvaða upplýsingar sem er, þótt frétt-
næmar kunni að þykja. Enn síður þegar vitað er að
sá sem upplýsingarnar gefur brýtur trúnað á ein-
hverjum og er að skara eld að sinni köku með því
að leka upplýsingum.
Hér er ekki einasta átt við þau mál sem nú ber
hæst í allri umfjöllun. Það hefur til að mynda ver-
ið furðu algengt, þegar menn sækja um embætti
og óska nafnleyndar, að fjölmiðlar telja sér sæma
að reyna að komast að hver eða hverjir kjósa að
leyna nafni sínu og birta það umsvifalaust þegar
búið er að snuðra uppi um hvern eða hverja er að
ræða. Ný lög koma í veg fyrir nafnleynd af þessu
tagi nú, en þetta er tekið sem dæmi um þá áráttu
margra fjölmiðla að virða engan trúnað.
„Off the record" er alþjóðlegt blaðamannamál
og þýðir að einhver, til dæmis stjórnmálamaður
eða embættismaður, gefur fréttamanni upplýsing-
ar til að setja hann inn í mál, en því treyst að þær
verði ekki birtar. Hvarvetna í heiminum varðar
það blaðamannsheiðri að svíkja ekki þann trúnað
sem veittur er með þessum fyrirvara. Enda þarf sá
ekki að kemba hærurnar í starfi sem það gerir.
Og það er heldur ekki alveg sjálfsagt að frétta-
miðill notfæri sér trúnaðarbrest annarra til að
koma einhverju, sem fréttnæmt má telja, á fram-
færi.
Að brjóta trúnað sýnist vera á góðri leið með að
verða regla fremur en undantekning í samfélag-
inu. Bankaleyndin er farin veg allrar veraldar, eins
og þegar Landsbankinn afhenti Morgunblaðinu
upplýsingar um stóran viðskiptavin og þykist síð-
an hvergi hafa komið nærri og málið allt kynnt og
rekið á snarvitlausum forsendum.
Hitt er annað og óskylt mál, að upplýsinga-
skylda opinberra stofnana mætti vera meiri og
betri en verið hefur og er nú að rætast úr þeim
málum sem betur fer. Og mörg eru þau atvik og
málefni, sem fjölmiðlar hafa beinlínis skyldu til að
grafast fyrir um og upplýsa almenning um.
En margt má líka liggja í þagnargildi, og þess
skyldu menn gæta, að sé það orðið sjálfsagt að
brjóta trúnað á hverjum sem er og hvenær sem er,
getur það valdið siðferðisbresti, sem leiðir til
ófarnaðar sem ekki verður séð fyrir endann á.
Et tu; Davíö?!
Friðrik Sophusson hefur lagt sig
hart fram um að verja og koma
fram breytingum á lífeyrissjóði op-
inberra starfsmanna og barist eins
og ljón í því máli um skeið. Friðrik
mun nú vera erlendis og pólitískir
aðstoðarmenn hans hafa haldið
uppi merkinu og baráttunni fyrir
hann á meöan og ekki hefur verið
neinn bilbug að heyra á þeim varð-
andi fyrirhugaöar breytingar. Sam-
tök opinberra starfsmanna eins og
þau leggja sig hafa hins vegar sýnt
vígtennurnar og mótmælaskjölum
rignir yfir ríkisstjórnina fyrir að
ætla aö breyta lífeyrissjóðsréttind-
um manna. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur m.a. mælst í örlítilli niður-
sveiflu upp á síökastið m.a. vegna þessa máls, og
er ljóst að það er fyrst og síðast mótmælaaldan
gegn framgöngu Friðriks sem framkallar þessa
stööu. Garri þykist vita að þessi framganga vara-
formannsins mælist ekki vel fyrir almennt í for-
ustusveit flokksins, enda eru þar flestir komnir á
þá skoðun að Friðrik sé löngu orðinn gísl embætt-
ismanna sinna í ráðuneytinu og
Morgunblaösins. En bæöi þessi öfl,
Mogginn og embættismennirnir,
hafa tekið ástfóstri við tæknilegar
úrlausnir hins og þessa í ríkisfjármálum, þó að
pólitísk ákvörðun, kænska og þor hefði skilað
miklu meiri árangri. Sumir vilja raunar ganga svo
iangt aö segja að teknókratisminn sé farinn aö
þvælast fyrir pólitíkinni hjá fjármálaráðherra og
hafa slæm áhrif á pólitíska stöðu flokksins al-
mennt.
er búinn að keyra langt með lífeyrisfrumvarpiö
sitt og ætlaði í dag, föstudag, að kalla trygginga-
stærðfræðing opinberra starfsmanna inn á teppi
hjá sér. Hann var líka búinn að boða nýja alvöru
úttekt á breytingunum sem hann leggur til, og allt
stefndi í margra vikna slag þegar Davíð birtist allt
í einu.aftur á sjónarsviðinu á þingi í gær og segir:
„Svona gera menn ekki."
Davíð kemur nú enn á ný fram
sem maðurinn sem þarf að minna
fjármálaráðherrann á að hann er
stjórnmálamaður en ekki tæknikrati. Davíð lýsti
því yfir að lífeyrissjóðsmálið yrði ekki þvingað í
gegn og leitað yrði sátta, enda kæmi ekki til greina
að taka burt bótalaus réttindi, sem menn hefðu
haft! Þaö vantaði bara að hann færi líka með rull-
una hans Bangsapabba um að nú ættu öll dýrin í
skóginum að vera vinir!
