Tíminn - 05.06.1996, Blaðsíða 10

10
Mibvikudagur 5. júní 1996
Fjölþjobleg fyrir-
tæki, stór og smá
World Investment Report 1993. Trans-
natlonal Corporatlons and Integrated
International Production, xiii + 290 bls.,
United Nations, New York.
Svonefnd Ráðstefna Samein-
uöu þjóðanna um verslun og
framvindu, UNCTAD, tók 1993
við gerð skýrslna __________
um fjölþjóðleg
fyrirtæki, sem frá
1975 hafði heyrt -----------
undir framkvæmdastjórn S.Þ.
(Management Division). Tilætl-
unin með samantekt skýrsln-
anna er m.a. „að auka skilning á
eðli fjölþjóðlegra fyrirtækja og
þá á efnahagslegum, lagalegum,
pólitískum og félagslegum
Fréttir af bókum
Afbáti
og báts-
verjum
Út er komið leikritið Alltafmá
fá annað skip eftir Kristján
Kristjánsson. Verkið var frum-
sýnt af Skagaleikflokknum
vorið 1993 og gerði hann víð-
reist með uppfærsluna, sýndi
m.a. á leiklistarhátíðum
áhugamanna, bæði í Dan-
mörku og Svíþjóð.
Leikurinn gerist um borð í
báti og segir frá nokkrum ör-
lagaríkum dögum í lífi báts-
verjanna.
Leikritið er fjölritað sem
handrit (A4) og er 45 blaðsíður
að lengd (takmarkað upplag).
Þeir, sem hafa áhuga á ab
eignast verkið, geta haft sam-
band í síma 431-3271. ■
áhrifum þeirra á heimalönd sín
og þau lönd, sem þau starfa í, og
á alþjóðleg samskipti, einkum á
milli þróaðra og vanþróaðra
landa; að halda uppi nýtri al-
þjóðlegri tilhögun til eflingar
framlaga fjölþjóðlegra fyrir-
________________ tækja til fram-
VIÐSKIPTI vindu 1 löndum
sem þau starfa í
og til alþjóðlegra
samskipta og til hagvaxtar í
heiminum; og til að bæta samn-
ingsstöðu þeirra landa, einkum
þróunarlanda, í samskiptum við
fjölþjóðleg fyrirtæki."
í formála segir: „í sviðsljósi í
World Investment Report 1993 er
viðvarandi útþensla fjölþjóð-
legra fyrirtækja, útvíkkun at-
hafnasviðs fyrirtækja til heims-
hluta og heimsins alls, upptaka
samfelldra fjölþjóðlegra fram-
leiðsluferla og nokkrar afleið-
ingar þeirra fyrir löggjöf og
stefnumörkun. — í heimi öllum
eru um 37.000 fjölþjóðleg fyrir-
tæki með liðlega 170.000 útibú
utan heimalands síns."
Small and Medium-Slzed Transnational
Corporations, xiii + 228 bls., United
Nations, New York.
„Lítil og miðlungi stór fyrir-
tæki í þróuöum löndum eru í
vaxandi mæli að verða fjölþjóð-
leg. Hlutfallslegt mikilvægi
þeirra óx allan níunda áratug-
inn og á öndverðum hinum tí-
unda, um leið og ör aukning
varð á beinni atvinnulegri fjár-
festingu. Þrátt fyrir vaxandi
mikilvægi þeirra, hafa ekki verið
birtar umfangsmiklar athuganir
á litlum og miðlungi stórum
fjölþjóölegum fyrirtækjum, sem
skýra þá hneigð til fjölþjóðlegr-
ar starfsemi. Þessu bindi er ætl-
að að fylla upp í þá eyðu, eink-
um í því skyni að draga fram
forsendur stefnumörkunar."
Svo segir í formála. ■
Ernesto „Che" Cuevara: hugmyndir hans um efnahagsmál voru löngum íuppáhaldi.
Á Kúbu kreppir að
Kúba er litlu stærri en ísland eba
110.000 km2, en hefur 11 milljón-
ir íbúa. Sykurrækt hefur allt frá
því á nýlenduskeiðinu verið Kúbu
það, sem fiskveiðar em íslandi.
Sakir viðskiptabanns Bandaríkj-
anna — og í reynd flestra annarra
Vesturlanda — var sykuruppsker-
an að mestu leyti seld til Ráð-
stjórnarríkjanna frá því um 1960,
en líka að nokkm til annarra evr-
ópskra landa og Japans. En við
hmn Ráðstjórnarríkjanna 1991
tók fyrir sykursölu Kúbu til Rúss-
lands. Á sjöunda áratugnum varð
sykurrækt með samvinnusniði.
Jafnframt var góðu skólakerfi upp
komið, heilsugæslu og almanna-
tryggingum, eins og Economist
hafði á orði 6. apríl 1996: „Á
þriðja heims gmnni sykurrækt-
unar og námagraftar reisti Kúba
fyrsta heims skólakerfi, heilsu-
EFNAHAGSMAL
gæslu og almannatryggingar, sem
engan veginn verður lengi uppi
haldið."
Aö mestu leyti sakir þess að fyr-
ir sölu á sykri til Rússlands tók,
dróst verg þjóðarframleiðsla
Kúbu saman um 35% frá 1989 til
1993. í heild sinni minnkaði út-
flutningur Kúbu um 70% og inn-
flutningur hennar um 75%, og
útlendir lánamarkaðir vom henni
lokaðir. „Lofsvert er, að stjórn-
völdum tókst, þótt með naum-
indum væri, að halda hverjum
einum skóla og sjúkrahúsi gang-
andi; læsi, 98%, er hið hæsta í
Mið- og Suður-Ameríku og lífslík-
ur, 77 ár, eru hinar lengstu," að
Economist sagbi frá 6. apríl 1996
Enn um klerka og kirkjumál
„Tungan er líka eldur — tungan
er ranglætisheimur."
Varla hefur nokkur dagur eftir
áramót libið án þess að eitthvað
hafi veriö minnst á málefni
klerka og kirkju í fjölmiðlum.
Þessar umræður hófust eftir
að vitað var um deilu séra Flóka
Kristinssonar við söfnuð Lang-
holtssóknar og Jón Stefánsson
organista. Þessi umræba hefur á
ýmsan hátt orðið til þess að tor-
velda sættir milli deiluaðila og
dregiö úr líkum á því að lausn
náist í málinu, sem allir gætu
unað vib.
Aldrei hafa gífuryrði gmnn-
færra manna orðið til þess að
auðvelda sættir með andstæð-
ingum, og oft hafa ógætileg orð
og gerðir komiö í veg fyrir far-
sæla lausn mála.
Í kjölfar þessarar svoköllubu
Langholtsdeilu komu svo ásak-
anir á hendur biskupi íslands —
með nokkuð undarlegum hætti
— frá konum, sem hann á að
hafa sýnt kynferðislega áreitni
fyrir fjöldamörgum árum.
Furöulegt þykir mörgum að þær
skuli ekki fyrir löngu vera búnar
að kæra biskup, ef forsenda til
þess var fyrir hendi. Álíta verður
að auðveldara hefði verið fyrir
þær aö koma sínum málum á
framfæri strax eftir ab þeir at-
burðir urðu, sem þær ákæra
biskup fyrir.
í Tímanum 10. apríl s.l. er
grein eftir Sigurö Lámsson þar
sem hann fjallar um mál bisk-
ups og séra Flóka Kristinssonar.
Þar segir m.a.: „Fljótlega kom í
ljós, að einhverjir prestar vildu
koma höggi á biskupinn, og —
eg álít líka að allt frá upphafi
þessarar deilu hafi —- ------------
það verib aðaltil- LESENDLJR
gangur hennar að
hrekja biskup frá
embætti." Tilvitnun lýkur.
Enginn dómur skal hér lagður
á þessar ályktanir Sigurðar, en
hitt er rétt hjá honum, að al-
menningur á íslandi lætur ekki
nútildags prestana hræða sig til
að gefa jarðir og aðrar eignir fyr-
ir sálu sinni, eins og tíðkaðist á
árum ábur. Hitt er líka rétt að
kirkjunnar mönnum líðst ekki
lengur án andmæla að bera á
móti sannleikanum, eins og
þeir gerðu æði oft áður fyrr. Eg
held að kennimenn og klerkar í
dag ættu aö láta það ógert að
líkja sér við svartmunka, þessa
„hunda Drottins" (Domini Ca-
nes), eins og þeir kölluðu sig,
því að þeir voru „hið innra,
glefsandi vargar". Þeir vissu að
ef sannleikurinn fengi fram-
gang, þá yrði veldi þeirra ógnað
og þessvegna brenndu þeir
Bmno. Það er ekki hægt ab fyrir-
gefa þeim, því þeir vissu hvað
þeir voru að gjöra.
Sigurbur Lámsson segir í áður-
nefndri grein aö í ljós hafi kom-
ið að undirrót þessara átaka inn-
an kirkjunnar núna séu fyrst og
fremst mismunandi trúarskoð-
anir. Vissulega
eru margskonar
trúarskoðanir
fyrir hendi hér
á landi eins og annarstaðar og
hafa alltaf verið frá upphafi
kristinnar kirkju og ekki er þab
neitt einsdæmi að upp komi
ágreiningur um túlkun á hinum
margvíslegu kennisetningum
kristinnar trúar.
Þó að þessi Langholtsdeila og
meintar ásakanir á biskup ís-
lands hafi verið í brennidepli að
undanförnu, þá virðist ekki
ástæða þessvegna fyrir fólk að
yfirgefa þjóðkirkjuna frekar nú
en margsinnis áður, því oft hafa
prestar og biskupar brotið af sér
án þess að til kæmi úrsögn
manna frá kristilegum samfé-
lögum.
Flestir klerkar þjóðkirkjunnar
á íslandi hafa verib umburðar-
lyndir gagnvart öðmm trúar-
söfnubum í landinu, og þó að
klerkar og söfnuðir þeirra hafi
ekki alltaf verið sammála, þá
hefur það ekki skaðað kirkjuna
mikið fram að þessu.
Að lokum er ekki úr vegi að
hugleiða orð hins hógværa
klerks, séra Jónasar meistara frá
Hrafnagili. Hann segir m.a.:
„Ef vér athugum hina kristnu
trúarflokka hvort heldur sem
þeir em kaþólskir, Lútherskir
eba Kalvinskir og berum þá
saman dylst engum, sem rétt lít-
ur á og með sanngirni, að
grundvöllur þeirra allra er hinn
sami, eini grundvöllurinn, sem
hægt er að byggja á — Kristur.
Fullan sannleika á enginn
þeirra. í þeim öllum snúa menn
sér til guðs — hver á sinn hátt
með mismunandi ytra sniði —
hið innra allir á sama hátt. Eg
skoöa þessa trúflokka sem bræð-
ur, sem eiga að elska hver ann-
an."
Enginn hefur enn, svo vitað
sé, orbið til þess að andmæla
þessum umburðarlynda klerki,
enda vandfundin rök fyrir því
að þab sé hægt.
Bóndi í Blönduhlíð,
Skagafirði
og enn: „Kostaði þetta feiknarlegt
átak. Kúba er nú rústað land. í
Havana hírast fjölskyldur í fyrr-
um vönduðum íbúðum, nú í nib-
urníðslu, og í sveitum standa
hálfgerð hýsi í sovéskum stíl við
holótta vegi. Sem sagt 1994 var
mál til að taka aftur fram
kennslubækur í þjóbhagsfræbi og
fletta upp í þeim." ■
Fréttir af bókum
Eftir frjáls-
lyndisskeiðið?
After Llberalism, eftir Immanuel Waller-
stein. New Press Paperback, 277 bls., S
14,95.
í ritdómi í Times Literary Supple-
ment 10. maí 1996 sagbi Francis
Fukuyama: „Til akademískrar
upphefðar hófst Immanuel Wall-
erstein með því að færa depen-
denda-kenningar sjöunda áratug-
arins aftur til hinnar „löngu 16.
aldar", sem hann nefnir svo. ...
Gagnstætt flestum fyrri ritsmíð-
um Wallersteins heyrir bók þessi
til framtíðar- forsagna. Samt sem
áður hvílir hún á víðfeðmum
kenningum hans um hina kapít-
alísku „heimsskipan", sem fram
kom fyrir um það bil 400 árum..."
„Wallerstein tekst það furðu-
lega afreksverk aö leiða rök að því,
að fall kommúnismans 1989-91
hafi í rauninni verið hrun frjáls-
lyndis. Fullyrðir hann, að á tíma-
skeiðinu eftir Frönsku stjórnar-
byltinguna hafi þrjú helstu hug-
myndakerfin — íhaldsstefna,
frjálslyndi, sósíalismi — ekki falist
í aðskildum kenningum, heldur í
afbrigöum af sömu stefnu. Lenín-
ismi var ekki andhverfa Wilson-
isma, heldur sjónbirting hans,
eins konar frjálslyndis-sósíalismi,
sem gerði þau griðakaup við
„hættulegu stéttirnar" að bjóða
þeim setu við borð tæknilegrar
endurnýjunar."
„Wallerstein getur þess á einum
stað, hve örvandi það hafi verið
að heyra til hópi róttækra stúd-
enta, sem yfirtóku Columbia-há-
skóla 1968. Nálega í hverjum ein-
um kapítula þessarar bókar tíðra
endurtekninga víkur hann að
„heimsbyltingunni" 1968, sem
hann jafnar um mikilvægi við
byltingarnar 1848..." ■