Tíminn - 20.03.1996, Blaðsíða 5

--------------
flRrcTifK|Tl jTB jít;
K
5
Mi&vikudagur 20. mars 1996
Hverfjall í Mývatnssveit.
Þorlákur Jónasson:
H verfj all
Oft hefur mabur hrifist af
söng Sigurbar Ólafsson-
ar, þar sem hann syngur
um „Fjallib eina".
Fjallib töfrar, seibir og heillar.
Þegar mabur er ungur, vaknar
sú spurning hvab býr ab fjaila-
baki. Þegar þeirri þrá er svalab,
fær fjallib sjálft síaukna athygli
og hin sérkennilega og fagra
lögun þess.
Mig langar ab vitna hér í orb
Siguröar Kristjánssonar, sem
lengi var skrifari hjá KÞ á Húsa-
vík. Hann var skemmtikraftur
og ágætur upplesari. Eitt sinn
hlýddi ég á hann á fundi á
Skútustööum. Niöurlagsorð
hans voru: „... og hinar fögru
línur Hverfjalls skýröust vel í
mildu skini kvöldsólarinnar."
Þessi orð eru mér ógleymanleg.
Flesta daga lít ég til fjallsins og
skynja fegurð þess í síbreyti-
leika, hvernig ljós og skuggar
falla bæöi sumar og vetur.
í Morgunblaöinu árið 1994
birtist grein með fyrirsögn eitt-
hvaö á þá leið aö til stæði að
breyta nafni á fjalli í Mývatns-
sveit. Þar er átt við Hverfjall,
sem á að breyta í Hverfell. Ekki
höfðum við eigendur fjallsins
hugmynd um þessi áform, en
fjallið stendur í heimalandi
Vogajarðar og fast við ræktunar-
lönd okkar, eignarrétturinn því
alger. Þá vitnast það af tilviljun
aö maður nokkur, ættaður héð-
an úr sveitinni, er búinn að
reyna að ná fram þessari nafn-
breytingu í fleiri ár. Mér sýnist
að hér sé um mjög gróft siðferð-
islegt brot að ræða, þar sem ráð-
ist er inn á persónulegan eignar-
rétt manna og reynt að ná fram
breytingum á nafni á náttúru-
vætti, sem stendur fremst í
flokki mikilsverðustu menja hér
í Mývatnssveit. Einnig er
Hverfjall heimsþekkt og er
sennilega einn af eftirsóttustu
ferðamannastöðum hér í sveit.
Við eigendur fjallsins mót-
mæltum þessari aðför og kom-
um þeim til Landmælinga ís-
lands bæði bréflega og með
undirskriftum. Einnig voru rit-
aðar blaðagreinar um málið.
Rökstutt var aö alla þessa öld og
sjálfsagt lengur hefur ritmál
þessa fjalls verið Hverfjall. Okk-
ar færustu vísindamenn, þar á
„Mér sýnist að hér sé um
mjög gróft siðferðislegt
brot að rœða, þar sem
ráðist er inn á persónu-
legan eignarrétt manna
og reynt að ná fram
breytingum á nafni á
náttúruvœtti, sem stend-
ur fremst í flokki mikils-
verðustu menja hér í Mý-
vatnssveit. Einnig er
Hverfjall heimsþekkt og
er sennilega einn afeftir-
sóttustu ferðamanha-
stöðum hér í sveit."
meðal Siguröur Þórarinsson
jarðfræöingur, færa fram sterk-
an rökstuðning fyrir Hverfjalls-
nafninu. í bókinni Náttúra ís-
lands, sem AB gaf út 1961, segir
Sigurður Þórarinsson m.a.:
„Frægasti og mest umskrifaði
sprengigígur er Hverfjall við
Mývatn og er mynd eða teikn-
ing af honum í flestum hand-
bókum í eldfjallafræði, og hann
tekinn sem dæmi um þá gerð
fjalla. Besta íslenska heitib á
slíku eldfjalli er einmitt Hver-
fjall. Hver er hér í norðlensku
merkingunni gígur og Hverfjall
því fjall sem svo raunverulega er
allt einn gígur, en svo er um
Hverfjall. Þetta formhreina fjall
sem svo mjög setur svip sinn á
Mývatnssveit." Það verður að
teljast mikið virðingarleysi viö
minningu þessa vísindamanns
að væna hann um ókunnug-
leika og ónákvæmni.
í bókinni íslenskt þjódlíf í þús-
und ár frá 1908 ritar Daniel Bru-
un. Þar taiar hann um útsýnið í
suður frá Reykjahlíð og um fjöll-
in Bláfjall, Sellandafjall og
Hverfjall. í bókinni Eldur í
„Að sjálfsögðu hafa
menn kallað fjallið það
sem þeir hafa hugarfar
til. En ritmál nafnsins
hefur staðið bjargfast
um langan aldur og því
verður ekki breytt. Tal-
málið getur aftur á móti
breyst á löngum tíma.
Kemur þar eftil vill til
óskýr eða óljós fram-
burður, latmœli o.fl."
norðri, afmælisriti helguðu dr.
Sigurði Þórarinssyni 70 ára, er
vitnað í greinar í Náttúrufræð-
ingnum. Þar er a.m.k. sex sinn-
um getið um Hverfjall. í ís-
landslýsingu Þorvaldar Thor-
oddsens frá 1911 er greinargerð
um Hverfjall. í bókinni Náttúra
Mývatns er mjög greinargóð lýs-
ing á Hverfjalli eftir Kristján Sæ-
mundsson. í bókum Ólafs Jóns-
sonar Ódáðahraun, þrem bind-
um sem komu út 1945, talar Ól-
afur mjög víða um Hverfjall í
öllum þeim bókum. Björn Hró-
arsson skrifar ítarlega lýsingu á
Hverfjalli og myndun þess. Þar
telur hann Hverfjall eitt form-
fegursta fjall á íslandi. í stuttri
lýsingu á Mývatnssveit til leið-
beiningar fyrir ferðamenn eftir
Gísla Pétursson í Reynihlíð,
1948, fjallar hann um Hverfjall
og telur það sérkennilegasta
fjall við Mývatn. í bókinni
Sveitin okkar eftir Þorbjörgu
Árnadóttur prófasts á Skútu-
stöðum, segir hún frá skemmti-
ferð á Hverfjall. Hún virðist ekki
vera í neinum vafa um hið rétta
nafn á fjallinu. Einnig talar Árni
VETTVANGUR
Einarsson víða um Hverfjall í
ritinu Mývatn, sem Náttúru-
verndarfélagið gaf út 1988.
Nú á síðustu tímum fór að
bera á því að Hverfellsnafnið fór
að sjást á prenti. Var það á
myndbandi, sem Landgræðslan
lét gera um Dimmuborgir.
Þarna hafa veriö viðhöfð
óvönduð vinnubrögð við um-
gjörð þessarar annars fallegu
myndar og rýrir gildi hennar
mjög, þar sem á smekklausan
hátt er nafni Hverfjalls breytt,
þrátt fyrir að mörg skilti með
hinu rétta nafni séu þarna víöa
á vettvangi. Víða eru göngustíg-
ar merktir fyrir ferðamenn til
aðgengis á fjalliö, á öllum merk-
ingum stóð Hverfjall. Sama er
að segja um áningarstaði við
innkomu til sveitarinnar og við
útsýnisskífur við Dimmuborgir.
Á öllum kortum, sem Landmæl-
ingar íslands gáfu út frá árinu
1945 til ársins 1988, er nafnið
Hverfjall.
Að sjálfsögðu hafa menn kall-
að fjallið það sem þeir hafa hug-
arfar til. En ritmál nafnsins hef-
ur staöið bjargfast um langan
aldur og því verður ekki breytt.
Talmálið getur aftur á móti
breyst á löngum tíma. Kemur
þar ef til vill til óskýr eða óljós
framburður, latmæli o.fl.
Vegurinn upp í Lúdent liggur
meðfram Hverfjalli. Daglegar
ferðir voru oft upp hjá fjalli. Um
áratuga skeiö var heyjað í Lú-
dent, einnig gekk sauðféð þarna
haust og vor. Alltaf kom Hverfj-
all mjög við sögu. Oft var aðeins
talað um fjallið. Ég fullyrði ab
ég hef aldrei heyrt nokkurn
mann tala um fellið eitt og sér,
eða fara upp hjá felli. Enda slík
nafngift fráleit og kemur við
mann eins og skrattinn úr sauð-
arleggnum. Hví má ekki eitt
frægasta fjall landsins eiga sitt
fjallanafn? Hverfjall fellur hér
svo algjörlega inn í fjallahring-
inn, sem Sigurður skáld á Arnar-
vatni orti svo fagurlega um í
kvæðinu Sveitin mín.
Landmælingar íslands hafa
látið í Ijós samstöðu með vilja
heimamanna. Hverjir eru
heimamenn? Heimamenn eru
hér fyrst og fremst eigendur
fjallsins og ber Landmælingum
því að fara eftir vilja og sannfær-
ingu þeirra í þessu máli.
Eigendur fjallsins munu aldr-
ei sætta sig við rangnefni á
Hverfjalli, einni dýrustu perlu
sveitarinnar.
Höfundur er bóndi.
Spunnið um Hamlet
Leikflokkurinn Bandamenn: AMLÓÐA SAGA.
Leikstjóri: Sveinn Einarsson. Tónlist: Gubni
Franzson. Búningar: Elin Edda Árnadóttir.
Ljósahönnun: David Walters. Frumsýnt á
Litia sviöi Borgarleikhússins 16. mars.
Tama er skemmtileg sýning!
Þetta léikverk, sem Sveinn Einars-
son hefur sett saman ásamt leik-
hópnum, var sett á svib á Helsingja-
eyri nýlega, fyrst í röð sýninga sem
tengjast Hamlet Danaprinsi sem þar
bjó. Verkið er kallab „dæmisaga
handa nútímanum" og er byggt á
frásögnum Saxós, Ambáles rímum,
Amlóba sögu, Brjáms sögu og ýms-
um fleiri heimildum íslenskum og
erlendum. — Ekki veit ég hve marg-
ir þekkja þessar frásagnir, sjálfur er
ég ekki vel kunnugur þeim öllum,
en Amlóöa saga er nokkuð þekkt
sem ein kveikja Hamlets Shakespe-
ares, saga um prins sem leikur vit-
firring. Hetjan Amlóöi er 400 árum
eldri en persóna Shakespeares, og á
sér, eins og hér er fram komiö, ræt-
ur víöa í sögum og kveðskap. Þar á
meðal, og aðgengilegust fyrir okk-
ur, er Brjáms saga í Þjóðsögum Jóns
Árnasonar, sem er bráðskemmtilegt
ævintýri um mann sem haldinn er
afglapi og segir alltaf það sem ekki
passar.
Úr þessu efni sem talið var hafa
Sveinn og leikhópurinn búið til
spunasýningu. Hún mun vera í
framhaldi af sýningu á Banda-
manna sögu sem nokkurt orð fór af,
en ég sá því miður ekki og má því
ekki um dæma hvernig sýningin á
Amlóöa sögu er í samanburði við
hina fyrri.
Hér getur að líta fígúrur úr ýms-
um áttum, fífl og finngálkn, kóng
og drottningu, vondan ráðsmann,
listamanninn Lúðra og Ásu sem
komin er úr danskvæði. Þráðurinn
er sem sagt sagan um prinsinn, illan
frænda sem drepur föður hans,
kvænist móður hans, eins og við
þekkjum frá Shakespeare. Og út frá
þessu eru ýmsir krókar farnir, skír-
skotaö til nútímans (prinsinn á að
LEIKHUS
GUNNAR STEFÁNSSON
fara til Rúanda). Inn á milli koma
setningar úr Hamlet, bæði á ensku
og íslensku.
Ég treysti mér eiginlega ekki til að
lýsa þessari sýningu að gagni. Mér
þótti hún að vísu bláþráðótt „efnis-
lega", en hér reynir umfram allt á
hugmyndaflug leikhúsmannanna.
En víst er um þab ab sýning af þessu
tagi er nýbreytni í leikhúslífi okkar.
Sýningin mun hafa fengið góða
dóma í Danmörku. Gagnrýnendur
tölubu um skynræna, sjónræna og
munúðlega sýningu og sterka lík-
amlega tjáningu. Hin líkamlega
tjáning er mikill þáttur í sýning-
unni: dans, fimleikar og fangbrögð
af ólíku tagi. Tónlistin er drjúgur
áhrifaþáttur einnig og trúbsbrögb,
mímík. í rauninni er í þessari sýn-
ingu leitað til uppruna leiklistar-
innar, hins hreina leikhúss.
Leikendur í Amlóða sögu eru átta
talsins. Fyrst er að telja Borgar
Garðarsson. Hann hefur verið fjarri
íslensku leikhúsi um langt skeið, en
haslaö sér völl sem leikari vib
sænskt leikhús í Finnlandi. Hér leik-
ur hann Horvendil kóng meb mikl-
um leikbrögbum og skemmtileg-
um. Mabur vildi gjarnan fá að sjá
Borgar aftur áður en langt um líður.
Ombu drottningu leikur Þórunn
Magnea Magnúsdóttir og Amlóða
kóngsson Jakob Þór Einarsson. Þessi
þrjú eru í sjónarmibju og samleikur
þeirra góður. Ráðsmanninn Gamal-
íel, sem stöbugt hvíslar í eyra kóngi,
leikur Felix Bergsson, en Ásu, konu
úr danskvæði, Ragnheiður Elfa Arn-
ardóttir. Þau eru bæbi gób, einkum
hefur Ragnheiður Elfa ágæta sviðs-
framkomu; hún leikur einnig seið-
konu.
Gubni Franzson er Lúbri, fulltrúi
listarinnar, og leikur á horn en seg-
ir fátt. Stefán Sturla Sigurjónsson
leikur fíflið af miklu fjöri, og einnig
finngálknið.
Sveinn Einarsson skrifar stutta
grein í leikskrá og rekur efnivið sýn-
ingarinnar. Hann bendir á að stokk-
ið sé í tíma og rúmi í leit að aðföng-
um og inn í þá frásögu geti sitthvað
úr nútímanum slæöst. „Var hinn
forni seiöur til dæmis mjög frá-
brugðinn þeim sem í dag má kynn-
ast í Brasilíu eða Kóreu eöa hjá Söm-
um?" spyr hann. „Vinnuabferðin
helgast ekki eingöngu af að útbúa
annars konar leiksýningu en flestar
aðrar eru, heldur og af þeirri sann-
færingu, að í vegakerfi samtímans
komi ratljós fortíbar að gagni og
það blómgist best sem vel er rætt."
Þarna er sem sagt búin til sýning
sem er annars konar en aðrar sem
borið hafa fyrir augu í Reykjavík í
vetur. Það verður fróðlegt að sjá hvar
Bandamenn bera niður næst. ■