GARRI
Svona gerir maður ekki
Þetta syndróm hefur raunar áður komið upp og
þá í tengslum við skatt á blaðburðarbörn, eða
barnaskattinn sem svo var kallaður. Þá sá Davíð
Oddsson ástæöu til að hnippa í varaformanninn
og segja hin fleygu orð: „Svona gerir maður ekki,
Friðrik."
Var þetta almennt talið mikill pólitískur ósigur
fyrir Friðrik, en hann naut þó huggunar tekn-
ókratanna í ráðuneytinu, sem sannfærðu hann
um að hann hefði — þrátt fyrir allt — verið að
gera hið eina rétta. Þeir skildu bara ekki að Friðrik
var ekki tæknimaður eins og þeir, heldur pólitík-
us.
Nú virbist sagan vera að endurtaka sig. Friðrik
Ber upp á 15. mars!
Garra þykir það þó athyglisvert að leiðréttingar
Davíbs eru nokkuð dramatískar og skilja stjórn-
málamanninn Friðrik eiginlega eftir í miklum sár-
um. Ab því leyti er hér um sannkallaða bræbra-
byltu að ræða eða pólitíska bakstungu frá þeim
samherja sem síst skyldi. í dag er einmitt 15.
mars, sem er merkileg dagsetning fyrir þær sakir
aö þann dag árið 44 f.Kr. sagði Sesar sína frægustu
setningu: „Et tu, Brute? — Þú líka, Brútus?"
Að vísu yrði Friðrik að stílfæra þessa dramatísku
setningu örlítið, ef hann hyggst nota hana í dag,
og Garri vill leggja til: „Þú líka, Davíö — einu
sinni enn!" eða „Og líka þú, Davíð — aftur og ný-
búinn!" Garri
í takt við breytta tíma
Það hækkar stöðugt bunkinn af
lagafrumvörpum á boröi okkar
þingmanna, og hvert málið eft-
ir annað fer til meðferðar í
ner'ndum Alþingis. Þaðan fara
þau til umsagnar hinna ýmsu
aöila í þjóbfélaginu, sem nefnd-
irnar telja ab málið varbi og hafi
eitthvab til þess að leggja. Þegar
slíkar umsagnir liggja fyrir,
vinna nefndirnar úr þeim áður
en málin koma til lokaaf-
greiðslu.
Greinarhöfundur á sætiT Alls-
herjarnefnd Alþingis, en þang-
ab er beint m.a. málum sem
varöa verksviö Dóms- og kirkju-
málaráðuneytisins. Það er ekki
ofsögum sagt að þessi mála-
flokkur er flókinn og fullur af
álitamálum. Þannig háttar til að
einmitt um þessar mundir eru
mörg mál til umræðu í nefnd-
inni sem varba viðkvæm per-
sónuleg málefni og snerta
spurningar um grundvallarat-
riöi. Sem dæmi um þetta má
nefna frumvarp um „staöfesta
samvist", mannanöfn, frumvarp sem varðar
tæknifrjóvgun, frumvarp um skaðabótalög, svo
nokkur séu nefnd. Öll þessi mál, sem og reyndar
fleiri sem fyrir þessari nefnd liggja, fjalla eins og
áður segir um mjög viðkvæm persónuleg málefni
sem varba tilfinningar og siðferðilegar spurningar.
Tæknifrjóvgun
Öll þessi mál eru tengd opnara þjóbfélagi og
einnig breytingum sem aukin þekking í tækni og
læknavísindum hefur í för með sér. Tæknifrjóvg-
un vekur upp spurninguna um rétt fólks til þess
að vita um kynforeldra sína,
standi hugur þess til þess ein-
hvern tíma á lífsleiðinni. Það
frumvarp, sem fyrir liggur, gerir
ráb fyrir nafnleynd á þessu
sviöi, svo sem er í nágranna-
löndunum ef Svíþjóð er frátal-
in. Hins vegar er ljóst að um
þetta atriði eru skiptar skobanir.
Það er hlutverk Alþingis að
komast að niðurstöðu í málinu
og færa þjóðinni nútímalega
löggjöf á þessu viðkvæma sviði.
Mannanöfn
Frumvarpið um mannanöfn
snertir m.a. tvö svib. Þaö kemur
inn á þab persónulega mál fólks
hvaba nafn það ber eða gefur
börnum sínum. í öðru lagi
varðar löggjöfin þá íslensku
hefð, sem er hluti tungunnar og
þjóðmenningarinnar, að kenna
sig til foreldra sinna. Tillögur
Allsherjarnefndar þingsins um
málið gera ráb fyrir því ab hægt
sé að kenna sig bæði til föður og
móður og heimilt sé að taka upp millinöfn eða
bera ættarnafn sem millinafn. Deilur standa um
hvort þetta ýtir undir ásókn í ættarnöfn eða dreg-
ur úr henni. Það er alveg Ijóst að fjölgun ættar-
nafna er ekki æskileg, en skiljanleg er viðkvæmni
þeirra sem slík nöfn bera fyrir réttinum til að
halda þeim.
Þessi tvö dæmi um þingstörf eru tekin hér til
þess að sýna að starfið á Alþingi snýst ekki ein-
göngu um efnahagsmál og átök um fjármuni milli
stofnana og milli byggðarlaga. Starfið er miklu
víöfeðmara en það.
Á víbavangi
Jón Kr.