Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.2006, Blaðsíða 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 22. júlí 2006
!
Ég man þegar Anton Helgi
Jónsson sendi frá sér bókina
Ljóðaþýðingar úr belgísku.
Hljómaði sannfærandi, titillinn,
en svo reyndust þetta ekki vera
neinar þýðingar heldur ljóð eft-
ir hann sjálfan, enda ekkert mál
til sem heitir belgíska. Samt
áreiðanlega margir enn sem halda að svo
sé. Því oft erum við svo fákunnug um
tungur annarra.
Í Belgíu eru töluð tvö aðalmál, eftir því
sem ég kemst næst, flæmska (nær sam-
hljóða hollensku) og
franska. Ekki belgísk
franska, heldur bara
franska. Í Sviss eru
aftur fjögur mál, þýska, franska, ítalska
og rómanska. Þar er þýskan hins vegar
svo frábrugðin þýsku Þýskalands að
venjan er að tala um svissneska þýsku
(s.s. Swiss German, Tedesco Svizzero).
Eftir að hafa verið um skeið í Sviss,
finnst mér þó nær lagi að tala beinlínis
um svissnesku – því þetta er slík mál-
lýska að Þjóðverjar skilja hana ekki. Hið
furðulega er hins vegar að ritmálið er það
sama. Blöð og bækur í þýskumælandi
Sviss eru á háþýsku, en þegar fólkið opn-
ar munninn kemur í ljós hið undarlegasta
– að mínu viti reyndar fremur fallegt –
mál. Og hvaða spennitreyja er nú það, að
eiga öll dagleg samskipti, rifrildi, samn-
inga, ástarjátningar, óráð og barnahjal á
máli sem ekki er svo hægt að skrifa?
Hvernig skrifar maður sendibréf?
Hvernig yrkir maður ljóð? Er ekki ein-
hver ótrúleg undirokun í því fólgin að
þurfa að strekkja allar fréttir undir orða-
forða stóra nágrannans, skrifa í fyr-
irsögnum „toll“ þegar enginn í Sviss seg-
ir „toll“ en allir segja „super“, svo
ördæmi sé tekið. Ég átti erfitt með þetta,
að horfa upp á vini mína í þessum geð-
klofajakka. En þeir voru pollrólegir.
Skildu ekki hvað ég væri að æsa mig,
vildu ekki taka þátt í róttækri undir-
skriftasöfnun minni um ritmál til handa
Svisslendingum, sáu ekki óréttlætið.
Hvers vegna? Vegna þess að þessu eru
Svisslendingar vanir. Vanir því að veru-
leikinn sé margklofinn af tungum. Lítið
þið ekki á ykkur sem þrjár þjóðir, jafnvel
fjórar? spurði ég ítölskumælandi Sviss-
lending – sem mér finnst einmitt alltaf
vera meiri Ítali en Svisslendingur. Nei,
svaraði hann – og vildi meina að Sviss-
lendingar hefðu alveg nógu mörg sam-
kenni, þótt málsvæðin væru fjölskrúðug.
Í Hollandi býr vinur minn Elmar, inn-
fæddur. Hann talar samt ekki hollensku,
hann er einn af 500 þúsund íbúum Hol-
lands sem tala frísnesku, enda býr hann á
Fríslandi – sem er sjálfrátt um margt en
lýtur hollenskri yfirstjórn. Elmar skilur
Hollendinga, en þeir skilja hann ekki á
móti. Eitt núll fyrir hann. Rætur frís-
nesku liggja aftur í aldir, fleiri hafa talað
málið samanlagt en íslensku – og það
virkar stórskemmtilegt. En þetta hafði
ég eiginlega ekki hugsað út í. Ekki bein-
línis.
Og sama gildir í Katalóníu. Íslendingar
sem ætla í sumarleyfi til Barcelona, jafn-
vel Mallorca, æfa sig hróðugir í spænsk-
unni til þess að geta slegið um sig: Por fa-
vor, og eitthvað. En í Katalóníu er töluð
katalónska og þá er betra að segja: Si us
plau. Ellefu milljónir íbúa Spánar tala
katalónsku, og það er ekki lítið. Miklar
bókmenntir eru skrifaðar á því máli, ljóð
ort, bækur þýddar yfir á katalónsku,
dagblöð prentuð. Samt vitum við ekkert
um þetta. Segjum bara por favor.
Kannski – og mjög sennilega – er þetta
einfaldlega ofvaxið okkar skilningi. Að í
einu landi geti þrifist nokkur mál. Eða
sama málið, samt nokkur þjóðarbrot.
Eða ein þjóð, samt fleiri mál. Íslend-
ingur, sem miðar allt út frá sjálfum sér, á
bágt með að sjá hvað annað en tungumál
geti haldið einni þjóð saman. Það væri
beinlínis óhugsandi að á Íslandi væru
þrír eða fjórir hópar fólks sem töluðu
hver sitt tungumálið. Þá væri Ísland ekki
lengur Ísland. Eða hvað? Gæti þetta ekki
gerst eftir, segjum, tvö hundruð ár? Að
hér væri almennt töluð háíslenska,
pólska, enska og norðlensk mállýska?
Maður skyldi aldrei segja aldrei. Og
þangað til er óþarfi að mæla alla álfuna út
frá okkar eigin, einföldu reynslu.
Illt í
tungunni
Eftir Sigurbjörgu
Þrastardóttur
sith@mbl.is
O
furmennið hefur snúið aftur í
þriggja tíma vel innpakkaðri
moðsuðu. Þar hittir hann fyrir,
fimm árum seinna, móður sína
aldraða, gamla ritstjórann
sinn, Lex Luthor og síðast en
ekki síst hina geðþekku blaðakonu, Lois Lane.
Eins og flestir muna var Lois þessi eina konan
sem náði viðtali við Ofurmennið en um leið ást-
um þess. Og það sem meira er, Ofurmennið
varð ástfangið af henni. Þau sváfu meira að
segja saman.
Þar sem ég sat í ágætum bíósal með góðu
fólki hvarflaði hugurinn frá hinu „heltannaða“
og „köttaða“ Ofurmenni
og til hinnar erfiðu stöðu
sem hin efnilega blaða-
kona Lois Lane er í. Hún
er að fara að taka við Pu-
litzer-verðlaunum fyrir grein sem hún skrifaði
með fyrirsögninni „Hvers vegna við þurfum
ekki á Ofurmenninu að halda“. Ofurmennið yf-
irgaf Jörðina nefnilega fyrir einum fimm árum
til að heimsækja æskuslóðirnar á Krypton.
En nú er hann kominn aftur og hefur engu
gleymt. Ofurmennið lifir sem fyrr eðlilegu lífi
sem Clark Kent sem starfar með Lois Lane á
dagblaðinu Daily Planet þar sem hann hefur
væntanlega samið um sveigjanlegan vinnutíma
svo hann eigi betra með að bjarga heiminum.
Það er þó alls ekki blaðamaðurinn Clark Kent
sem er áhugaverður, enda gerir hann ekki
handtak, nema vandræðast um ritstjórn-
arskrifstofur eins og illa gerður hlutur. Lois
Lane er hins vegar áhugaverð, svona útfrá
blaðamennskuhugmyndafræði. Hún er nefni-
lega í stöðu sem nokkrir íslenskir fjölmiðla-
menn hafa lent í.
Lois er eini blaðamaðurinn sem Ofurmennið
vill ræða við. Hún hefur einstakan aðgang að
honum. Hún ber umhyggju fyrir þessum Stál-
manni á þann hátt sem enginn annar hefur
fengið tækifæri til. Lois Lane hefur rætt við
Ofurmennið, flogið með Ofurmenninu, snert
Ofurmennið. Hún hefur einstaka þekkingu á
fyrirbærinu.
