Tíminn - 05.06.1996, Blaðsíða 4

4
VMM
Mi&vikudagur 5. júní 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guömundsson
Ritstjórn oq auqlýsinqar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1700 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Framleiðnin og
lífskjörin
Enn ein skýrslan um samanburö á lífskjörum hér á landi og í
Danmörku og öðrum nágrannalöndum hefur nú litið dagsins
Ijós, en í gær kynnti Þjóðhagsstofnun úttekt sem gerð var að
beiðni Davíðs Oddssonar forsætisráðherra.
Margt athyglisvert kemur í ljós í þessari skýrslu. Þar er m.a.
staöfest það sem launþegahreyfingin hefur verið að segja að
undanfömu, aö ráðstöfunartekjur í Danmörku eru nokkuð
hærri en þær em hér, eða 14,9% að meðaltali hjá hjónafólki,
þó það sé nokkuð misjafnt eftir starfsgreinum. Ráðstöfunar-
tekjur byggingaverkamanns eru t.d. 28% hærri í Danmörku
en hér.
Þá kemur í ljós í niðurstöðum skýrslunnar, að tekjutenging
ýmiss konar félagslegrar þjónustu á íslandi er mjög mikil í
samanburði viö Danmörku. Styður það efasemdaraddir um
að unnt sé aö halda lengi áfram á þeirri braut með óbreyttum
hætti. „Þannig em ýmsar bætur, sem standa hinum allra
tekjulægsm til boða, hærri á íslandi en í Danmörku, nefna
má vaxtabætur og barnabætur með barnabótaauka. Tekju-
tengingin er hins vegar það brött hér á landi að bætur til fólks
með lágar meðaltekjur verða minni en í Danmörku."
En þó einstök atriði í þessum samanburði séu áhugaverð,
er það þó heildarniðurstaðan sem mestu skiptir. Heildarnið-
urstaðan er sú að samkvæmt öllum þeim mælikvörðum, sem
almennt eru notaðir í samanburði á lífskjömm mismunandi
landa, er staðan hér á landi mjög góð. Landsframleiðslan á
mann árið 1994 var 3,4% meiri hér á landi en að meðaltali í
aðildarríkjum OECD og 7,6% meiri en í aðildarlöndum Evr-
ópusambandsins. Svipaða sögu er að segja um fjölda bifreiða,
sjónvarpstækja, stærð íbúðarhúsnæðis og gæði heilbrigðis-
þjónustunnar. Þessi góðu lífskjör fást hins vegar ekki átaka-
laust og íslendingar vinna meira en flestar aðrar þjóðir. Bæði
er atvinnuþátttaka hér meiri en annars staðar og eins lengd
vinnutímans. Hér á landi vinnur fólk að meðaltali 50 klst. á
viku, en í Danmörku vinnur fólk að meðaltali 39 klst. á viku.
Framleiðni vinnunnar hér á landi mælist því miklu minni hér
á landi en í nágrannalöndunum, og í því virðist hinn íslenski
vandi liggja fyrst og fremst. Skýrsluhöfundar orða þennan
vanda þannig: „Þessar meginlínur sýna annars vegar að hag-
sæld hér á landi er á svipuðu stigi og í þeim löndum þar sem
hún er hvað mest og hins vegar að íslendingar hafa meira fyr-
ir því að afla gæðanna en þær þjóðir sem eru á áþekku hag-
sældarstigi."
Þessi niðurstaða er raunar ekki alveg ný og sambærilegar
ályktanir hafa einmitt verið dregnar af öðrum könnunum —
ítarlegum og lauslegum — sem gerðar hafa veriö á lífskjörum
hér og erlendis. En það, að þetta skuli enn á ný vera dregið
fram sem meginniðurstaða, beinlínis kallar á raunhæfar skýr-
ingar á því hvers vegna framleiöni vinnunnar er ekki meiri en
raun ber vitni. Það er tilgangslaust að benda á vinnuaflið sem
slíkt, hinar vinnandi stéttir, og saka þær um að skila ekki
nægjanlega góðu dagsverki. Fjárfestingar hafa verið miklar og
tæknivæðingin í landinu gefur heldur ekki tilefni til að ætla
að þar kunni skýringin að liggja nema að óverulegu leyti.
Eitthvað miklu djúpstæðara og alvarlegra er að, eitthvað
sem fyrst og fremst lýtur að stjórnun og skipulagningu at-
vinnustarfseminnar í landinu, eitthvað sem enn hefur ekki
verið útskýrt eða bent á með neinum sannfærandi hætti.
Um leið og rétt er að fagna þessari skýrslu Þjóðhagsstofn-
unar er nauðsynlegt að gera sér grein fyrir takmörkunum
hennar. Hún bendir með mjög afgerandi hætti á hvar vand-
inn liggur. Hún gerir hins vegar enga tilraun, og átti ekki að
gera það, til þess að greina vandann og útskýra hverjar gætu
verið ástæður hinnar litlu framleiðni íslensks vinnuafls. For-
sætisráðherra gerði vel í því að óska næst eftir skýrslu frá
Þjóöhagsstofnun þar sem framleiðnivandi íslensks atvinnu-
lífs væri greindur.
Erfitt val
Landsmenn standa frammi fyrir erfiðu vali þessa
dagana, en þar er um að ræða valið sem stendur
milli nokkurra einstaklinga, sem hafa lýst yfir
framboði sínu til embættis forseta íslands. Garri
hefur gengið fram og aftur stofugólfið nú í réttar
tvær vikur og á ennþá eftir að ganga í nokkrar vik-
ur enn fram að kosningum. Nú þegar er farið að
stórsjá á stofuteppinu og ljóst að það verður ekki
beysið eftir kosninganóttina, ef fram heldur sem
horfir. Ástæðan fyrir þessu rölti Garra er nefnilega
sú að hann getur ómögulega gert upp hug sinn
um hvern forsetaframbjóðendanna hann skuli
kjósa.
Margir vilja abstoba
Grandvarir og valinkunnir menn hafa í ræðu og
riti lagt sitt af mörkum til að aðstoða Garra við að
velja milli frambjóðendanna. Sum-
ir hafa dregið fram kosti einstakra
frambjóðenda eða fjölskyldumeö-
lima þeirra, en aðrir hafa borið á
torg það sem þeim hefur þótt ámælisvert í fari
frambjóðendanna, sumir í nokkrum heilsíðu-
greinum í Mogganum. Þessi umræða öll hefur síst
orðið til þess að einfalda málin fyrir Garra grey-
inu.
Fímm valkostir
Síðast þegar Garri kaus um forseta, voru bara
tvær konur í framboði og valið var tiltölulega ein-
falt og þægilegt. Sú kosning var reyndar brot á
hefðinni, því fyrr hefur enginn boðið sig fram á
móti sitjandi forseta — og eftir útreiðina sem sá
mótframbjóðandi fékk eru ekki miklar líkur á því
að slíkt verði endurtekið í bráð. Nú stendur valið
hins vegar á milli fimm einstaklinga, sem allir
hafa margt til brunns að bera. Tveir raunvísinda-
menn eru í framboði, báðir kon-
ur, önnur vel ættuð úr Engeynni
og hin var aðalsprautan í
Kvennalistanum. Þrír karlmenn
eru í framboði. Einn þeirra strangheiðarlegur,
grandvar og vammlaus í ótal marga ættliði. Ann-
ar getur brugðið sér í hvaða hlutverk sem er, enda
hefur hann, svo vitnað sé í orð lögfræðings, sér-
legs vinar hans, í Mogganum í gærmorgun, „sjálf-
sagt ekki hrapað að ákvörðun sinni um að hætta
að taka þátt í deilum um þjóðfélagsmál á síðast-
liðnum vetri, en taka þess í stað að sækja kirkjur,
íþróttakappleiki og fundi hjá Varðbergi, félagi um
vestræna samvinnu." Sá þriðji leggur aleiguna,
mannorðið og meira til að veði fyrir frið á jörðu
og betra mannlíf.
Það hefði nú verið snöggtum einfaldara að setja
krossinn, ef annað hvort Garri eða Davíð hefðu
ekki verið gersamlega ómissandi í núverandi
djobbum og getað tekið að sér húsbóndahlutverk-
ið á Bessastöðum. Garri
GARRI
Á Listahátíð
Nú fara í hönd hinar ýmsu hátíðir vorsins og sum-
arsins. Listahátíð í Reykjavík hófst fyrir síðustu
helgi og var sett við hátíðlega athöfn í Listasafni
íslands á föstudagskvöldið. Við hjónin vorum ein
af þeim fjölmörgu sem fengu boðskort á þá at-
höfn, en tilgangurinn var að setja Listahátíð og
opna málverkasýningar eftir austurrísku lista-
mennina Egon Schiele og Arnulf Rainer.
Tengsl íslands og Austurríkis voru undirstrikuð
við þessa setningu með því að mennta-
málaráðherya Austurríkis var við-
staddur. í ljós kom að tengsl ís-
lands inn í ráðuneyti hans
voru nokkur, þar sem einn
starfsmaður þess túlkaði
mál ráðherrans á ís-
lensku, en sá hinn sami
var giftur íslenskri
konu. Auk þess hafði
þessi sami starfsmaður
lagt stund á lagasmíð-
ar við ljóð Davíðs Stef-
ánssonar, sem flutt
voru við athöfnina.
Austurríki er gamalt
og gróið menningarland,
og hin rómaða menning
Mið-Evrópu í tónlist átti
ekki síst rætur þar í keisara-
dæminu, sem leið undir lok í
fyrri heimsstyrjöldinni. Fjölmargir
íslendingar hafa sótt nám til Austurríkis í
tónlist, ekki síst til Vínarborgar,
sem oftar öðrum borgum kemur
upp í hugann í tengslum við þá
dýru list.
Austurrísk myndlist
Hins vegar eru myndlistarsýningar eftir austur-
ríska listamenn ekki daglega uppi á veggjum í
galleríum borgarinnar eða söfnum. Sýningin, sem
uppi er í Listasafni íslands þessa dagana, er því
nokkur viðburöur. Egon Schiele er löngu látinn.
Hann fæddist árið 1890 og dó árið 1918 úr
spönsku veikinni. Hann hafði á stuttum æviferli
— varð aðeins 28 ára gamall — náð því að skapa
sér sérstöðu í myndlist og nafn hans er eitt af stór-
um nöfnum expressionista frá þessum tíma. Hins
vegar var Arnulf Rainer staddur við opnunina í
eigin persónu. Hann er einn af nútímalistamönn-
um í Austurríki og tekur list sína sérstæðum og
persónulegum tökum, eins og sjá má. Hann notar
sína eigin persónu í mörgum myndum sínum og
túlkar með nokkrum dráttum ofan í sjálfsmynd
sína áreiti og innilokun í samtímanum.
Klám eba erótík
„Þetta eru klámmyndir," hvíslaði virðulegur
fyrrverandi embættismaður hér í bæ að mér, er
við stóðum og vorum aö virða fyrir okkur myndir
Egons Schiele. Ég vil ekki taka svo djúpt í árinni,
en vissulega eru sumar myndirnar erótískar og
hafa áreiöanlega hneykslað margan æruverðugan
borgara á fyrsta og öörum áratug aldarinnar.
Margar myndirnar eru hárfínar teikningar
þar sem tilfinningin kemur fram í
ótrúlega fáum pensildráttum.
Listamaðurinn var þekktur
fyrir að koma upplifun sinni
á léreftið, sem er einkenni
allrar sannrar myndlistar,
og einnig fyrir að leitast
við að draga fram
myndir af manninum
á mörkum lífs og
dauða. Mér finnst sýn-
ingin í Listasafninu á
verkum beggja lista-
mannanna viðburður,
sem áhugamenn um
myndlist ættu ekki að
láta framhjá sér fara.
Galdra-Loftur
Annar viðburður, sem tengist
Listahátíð, er sýning á óperu Jóns Ásgeirs-
sonar, Galdra-Lofti. Ég hef ekki
séð sýninguna, en heyrt vel af
henni látið og hún merkur við-
burður á ferli þessa ágæta tón-
skálds, sem hefur sótt föng í rammíslenskan efni-
við í tónsmíðar sínar. Sagan um Galdra-Loft er
mikil dramatík og ég minnist þess þegar ég las
leikritið fyrir löngu hvað mér þótti sagan æsandi.
Kannski hefur það verið vegna þess hve oft ég
hafði komið í Hóla í Hjaltadal og kirkjuna þar og
séð biskupagrafimar í kórnum, hve gott var að
setja sér særingarnar fyrir hugskotssjónir.
Veisla eftir smekk
hvers og eins
Mér er ekki kunnugt um aðsóknina á Listahátíð.
Ég er hins vegar sannfærður um að þar er margt að
finna, sem listunnendur ættu ekki að láta framhjá
sér fara, og fer þá eftir áhugasviði hvers og eins
hvaða viðburðir verða fyrir valinu.
. Jón Kr.
Á víbavangi