Lesbók Morgunblaðsins - 03.06.2006, Qupperneq 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 3. júní 2006 | 11
Gróðurhúsaáhrifin og hlýnunjarðar eru viðfangsefni sem
hljóta sífellt meiri athygli meðal al-
mennings á Vesturlöndum þrátt fyr-
ir áhugaleysi núverandi Bandaríkja-
stjórnar og bók
og raunar sam-
nefnd kvikmynd
Al Gore, fyrrum
varaforseta
Bandaríkjanna,
þykir líkleg til að
kynda enn frekar
undir áhugann
beggja vegna Atl-
antsála. Hefur sú
athygli sem bókin
og myndin hafa hlotið meira að segja
vakið upp spurningar um það hvort
Gore muni reyna við forsetaemb-
ættið á ný. Bókin nefnist An Incon-
venient Truth og leitast Gore þar
ekki við að takast á
við loftslagsbreyting-
arnar í smæstu smá-
atriðum að hætti fræðimanna heldur
fjallar hann hér um viðfangsefnið á
aðgengilegan hátt í bók sem New
York Times segir auðskiljanlega,
kvalafulla og sérlega áhrifaríka lesn-
ingu. Gore takist einkar vel upp með
að útskýra hlýnun jarðar og áhrifin
sem hún hefur á viðkvæmt vistkerfi
jarðar og bókin því vel til þess fallin
að beina sjónum manna í enn frekari
mæli að vandanum.
  
Nýjasta bók ástralska rithöfund-arins Peter Carey býr yfir
sömu smitandi kætinni og sannfær-
andi eirðarleysinu og hans fyrri
skrif. Í bókinni
Theft: A Love
Story birtist enn
á ný róstusöm
rödd mannsand-
ans, ljóðræn og
orðljót, kristileg
og gróf í sögu
sem er tvinnuð
saman með þeim
sérstaka hætti
sem Carey er ein-
um lagið. Theft: A Love Story er
gagnrýni á bæði listaverkaiðnaðinn
og eins ástina og er að sögn gagnrýn-
anda Daily Telegraph frábær lesn-
ing, en þar segir frá listamanninum
Butcher Bones, sem þekktur er á
sínum heimaslóðum, og tilraun sem
hann gerir til að stela sínum eldri
verkum frá fyrrum eiginkonu sinni.
  
Hryðjuverk eru viðfangsefniJohns Updike í nýjustu skáld-
sögu hans Terrorist og lagðist rithöf-
undurinn á sig margskonar rann-
sóknarvinnu fyrir
bókina. Þar segir
frá hinum 18 ára
gamla Ahmad,
syni bandarísks
hippa og skipti-
nema frá Egypta-
landi, sem gerist
öfgasinnaður
múslimi og er að
lokum fenginn til
þess að sprengja
upp Lincoln-göngin. Terrorist er 22.
bókin sem Updike sendir frá sér og
er um margt ólík hans fyrri verkum,
hún fylgir til að mynda lauslega
spennusagnaforminu, sem er eitt
fárra bókmenntaforma sem Updike
hefur ekki tekist á við áður, en á
sama tíma fjallar hún um kynlíf,
dauða, trúarbrögð og mennta-
skólaárin – viðfangsefni sem hafa
fylgt Updike allt frá hans fyrstu
skrifum og því ósvikin Updike-saga.
  
Ískáldsögu sinni La ToucheÉtoile, eða stjörnuhnappurinn,
ver hin 86 ára gamla franska skáld-
kona og femínisti Benoîte Groult
réttinn til að ákveða sjálf hvenær
hún vilji deyja. Bókin situr þessa
dagana á toppi franskra metsölulista
og tekst Groult þar á við viðfangsefni
sitt af þurrum húmor og harkalegum
athugunum sem koma við kaunin á
lesandanum að sögn gagnrýnanda
danska blaðsins Information, sem
segir Groult lagna við að græta les-
andann með hjartnæmum og raun-
sönnum lýsingum sínum á ellinni
gegnum sögupersónu sína Alice, sem
lesandinn samsami auðveldlega
Groult sjálfri.
Al Gore
Peter Carey
John Updike
Erlendar
bækur
Harold Pinter fékk óvænta upplyftingu íÞjóðleikhúsinu nú á dögunum meðfrumsýningu á Fögnuði, leikriti hansfrá árinu 2000 sem fengið hefur þá
greiningu að vera „eitt aðgengilegasta og fyndn-
asta“ leikrit hans. Með þessari umsögn er sleginn
sá gamli tónn að flest leikrita Pinters séu þung og
óaðgengileg; illskiljanleg venju-
legu fólki, alltof flókin og myrk til
að hinn dæmigerði fulltrúi al-
mennings hafi eitthvert gaman af
þeim. Þetta er auðvitað hin mesta
firra og í sjálfu sér smekksatriði
hvað hverjum og einum finnst fyndið.
Í tilefni af frumsýningunni lagði Þjóðleikhúsið
það á sig að fá hingað einn þekktasta leik-
húsgagnrýnandann úr breskri pressu Michael
Billington og samferða honum var leikkonan
Penelope Wilton sem leikið hefur í nokkrum
verka Pinters og sumum þeirra undir hans leik-
stjórn. Það var fengur að þessum gestum, Bill-
ington er manna fróðastur um höfundarferil
Pinters og skrifaði fyrir nokkrum árum ævisögu
hans, ágætt verk sem upplýsir um tilurð leikrit-
anna, rekur ævi skáldsins og tengir þetta saman í
skilmerkilega heild. Billington flutti greinargott
erindi um helstu einkenni á verkum Pinters,
hvernig hann virðist sækja verkin í undirvitund
sína og þannig skapa hið sérstaka andrúmsloft
sem ríkir í þeim og orðið hefur aðdáendum hans
tilefni til að tala um Pinteresku, stíl og andrúms-
loft, sem ekki fer á milli mála hverjum tilheyrir.
Billington átti síðan samtal við leikkonuna Vilton
um reynslu hennar af því að leika í Pinter-
leikritum og vinna með honum og það sem vakti
hvað mesta athygli mína var skilyrðislaus áhersla
hennar á virðingu við texta höfundarins, textinn
væri endanlegur og sjálfur breytti Pinter aldrei
textanum eftir að æfingar væru hafnar. Hún
minntist þess að hann hefði einu sinni breytt
kommu í punkt. Eflaust eru undantekningar frá
þessu en kjarni hugsunarinnar er afdráttarlaus
með öllu; að enginn breytir textanum nema höf-
undurinn sjálfur og allra síst leikararnir eftir að
æfingar eru hafnar. Leikstjórinn Sir Peter Hall
tekur enn dýpra í árinni í grein um reynslu sína af
að leikstýra frumuppfærslum á nokkrum verka
Pinters en hann segir að vinnan með texta Pinters
kalli á sams konar nákvæmni og með texta Shake-
speares. Pinter sé skáld sem leggi mikla vinnu í
hvert orð og hverja setningu og hljómfall textans
sé jafnmikilvægt innihaldinu. Verkefni leikarans
sé m.a. að ná tökum á hljómfallinu og því sé út í
hött að velta því fyrir sér hvort orða megi setning-
arnar á aðra og einfaldari vegu. Þegar unnið er
með svona texta í þýðingum hverfur upprunaleg
nákvæmni að nokkru leyti og vangaveltur um
hvort tiltekin setning hljómi betur svona eða hin-
segin verða oft tímaþjófar. Það er helst ef búið er
að binda textann í stuðla og rím sem hann er lát-
inn óáreittur.
Virðing leikkonunnar og auðmýkt fyrir hlut
skáldsins í tilurð leiksýningar var umhugsunar-
efni og gerði á engan hátt minna úr starfi leik-
arans en annars væri, þótt hún liti svo á að hlut-
verk leikarans væri að túlka textann og ljá honum
líkama sinn og rödd. Vel samið leikrit gæfi góðum
leikara meira en nægilegt svigrúm til sköpunar og
túlkunar.
Óvæntur Fagnaður
Erindi
Eftir Hávar
Sigurjónsson
havars@
simnet.is
’ Leikstjórinn Sir PeterHall tekur enn dýpra í ár-
inni í grein um reynslu
sína af að leikstýra frum-
uppfærslum á nokkrum
verka Pinters en hann seg-
ir að vinnan með texta
Pinters kalli á sams konar
nákvæmni og með texta
Shakespeares.‘
B
ók norska rithöfundarins og stríðs-
fréttaritarans Åsne Seierstad,
Bóksalinn í Kabúl, vakti strax
mikla athygli er hún kom út á
árinu 2002. Er þar um að ræða
frásögn af lífi afganskrar fjöl-
skyldu, sem er að átta sig á hinni nýju tilveru eftir
fall Talibananna, um togstreituna milli gamalla en
ekki alltaf góðra gilda og hins nútímalega og vest-
ræna. Söguhetjan er bóksali í Kabúl,
sem Seierstad kallar Sultan Khan, en
heitir réttu nafni Shah Mohammad
Rais. Hjá honum dvaldi Seierstad og
í viðræðum þeirra er meðal annars komið inn á
fjölmörg mál, sem ekki er venjan að hafa í hámæli
í hinum íslamska heimi, samkynhneigð og kyn-
ferðislegt ofbeldi gegn konum og börnum.
Bóksalinn í Kabúl hefur farið sigurför víða um
lönd og selst í hundruðum þúsunda eintaka, til
dæmis í 300.000 eintökum í Bretlandi þar sem
Seierstad var sæmd Emma-verðlaununum en þau
eru veitt árlega fyrir þær bækur, sem þykir hafa
tekist að miðla sögu og viðhorfum ólíkra þjóða og
menningarhópa víða um heim.
Sjálf hefur Seierstad gert mjög víðreist eftir
útkomu bókarinnar og í fjölmörgum fyrirlestrum
hefur hún rætt um kynni sín af Afganistan og
fólkinu, sem þar býr. Kom hún meðal hingað til
Íslands í desember 2003 í tilefni af útkomu bók-
arinnar hér.
Hótar málaferlum
Åsne Seierstad er sem sagt orðin nokkuð fræg
fyrir bókina sína um bóksalann í Kabúl en það
hlýtur þó að skyggja nokkuð á, að söguhetjan
sjálf, Shah Muhammad Rais, bóksali í Kabúl,
heldur því fram, að Seierstad fari oft með rangt
mál og hafi ýmislegt eftir sér, sem hann hafi aldr-
ei sagt.
Fyrst eftir að bókin kom út ákvað Rais að fara í
mál við Seierstad, hætti síðan við það en er nú aft-
ur kominn með lögfræðing í málið. Undanfarna
mánuði hefur hann dvalið í Noregi og Svíþjóð
með fjölskyldu sinni og fyrir skömmu var honum
boðið að vera heiðursgestur á Norsku bók-
menntahátíðinni í Lillehammer. Var honum raun-
ar falið að setja hátíðina, sem hófst síðastliðinn
þriðjudag.
Norskir fjölmiðlar hafa átt mörg viðtöl við Rais
og ekki síst núna eftir að honum var boðið á Bók-
menntahátíðina. Í þeim hefur hann endurtekið
það, sem hann hefur áður sagt, að Seierstad hafi
misnotað gestrisni hans og fjölskyldunnar og gert
hann að uppsprettu alls konar frásagna, sem út af
fyrir sig geti verið réttar, en bara alls ekki frá
honum komnar. Verra sé þó hitt, að með bókinni
hafi hún stefnt lífi hans og fjölskyldunnar í beina
hættu og í raun hrakið þau frá Afganistan.
„Okkur er ekki lengur vært í Kabúl. Þar hatast
margir við okkur vegna bókarinnar og konan mín
var að gefast upp. Við urðum í raun að flýja land-
ið,“ sagði Rais í viðtali við Aftenposten og minnti
á, að eftir mánuð myndi þó martröðin byrja fyrir
alvöru en þá kemur bókin út í Afganistan, á dari,
sem er eitt helsta tungumálið í landinu.
Í Bóksalanum í Kabúl segir meðal annars frá
giftri konu, sem á í ástarsambandi við annan
mann, og Rais segir, að komi bókin fyrir sjónir
fjölskyldu konunnar, megi hann alveg eins búast
við dauða sínum á hverri stundu.
Rais segir, að Seierstad hafi gert sér mikinn
óleik með því að leyfa honum ekki að lesa hand-
ritið yfir. Hefur Seierstad játað þá yfirsjón sína í
viðtali við fjölmiðla en segist ekki geta gert annað
en að biðjast afsökunar á því. Rais segir hins veg-
ar, að slík afsökun breyti engu, eftir 30 ár sem
bóksali í Kabúl sé hann nú landflótta maður.
Hefur selt handritið óséð
Rais hefur nú í smíðum bók með sinni eigin út-
gáfu af því, sem þeim Seierstad fór á milli, í þá
þrjá mánuði, sem hún var gestur á heimili hans í
Kabúl. Ætlar hann einnig að gera grein fyrir um-
ræðunni og ágreiningnum um Bóksalann í Kabúl
og fjalla síðan nokkuð um skoðanir fólks á Norð-
urlöndum um þetta allt saman. Hefur Damm-
forlagið norska þegar greitt honum nokkuð á
þriðju milljón ísl. kr. fyrir handritið óséð og það
var vegna þessarar væntanlegu bókar, sem hon-
um var boðið á Bókmenntahátíðina í Lillehamm-
er. Það greiddi síðan aftur fyrir vegabréfsáritun
til Noregs en áður hafði ósk hans um hana verið
hafnað nema tryggt yrði, að hann reyndi ekki að
verða um kyrrt í landinu.
Þegar Rais setti Bókmenntahátíðina hafði hann
ekki fleiri orð um en nauðsynlegt var og lét síðan
konu sína, Suraya Rais, sem er aðeins 23 ára, fá
hljóðnemann. Hafði hún ekkert gott að segja um
Seierstad.
„Fyrir flestar konur í Afganistan var valdatími
Talibananna hreinasta martröð. Fyrir mig hefur
tíminn, sem liðinn er frá útkomu bókarinnar, ver-
ið enn verri,“ sagði Suraya meðal annars.
Í viðurvist trölla
Við þetta má síðan bæta, að á Bókmenntahátíð-
inni ætlaði Rais að kynna dálítið ævintýri, sem
hann hefur sett saman og að nokkru leyti í anda
norskra þjóðsagna. Það er um tvö tröll, sem verða
vitni að samræðum þeirra Seierstad og Rais í
Kabúl, og um ýmsar hugleiðingar þeirra út frá
því.
Bóksalinn kveður sér hljóðs
Bóksalinn í Kabúl, sem norski rithöfundurinn
Åsne Seierstad gerði að umfjöllunarefni í sam-
nefndri bók, var viðstaddur bókmenntahátíðina í
Lillehammer í vikunni vegna bókar sem hann
hefur sjálfur í hyggju að skrifa um sína hlið á
þeirri sögu sem Seierstad sagði í bók sinni. Bók-
salinn, sem heitir réttu nafni Shah Mohammad
Rais, er mjög ósáttur við bók Seierstad og segist
hafa þurft að flýja Afganistan vegna hennar.
Eftir Svein
Sigurðsson
svs@mbl.is
Bóksalinn og höfundur hans Bóksalinn í Kabúl, Shah
Muhammad Rais (lengst til v.), á leið til hádeg-
isverðar ásamt Åsne Seierstad (önnur frá h.), föður
hennar (aftastur) og móður (lengst til h.) og útgáfu-
stjóra hennar hjá Cappellen, Anders Heger. Myndin
var tekin á bókmenntahátíðinni í Lillehammer.
Torbjørn Grønning/Dagbladet