Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.2006, Blaðsíða 2

Morgunblaðið/Ásdís
Nú er úti veður vott....
2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 18. mars 2006
!
Um kvöldið endurlas ég Útlegð
eftir Saint John Perse og varð
hugsað þvílíkt grunnsævi ég
hefði synt um daginn. Eða öllu
heldur þvílíkar óravíddir skildu
að dýpi kvöldsins og grynningar
vinnudagsins og á hve löngu bili
ég lifði. Með þetta var ég býsna
ánægður, maður getur alltaf við sig vídd-
um bætt. Skildi hinsvegar talsvert minna í
Útlegð en síðast þegar ég las hana, að því
er mér fannst, svo ég tók að lesa franska
textann með þýðingu Sigfúsar Daðasonar,
en útgáfan er tvítyngd eins og Versl-
unarráð. Höldum okk-
ur frá efninu, gaman
væri ef kæmi fram
kynslóð sem stærði sig
af því að ganga aðeins
styttra en fyrirrenn-
ararnir. Blaðapistlar eru yfirleitt plebba-
legt pex sem má skipta í sympatískt pex
og ósympatískt. Einhver fleytir kerlingar,
enda geta ekki allir varpað hnullungum í
sandinn eins og Perse svo þeir haldi
áfram að sökkva. Einhversstaðar rakst ég
líka á þá fullyrðingu að bækur væru til
þess að nota þær. Því var ég ósammála.
En höldum okkur frá efninu. Franski
hljómurinn í Útlegð Saint John Perse var
miklu betri – og þarf engum að koma á
óvart, þýðing er aldrei frumtexti. Ná-
kvæmlega þessi tegund ljóðlistar er erfið í
þýðingu, abstrakt, vitsmunaleg og lýrísk í
senn, en á íslensku hefur ekki verið sagt
neitt abstrakt. Ekki bara hljómurinn
heldur merkingin líka, rétt eins og í sum-
um fræðitexta sem er erfiður á ensku en
vill verða botnlaus á íslensku. Þess má
geta að ég kann ekki frönsku. Ekkert er
ánægjulegra en að lesa bækur á tungu-
máli sem maður kann ekki. Á dögunum
las ég einar sex eða sjö bækur eftir Portú-
galann Pedro Paixão. Ég kann ekki portú-
gölsku. Til er fólk sem furðar sig á L’art
pour l’art, rétt eins og listin fyrir listina sé
ný hugmynd, og botnar ekki í hvernig
bókmenntir geti falið í sér eigin tilgang.
En höldum okkur frá efninu. Paixão er
ekki Perse enda koma bækur hans út í
þúsund eintökum og hann hefur ekki
fengið Nóbel fyrir þær. Kannski eru les-
endur hans, þótt fáir séu, einmitt bestu
lesendurnir. Það má læra margt af því að
kasta tíma sínum á glæ en líka á því að
lesa ef maður notar ekki bækur heldur
leyfir þeim að lifa.
Höldum okkur frá efninu. Kanntu ekki
mannasiði? sagði ég við dóttur mína af
einhverju tilefni. Hún sagði jú en bætti við
að þótt maður kynni mannasiði væri ekki
þar með sagt að maður þyrfti alltaf að
nota þá. Það sama má segja um mál-
frelsið, það er ekki þar með sagt að maður
þurfi alltaf að nota það þótt það sé mik-
ilvægt. Maður nokkur suður í álfum kaus
að tala um „frelsi frá“ í stað „frelsis til“.
Annars er tími bókmenntanna líklegast
liðinn. Margt af því sem í staðinn kemur
er rusl, annað er skárra. Egill Gilzeneg-
ger hefur sent frá sér bók sem mætti ef til
vill nota sem viðmið í kennslu. Á morgun
verður pappírinn sem geymir þessi orð
settur í tætara, hakkaður í strimla og
sendur í endurvinnslu. Ekkert varir deg-
inum lengur. Meðallíftími blaðapistla er
sáralítill. Eftir sundurlausa viku í blaða-
körfunni er þeim hent. Meðallíftími evr-
ópskra bóka er um það bil þrír mánuðir,
lengri á Íslandi því hér eru þær allar
sendar á söfn. Merkilegustu skáldverk
seljast hinsvegar ekki neitt, eða brotabrot
af því sem líklegt er að Gilzenegger selji.