Lois Lane er Ómar Ragnarsson. Að mörgu
leyti allavega, þótt Ómar Ragnarsson sé sann-
arlega hressari en hún. Ómar Ragnarsson er
maðurinn sem færði hinum venjulega Íslend-
ingi aðra Flateyjarbók og það í heimsending-
arþjónustu. Ómar Ragnarsson fór á flugvélinni
sinni og kom til baka með hálendi Íslands. Eins
og það lagði sig fyllti Ómar Ragnarsson sjón-
vörp landsmanna af ævintýralegum nátt-
úrumyndum. Og þjóðin elskaði þennan Ómar
Ragnarsson fyrir að hafa gefið sér hálendi – og
auðvitað Gísla á Uppsölum.
Öll þessi reynsla Ómars Ragnarssonar af
ferðum um hálendi Íslands hefur auðvitað
skapað honum verðmæta sérþekkingu á mál-
efninu. Og Ómar Ragnarsson hefur orðið ást-
fanginn af landinu.
Svo líður og bíður. Ómar Ragnarsson heldur
áfram að flytja hálendið heim í stofu óáreittur.
Allir eru glaðir að sjá þessa fínu náttúru og eru
farnir að fíla hana nokkuð vel. Leggja leið sína
jafnvel þarna uppeftir til að sjá dýrðina með
eigin augum.
Þegar líður að aldarlokum er Ómar Ragn-
arsson enn á sömu slóðum. Umhverfið hefur
hins vegar breyst, ekki á hálendinu, heldur í
samfélaginu. Það sem áður var fallegt landslag
er nú orðið pólitískt deilumál. Ómar Ragn-
arsson er orðinn pólitískasti fjölmiðlamaður
landsins. Það sem áður var frétt, fræðslumynd,
er nú orðið áróður, pólitískur áróður. Þar skilja
leiðir Lois og Ómars.
Ég hef heyrt blaðamenn rífast um tilgang
blaðamennsku. Annar vildi nota hana til að
fræða og jafnvel bæta heiminn. Hinn ráðlagði
þeim fyrri að fara í pólitík: blaðamennska væri
til þess að lýsa heiminum eins og hann væri,
punktur, segja sannleikann, punktur.
Ómar Ragnarsson og þættir hans fyrir um
það bil tveimur áratugum stækkuðu heiminn
fyrir mörgum. Hjá honum sá fólk hluta af auð-
æfum þjóðarinnar sem það hafði aldrei augum
litið og það sem meira er, vissi ekki um. Það
hefði aldrei gerst hefði Ómar Ragnarsson ekki
sterkar taugar til umfjöllunarefnisins. Og
örugglega vissi mannkynið lítið sem ekki neitt
ef blaðamenn, listamenn, vísindamenn, fólk al-
mennt, bæri ekki tilfinningar til þess sem það
fæst við. Elskaði það – eins og Lois Lane elsk-
ar Ofurmennið.
En nú verð ég að hætta.
Heimurinn þarfnast mín.
Eða þannig.
Ofurmennið snýr aftur
Fjölmiðlar
Eftir Sigtrygg
Magnason
sigtryggur@islenska.is
’Lois Lane er Ómar Ragnarsson. Að mörgu leytiallavega, þótt Ómar Ragnarsson sé sannarlega hressari
en hún. Ómar Ragnarsson er maðurinn sem færði
hinum venjulega Íslendingi aðra Flateyjarbók og
það í heimsendingarþjónustu.‘
I Fyrir Sunnlendinga, var vikan sem senner á enda vikan sem sumarið kom. Það
var nú meiri léttirinn eftir óhófsúrkomu
síðustu vikna. Fimmtudagsmorgunn reis
bjartur og blíður, og í Hádegismóum sást
ekki eitt einasta ský á himni.
Allt breytist; birtan, viðmótið, lífsandinn,
takturinn; vinnandi
fólk eykur hraðann
örlítið til að ná fyrr út og missa ekki af
tækifærinu; þeir sem þegar eru komnir út,
hægja á ferðinni, njóta hvers stigins spors,
fá ósjálfrátt svolítið sólskin í mjaðmirnar og
njóta þess að teyga í sig dýrmæt andartök.
II Vinnufélagi hafði orð á því að ef viðbara gætum reitt okkur á – þó ekki
væru nema þrjár vikur á ári með slíkri tíð,
væri strax betra að þreyja rest. Þessi hug-
mynd er heillandi þótt erfitt sé að ímynda
sér hvers konar ógnarviðbúnað samfélagið
þyrfti að hafa við vikurnar þrjár. Kannski að
duttlungar náttúrunnar í veðri og vindum
verði einhvern tíma hamdir.
III Enn er skrifað í Lesbók um tamninguefnislegu náttúrunnar í þágu manneskj-
unnar og þá umræðu sem skapast hefur um
ólík viðhorf landsmanna – í dag skrifar Óskar
Valtýsson um bók Andra Snæs Magnasonar,
Draumalandið. Lesbók mun fylgjast með
þessari umræðu og ólíkum sjónarmiðum af
áhuga.
IV Haldi einhver að graffarar séu fyr-irbæri sprottið úr 20. öldinni, þá leiðir
Þórgunnur Snædal lesendur í sannleikann um
það, að á miðöldum var fólk að rista veggi
rúnum, – jafnvel kirkjuveggi. Spurningin er
því hvort nokkuð hafi breyst fyrir utan það
hvað I love Ása er er lítilmótlegt í samanburði
við krassandi ástarjátningu ókunnugs manns í
Noregi um 1200. Hann risti játninguna á kefli,
sem hann faldi undir gólfi í húsi í Bergen. Á
keflið skrifaði hann: Ann ek svá konu manns,
at mér þykkir kaldr eldr. En ek em vinr vífs
þessa. Hinum megin stendur nafn konunnar:
Ása. Skyldi Ása nokkurn tíma hafa fengið að
sjá?
V Stríð eru á dagskrá í dag; Björn Bjarna-son skrifar bratta grein um kaldastríðs-
umræðuna hér á landi, en Elísabet Jökuls-
dóttir sprettir úr ljóðrænunni í Ljóði um
Líbanon. Stríð Ibsenkvennanna, Noru og
Heddu Gabler, eru Steinunni Sigurðardóttur
yrkisefni og innri sem ytri stríð sterkra
stelpna rata í grein Dagnýjar Kristjánsdóttur
um unglingabækur Jacqueline Wilson.
VI Lesbók kemur þó í friði og biður umleið fyrir; – þó ekki sé nema þriggja
vikna sumri.
Neðanmáls
Öll heimsbyggðin stóð á öndinni þegarfranski knattspyrnumaðurinn ZinedineZidane skallaði ítalska leikmanninn Marco
Materazzi í framlengingu á úrslitaleik heims-
meistarakeppninnar í knattspyrnu. Það er talið að
á bilinu tveir til þrír milljarðar manna hafi séð at-
vikið sem mun væntanlega fara í sögubækurnar
sem eitt alræmdasta atvik knattspyrnusögunnar.
[…]
Ef atvikið er skoðað gaumgæfilega kemur í ljós
að skilaboðin sem það sendi til heimsbyggð-
arinnar voru einkum tvíþætt: Í fyrsta lagi að of-
beldi borgar sig ekki í knattspyrnu. Óháð þeim
áhrifum sem ofbeldið hafði á ung hjörtu sáu allir
leikmann brjóta með grófum hætti af sér, vera vís-
að af leikvelli og lið hans tapa úrslitaleik heims-
meistarakeppninnar í kjölfarið. Það er varla hægt
að finna betri kennsluefni til að sýna ungum upp-
rennandi knattspyrnumönnum að ofbeldi borgar
sig ekki í knattspyrnu. Í öðru lagi að munnlegar
svívirðingar og rasismi borgar sig hins vegar í hví-
vetna. Eftir því sem best verður að komist sagði
Materazzi ítrekað við Zidane að hann væri sonur
hryðjuverkahóru og var þar að vísa til alsírsks
uppruna hans. Skilaboðin til ungra upprennandi
knattspyrnumanna eru ótvíræð. Þeir sáu leik-
mann reita annan til reiði með rasisma og svívirð-
ingum um fjölskyldu hans, komast algjörlega upp
með það og verða heimsmeistari í kjölfarið.
Andri Óttarsson
www.deiglan.is
Zidane og
lærdómurinn
Reuters
Spennuþrungið augnablik...
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar
sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins