Tíminn - 28.03.1996, Blaðsíða 8

8
Fimmtudagur 28. mars 1996
Margrét Sœmundsdóttir:
10% barna eru án öryggisbúnabar
Allir vita að ein virkasta leiðin til
þess að koma í veg fyrir alvarleg slys
í bílum er að nota öryggisbúnað.
Notkun bílbelta var lögleidd á ís-
landi árið 1981, Árið 1990 var um-
ferðarlögum breytt á þá leið að sett
var inn sérstakt ákvæði um öryggis-
búnað fyrirbörn. í 71. gr. núgildandi
umferðarlaga segir um öryggisbúnað
fyrir börn: „Barn yngri en 6 ára skal í
stað öryggisbeltis eða ásamt með ör-
yggisbelti nota barnabílstól, belti-
spúða eða annan sérstakan öryggis-
og verndarbúnað ætlaðan börnum.
Ef slíkur búnaður er ekki í bifreið,
skal barnið nota öryggisbelti ef það
er unnt." Umferðarlögin leggja einn-
ig þá skyldu á herðar ökumanna að
þeir sjái um að farþegar yngri en 15
ára noti öryggis- og verndarbúnað.
Þrátt fyrir lögin er vitað að 10%
barna eru laus í bílum hér á landi og
það sem verra er, mörg þeirra sitja í
barnabílstólum sem ekki eru tryggi-
lega festir og gera þá lítið gagn.
Áróbursvika 25.-B0. mars
Slysavarnafélag íslands, Umferð-
arráð og verkefnið „Betri borg fyrir
börn" standa að átaki fyrir bættri
notkun öryggisbúnaðar vikuna 25.
til 30. mars. Lögreglan mun á sama
tíma beina athyglinni sérstaklega
að búnaði barna í bifreiðum, auk
þess sem hún mun fylgjast meb
notkun bílbelta hjá ökumönnum
og farþegum. Á sama tíma fer fram
könnun á notkun öryggisbúnaðar
barna víðs vegar um landið. Enn-
fremur verbur gert yfirlit um örygg-
isbúnaði á markaði hér á landi í
samvinnu við innflytjendur.
Hér má sjá hvernig á aö spenna börnin niöur eftir mismunandi aldri.
Rétt spennt 0- 7 árs
Þarfir barna eru aðrar en
fullorðinna
Þab er nú löngu viðurkennt að
böm geta ekki notab sama öryggis-
búnað og fullorbnir. Ungbarnabíl-
stólar þykja nú jafn sjálfsagður bún-
abur og kerra og barnavagn, og
barnabílstólar fyrir börn allt að 5
ára aldri eru einnig taldir nauðsyn-
legur öryggisbúnaður.
Öðru máli gegnir um bílbelti full-
orbinna. Lítil börn geta ekki notað
þau án aukabúnaðar vegna þess að
stærb þeirra, líkamsbygging og
álagsþol er annað en fullorðinna. í
fyrirlestri, sem Claes Tingvall, lækn-
ir og sérfræðingur í umferöarslysa-
vörnum, hélt hér á landi, kom fram
að meibsli barna, sem eru farþegar í
bifreiðum, eru með öðru móti en
tíðkast hjá fullorðnum. Á sama
tíma og 30-40% fulloröinna sem
slasast hljóta höfuðmeiðsl, hljóta
rúmlega 80% ungra barna höfub-
Rétt spennt 7 -4ra ára.
meiðsl eða skaddast í andliti.
Verndun höfuðs og háls skiptir því
meginmáli.
Claes Tingvall og fleiri sérfræð-
ingar halda því fram að börn eigi að
Veist þú hvort
barniö þitt
er vel variö í bílnum?
snúa baki í akstursstefnu eins lengi
og mögulegt er. Ástæðan er sú að
sitji barn í barnabílstól, sem snýr
með bakið í akstursstefnu, dreifist
höggið við áreksturinn um stærri
hluta líkamans (þegar ekib er fram-
an á bifreið) og höfuðið hreyfist
einungis lítillega meira en búkur-
inn og spennist þá hálsinn lítið. All-
ir ungbarnabílstólar sem seldir eru
hér á landi eru þannig að ætlast er
til ab þeir snúi baki í akstursstefnu.
Rétt spennt 4ra- 7 0 ára.
Einnig eru til barnabílstólar sem
hafa þá eiginleika að hægt er ab
snúa þeim á bába vegu.
Á Norðurlöndunum er sú skoðun
ríkjandi ab öryggi ungra barna sé
best borgið í barnabílstólum sem
snúa baki í akstursstefnu. Þab tekur
tíma fyrir nýjungar ab ná út-
breiðslu, en æ fleiri foreldrar hér á
landi velja ab láta börn sín vera í
barnabílstólum sem snúa baki í
akstursstefnu. Sem betur fer bjóða
verslanir hér á landi nú upp á mjög
fjölbreytt úrval af bakvísandi stól-
um, ennfremur hefur m.a. eitt
tryggingafélag leigt þess konar
barnabílstóla fyrir börn frá fæðingu
og þar til þau geta notaö venjuleg
bílbelti.
Ranglega notabur öryggis-
búnabur gerir ekkert gagn
í Svíþjóð kom í ljós ab um helm-
ingur öryggisbúnaðar fyrir böm var
í bílum
ekki rétt notaður. Annað hvort
vegna þess að fólk hafði ekki fengið
réttar leiðbeiningar eða vegna þess
ab það kynnti sér þær ekki. Miklar
líkur eru því á því ab ástandið sé
svipaö hér á landi og í Svíþjóð.
Góbar leiöbeiningar seljenda og ár-
vekni foreldra eiga ab koma í veg
fyrir að öryggisbúnaður sé ranglega
notaöur.
Algengustu mistökin
Nýlega gaf Umferðarráð út bæk-
ling um öryggisbúnab fyrir börn í
bílum. Markmiðið er að benda á
hvað hentar hverju aldursstigi og
hvernig á að nota hann. Algengustu
mistökin, sem fólk gerir, eru eftir-
farandi:
• Barnið er stundum í barnabíl-
stól og stundum ekki.
• Öryggisbúnaburinn er notaður
öðruvísi en leibbeiningar segja til
um.
• Barnið er fest í barnabílstólinn,
en það gleymist að festa stólinn í
bílinn.
• Barn fer of ungt úr barnabílstól
• á bílpúða.
• Barn er látið nota bílbelti fyrir
fullorðna of snemma og án hjálpar-
búnaðar svo sem bílpúða.
• Barnið er án bílbelta.
(Þessi grein birtist í þriðjudagsblað-
inu, en henni fylgdi þá með öllu óvið-
eigandi mynd. Því er greinin endurbirt
með réttum myndum).
Höfundur er fræ&slufulltrúi
hjá Umfer&arrá&i.
Hitafar í háloftunum
i.
Okkur hættir til aö einblína á hitafar-
iö hér niöri viö yfirborö jaröar. Raunar
er þaö ekki undarlegt, því aö lífríkiö er
bundiö viö veörahvolfiö, neöstu 8-10
kílómetrana í lofthjúpi jaröar (gufu-
hvolfinu). Og eiginlega erum viö mest
upptekin af hitastigi í neöstu 2-3 kíló-
metrunum, þar sem eru flest heimkynni
manna. En hvernig er þá hitafar í öllu
gufuhvolfinu?
II.
Lofthjúpnum er skipt x aögreind
hvolf eöa lög. Neöst er veörahvolfiö
skilgreint sem þéttasti hluti hjúpsins:
frá yfirboröi jaröar upp í 8-15 km hæö.
Lægri talan gildir fyrir pólsvæöin, sú
hærri yfir miöbaugi jaröar. í veörahvolf-
inu eru þau snöru skipti hita, úrkomu,
skýjafars og vinda sem viö nefnum veö-
ur í daglegu tali. Og þar fellur hiti meö
aukinni hæö, um 0,65 stig á hverja 100
metra aö meöaltali. Því er þaö svo aö í 7-
10 km hæö (farflugshæö farþegaþotu) er
oftast 30-50 stiga frost. Kaldast, um 80
stiga frost, er í 15 km hæö yfir kyrrabelt-
inu nálægt miöbaugi. Hitafailiö meö
aukinni hæö er svolítiö sem feröafólk til
fjalla þarf aö muna eftir.
UM-
HVERFI
Ari Trausti
Gubmundsson
jaröeblisfræöingur
III.
Ofan við veðrahvolfiö er heiöhvolfiö.
Þar eru staðvindar ríkjandi og ský sjald-
séö, en þó til (glitský). Heiðhvolfið nær
úr 12 km hæö (mebaltalshæð) upp í 50
km hæö. Úr þessari 12 km meðaltals-
hæö og upp í 30 km hæö er frost svipaö
og efst í veörahvolfinu, en þar fyrir ofan
hækkar hiti uns hitastigið nær um þaö
bil frostmarki efst í heiöhvolfinu. Varm-
inn sem til þarf fæst m.a. viö myndun
ósons úr súrefni fyrir áhrif útfjólublás
ljóss. í mibhvolfinu, sem nær úr 50 upp
í 80 km hæö, lækkar hiti aftur meö hæö,
úr 0°C í 80-90 stiga frost.
IV.
Ofan viö miöhvolfib er hitahvolfiö.
Þaö er nær upp í nokkur hundruö kíló-
metra hæö. Hiti hækkar þar meö hæö-
inni, úr 80-90 stiga frosti í 80 km hæö
upp í mörg hundruö stig, meðan loft-
hjúpsins nýtur viö. Hann þynnist hratt
er utar dregur, uns komiö er út í tóm
geimsins þar sem efnisþéttleikinn er af-
ar lítill. Er þá enn óravegur til tunglsins,
hvað þá annarra himinhnatta.
Vaxandi hiti meö hæö í hitahvolfinu
stafar af því aö þar getur loftiö numiö
orkuríka geislun utan úr geimnum, t.d.
röntgen- og gammageislun (kjarnorku-
geislun). Viö geislanámið veröur til
varmaorka og einnig ljós (m.a. noröur-
ljósin). Þegar nær dregur endimörkum
Iofthjúpsins (hvergi skörp skili), er loft
orðiö svo þunnt aö lítið sem ekkert
geislanám veröur og þar fellur hiti hratt
á ný meb aukinni hæö. Frostib eykst er
ofar dregur og úti í geimnum milli jarö-
ar og tungls er yfir 100 stiga frost. í
nánd viö ytri plánetur sólkerfisins er
frostið yfir 200 stig, og í útgeimi, milli
sólkerfa, er frostið nálægt 270 stigum.