En höldum okkur frá efninu. Það er
ekki hægt að súta dauða bókmenntanna
nema í eina eða þrjár vikur og eitt haf, svo
er vænlegt að snúa sér einfaldlega að ein-
hverju öðru, einhverju sem felur í sér fal-
lega glötun. Verst nýtti tími mannsins er
sá sem hann ver í að hugsa um hvað hefði
getað orðið. Það var ekki Pedro Paixão
sem sagði það. Ekki hefur Útlegð Perse
orðið mér til neins gagns, enn síður stökk-
pallur á framabrautinni, ég hef ekkert
getað notað hana. Fólk skrifaði einu sinni
bækur sem fjölluðu ýmist í stuttu og tal-
málskenndu eða framandi og myndhömr-
uðu máli um að því liði illa. Annað fólk
sem ef til vill leið ágætlega las bækurnar
og hafði gaman af. En höldum okkur frá
efninu. Um kvöldið endurlas ég Útlegð
eftir Saint John Perse og varð hugsað því-
líkt grunnsævi ég hefði synt.
Grunn-
sævi
Eftir Hermann
Stefánsson
hermannstefans-
son@yahoo.com
Einn af raunveruleikaþáttunum hér íSvíþjóð sem hefur fengið hvaðminnsta athygli sjónvarpsáhorf-enda er þáttur sem nefnist Topp-
kandídatarnir (Toppkandidaterna) og er þar
vísað til framtíðarstjórnmálamanna. Ekki
þykir jafnmikið fútt í þessari þáttaröð og öðr-
um raunveruleikasápum
eins og Paradise Hotel,
Robinson eða Big Brot-
her en óhætt er að segja
að það sé meira vit í
henni.
Þátttakendur voru sex krakkar um tvítugt,
þrjár stelpur og þrír strákar að sjálfsögðu.
Þau voru valin úr hópi umsækjenda og mark-
miðið var að setja saman hóp þar sem stjórn-
málaskoðanir af öllum skalanum kæmu fram,
en það var dómnefnd Sænska ríkissjónvarps-
ins sem valdi þátttakendurna eftir miklar pæl-
ingar. Eftir þrettán þætti kom í ljós um síð-
ustu helgi hver vann 250 þúsund sænskar
krónur sem sigurvegarinn átti vel að merkja
að vera búinn að eyrnamerkja einhverjum
málefnum eða félagasamtökum sem vinna
samkvæmt hans hugsjónum.
Vinstriróttæklingur var meðal merkimiða
sem settur var á sigurvegarann, hinn 23 ára
gamla Petter Nilsson. Hann atti m.a. kappi við
umhverfisvænan frjálshyggjumann og hægri-
sinnaðan femínista og umræðurnar urðu oft
nokkuð áhugaverðar. Í ljós kom að jafnöldrum
þátttakendanna fannst það hins vegar ekki þar
sem áhorf úr þeim hópi var lítið, líklega mest
vinir og aðstandendur þátttakendanna. Dygg-
asti áhorfendahópurinn var hins vegar fólk yf-
ir sextugu.
Svo virðist sem bæði áhugi og þátttaka fólks
í stjórnmálastarfi fari minnkandi þótt rann-
sóknir á Íslandi bendi ekki til þess. Kjörsókn
fer minnkandi víðast hvar í kjölfar minnkandi
áhuga og þátttöku. Þátttaka í starfi stjórn-
málaflokka er einn af mælikvörðunum og hún
er skv. rannsóknum aðeins meiri en t.d. á hin-
um Norðurlöndunum. Þær niðurstöður eiga þó
við fólk á öllum aldri en samkvæmt erlendum
könnunum fer stjórnmálaþátttaka ungs fólks
síminnkandi.
Þótt áhuginn og þátttakan sé e.t.v. enn til-
tölulega mikil á Íslandi er ekki víst að það
haldist svo. Ég veit ekki hvernig áhuginn er
hjá þeim sem nú eru að komast á kosninga-
aldur en eitthvað segir mér að léttvæg af-
þreying eigi frekar upp á pallborðið hjá meiri-
hluta þess hóps en jafnrétti kynjanna, skipting
landsins gæða, hagvöxtur, Evrópusamstarf og
sjávarútvegur.
Þáttur eins og Toppkandídatarnir gerir víst
ekki mikið til að breyta þeirri tilhneigingu nor-
rænna unglinga að verða fráhverf stjórn-
málum. Þættinum var ætlað að vera keppni í
að koma hugmyndum á framfæri, hugmyndum
þátttakendanna um hvernig æskilegast sé að
breyta samfélaginu. Keppendurnir áttu að
keppa um trúnað og atkvæði áhorfenda með
mælsku og þekkingu og sýna að þeir gæfu sig
alla í verkefnið. Sigurvegarinn átti að vera sá
sem áhorfendum fannst líklegastur til að verða
góður stjórnmálamaður og málsvari þeirra í
framtíðinni. Þættinum var ætlað að örva ungt
fólk til þátttöku í stjórnmálastarfi og sýna fram
á að á það væri hlustað. Þetta eru allt háleit
markmið en þegar aðaláhorfendahópurinn eru
ellilífeyrisþegar er ljóst að þeim varð ekki náð.
Ég virðist hafa sama smekk og ellilífeyr-
isþegarnir. Horfði reyndar á minna en helm-
inginn af þáttunum og get ekki fullyrt um gæði
þeirra en fannst hugmyndin þó áhugaverð.
Petter var minn maður, virtist einlægur, segja
það sem hann meinar og var ekki með eitt-
hvert uppskrúfað hjal um ekki neitt.
Petter er heldur enginn nýgræðingur í
stjórnmálastarfi þrátt fyrir ungan aldur. Hann
er ekki flokksbundinn en hefur tekið þátt í
ungliðastarfi ýmissa vinstrisamtaka, tekið þátt
í mótmælastöðum og -göngum gegn innflytj-
endapólitík og stríði. M.a. vegna stjórnmála-
þátttöku sinnar fékk hann ekki ferðaleyfi til
Bandaríkjanna eins og hinir fimm þægu þátt-
takendurnir sem fóru í höfuðstöðvar Samein-
uðu þjóðanna í New York í einum þættinum til
að kynnast alþjóðastjórnmálum og hitta
stjörnurnar.
Einn af mælikvörðunum á þátttakendurna
voru fjárhagsáætlanir þeirra, þ.e. í hvað færi
verðlaunaféð? Dýr í útrýmingarhættu, heim-
ilislausir, börn og unglingar voru meðal þess
sem keppendurnir nefndu þar að lútandi. En
Petter ánafnaði verðlaunafénu til róttækra
ungliðasamtaka, pólitískrar bókaútgáfu og
Pirate Bay tónlistarveitunnar. Varla er því
hægt að kalla Petter popúlista og ekki er
hann orðinn stjarna eins og oft vill verða um
sigurvegara raunveruleikaþátta, a.m.k. hér í
Svíþjóð. En ég vona að hann eigi framtíðina
fyrir sér í pólitík. Það er kominn tími á end-
urnýjun.
Toppkandídatarnir
Fjömiðlar
Eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@telia.com
’Svo virðist sem bæði áhugi og þátttaka fólks í stjórnmálastarfi fari minnkandi þótt rannsóknir á
Íslandi bendi ekki til þess.‘
I Enn velta menn vöngum yfir fyrirbærinuSylvía Nótt og hvernig hún endurspeglar
menningarástand þjóðarinnar. Því spegill er
hún. Yfirborðskennd, hégómleg, fjölmiðla-
sjúk, illa máli farin og undirgefin. Á hinn bóg-
inn er hún falleg, fyndin,
hæðin, krúttleg og síkát
svo hér er íslenska þjóðarsálin lifandi komin;
eins og hún vill sjá sig í speglinum en á stund-
um í erfiðleikum með að sætta sig við.
Tónlistargagnrýnandinn Jónas Sen tekur
tónlistarflutning Sylvíu alvarlega í grein sinni
í Lesbókinni dag og segir lagið hennar
skemmtilegt. Það er auðvitað Þorvaldur
Bjarni sem á heiðurinn af því og hefði sann-
arlega höfuðið verið bitið af skömminni ef inn-
anhússreglur RÚV um Söngvakeppnina hefðu
orðið til þess að laginu væri vísað úr keppn-
inni. Þjóðin kaus Sylvíu í einu þjóðaratkvæða-
greiðslunni sem fæst framkvæmd hérlendis; í
sjónvarpsleikjum um dægurtónlist.
II Til marks um leikjaþörfina eru „landvinn-ingar SAM-félagsins í Grafarvogi“. Sæ-
björn Valdimarsson, kvikmyndagagnrýnandi
Morgunblaðsins, skrifar í dag í Lesbók um
hvað sé fram undan í kvikmyndageiranum ís-
lenska. Bæði nýjar kvikmyndir og ný kvik-
myndahús. Í Grafarvogi „… eru framkvæmdir
að hefjast við byggingu á nýju kvikmyndahúsi
sem er að rísa við íþrótta- og afþreyingar-
miðstöðina sem kennd er við Egilshöll. Bíóið
verður búið allra nýjustu tækni sem völ er á
og verður með fjórum, misstórum sýning-
arsölum. Sá stærsti mun taka við á fimmta
hundrað gestum, en alls mun kvikmyndahúsið
geta boðið samtals um eitt þúsund sæti.“ Það
er ekki ónýtt að eiga slík þægindi í vændum.
III „Hinn 22. desember sl. voru 100 ár liðinfrá fæðingu rithöfundarins Stefáns Jóns-
sonar,“ segir Ástráður Eysteinsson bók-
menntafræðingur í grein um þennan öndveg-
ishöfund. „Hann var á sinni tíð í fararbroddi
þeirra íslensku höfunda sem skrifuðu bækur
fyrir unga lesendur og hans er minnst fyrir
merkilegt frumherjastarf á þeim vettvangi, til
dæmis fyrir bækurnar um Hjalta litla, en
einnig fyrir að yrkja barnavísur sem urðu
fleygar og eru enn. Til voru þeir samtíma-
menn hans sem töldu þessi skrif dragbít á
stöðu hans sem „alvöru“ rithöfundar. Okkur
kann nú að þykja þetta annarlegt viðhorf en
Stefán fann sjálfur glöggt fyrir þessu, eins og
sjá má í dagbókum hans. Hann vildi vera met-
inn að verðleikum fyrir barna- og unglinga-
bækur sínar en jafnframt var honum í mun að
öðlast viðurkenningu sem höfundur bóka fyrir
fullorðna lesendur. Fyrir þá skrifaði hann
smásögur og tvær skáldsögur, Sendibréf frá
Sandströnd (1960) og Veginn að brúnni
(1962).
Hér skal ekkert um það fullyrt hvort við-
brögð upphaflegra lesenda við þessum síðast-
nefndu verkum hafi mótast af vitund um að
þau voru skrifuð af „barnabókahöfundi“. En
vera kann að þetta hafi haft sitt að segja í
langtímaviðbrögðum þess fólks sem helst
mótar viðhorf okkar til bókmennta, í sögu
jafnt sem samtíð. Stefán hefur ekki notið
sannmælis fyrir þessi verk og sérstaklega á
þetta við um skáldsöguna Veginn að brúnni
sem hér er til umræðu.“
Það var sannarlega tími til kominn að Stef-
án Jónsson fengi verðuga skoðun.
Neðanmáls
Hvaða mögulega hag hafa Íslendingar af veru bandarísks her-liðs á Íslandi? Hvers vegna er þetta lið svo mikilvægt að Ís-lendingar þurftu að lýsa yfir stuðningi við Íraksstríðið til að
halda í herinn, eins og formaður þingflokks Framsóknarflokksins
heldur fram að hafi gerst?Að sögn stafar Íslendingum álíka mikil
hætta af ytri óvini og Liechtenstein eða Mónakó. Enginn nema blaða-
menn Morgunblaðsins geta bent á neina ástæðu fyrir neinn óvin til að
ráðast á Ísland. Ísland hefur fengið að vera í friði vegna þess að við
erum vopnlaus þjóð sem tekur ekki þátt í hernaði. Öryggi Íslands
stafar fyrst og fremst af því að við ógnum ekki öðrum. Þeir sem telja
að öryggi fylgi vopnum og hernaðarmætti ættu að flytja til Bandaríkj-
anna. En meira að segja þeir vita að öryggið er ekki meira þar. Þrátt
fyrir allan herinn. Þegar áhugi Bandaríkjastjórnar á því að loka her-
stöðinni á Miðnesheiði kom fyrst fram vorið 2003 fékk ríkisstjórn Ís-
lands fágætt tækifæri til að hugsa málin upp á nýtt, m.a. út frá hags-
munum Suðurnesjamanna. Að semja um brottför hersins og tryggja
jafnframt að hersvæðin yrðu hreinsuð með bestu fáanlegri tækni og
bætt fyrir þau mengunarslys sem þegar hafa átt sér stað. Þess í stað
voru málin dregin á langinn. Þau mistök má ekki endurtaka. Vera
bandarísks herliðs á Íslandi og tilvist varnarsamningsins hefur haft
ýmisleg neikvæð áhrif á íslenska utanríkisstefnu. Herþoturnar fjórar
voru ástæðan fyrir því að Íslendingar „öxluðu ábyrgð“ og eru með
herlið í Afganistan, hermenn sem þegar hafa orðið til að saklaust fólk
hefur látið lífið. Til þeirra er vitnað þegar ríkisstjórn Íslands skipar
landinu í hóp árásarþjóða í Írak í trássi við alþjóðalög og án þess að
eftir samþykki Alþingis sé leitað. Fyrir þessar fjórar orrustuþotur
eiga Íslendingar að ganga í hóp þeirra villidýra í alþjóðamálum sem
ógna öðrum þjóðum og hafa þegar valdið dauða hundraða þúsunda á
undanförnum misserum. Þessu má nú breyta og hætta þátttöku í her-
námi Afganistans og Íraks.
sj www.murinn.is 15.3.
Ekki meir, ekki meir!
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar
sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins