Lesbók Morgunblaðsins - 22.07.2006, Blaðsíða 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 22. júlí 2006
Leikkonan Scarlett Johanssonmun leika aðalhlutverkið í nýrri
kvikmynd sem gerð verður um ævi
Anne Boleyn, síðari eiginkonu Henry
VIII Englandskonungs. Það er BBC
sem framleiðir
myndina sem
kemur til með að
heita The Other
Boleyn Girl og er
byggð á skáld-
sögu Philippa
Gregory og fjallar
um valdabaráttu
innan Boleyn fjöl-
skyldunnar, þá
sérstaklega milli
Anne og yngri systur hennar Mary
en Mary var hjákona konungs og
eignaðist með honum tvö börn. Joh-
ansson mun leika Mary en Anne
verður leikin af Natalie Portman.
Gert er ráð fyrir að myndin komi til
með að kosta litlar 20 milljónir punda
og henni verður leikstýrt af Justin
Chadwick sem áður stýrði BBC
þáttaröðinni Bleak House. Ástralski
leikarinn Eric
Bana mun að
öllum líkindum
leika konung-
inn sjálfan og munu tökur hefjast í
október á þessu ári. David Thomp-
son, stjóri kvikmyndaarms BBC,
sagði í viðtali á dögunum að aldrei
fyrr hefðu jafn margar stórstjörnur
sóst eftir að leika í kvikmyndum
BBC.




New Line Ci-nema sem
framleiðir kvik-
myndina Snakes
on a Plain, sem
skartar engum
öðrum en Samuel
L. Jackson í aðal-
hlutverki, hefur
ákveðið að falla
frá sérstakri
gagnrýnendasýningu sem hefð er
fyrir að halda þegar nýjar myndir
eru frumsýndar. Kvikmyndin hefur
þegar fengið mikla gagnrýni fyrir tit-
ilinn sem mörgum þykir heimskuleg-
ur og framleiðendur myndarinnar
líta svo á málið að skoðanir gagnrýn-
enda komi þeim ekki við. Gitesh Pan-
dya hjá BoxOfficeGuru.com segir að
ákvörðunin muni ekki koma niður á
myndinni. „Árangur myndarinnar
mun eingöngu velta á almenningi og
dómar gagnrýnenda munu engin
áhrif hafa, hvort sem þeir eru góðir
eða slæmir. Þessi ákvörðun gæti
þvert á móti vakið meiri athygli á
kvikmyndinni.“




Bandaríski heimildamyndaleik-stjórinn Linda Ellman, sem nú
leggur lokahönd á heimildamyndina
On Native Soil og fjallar um hryðju-
verkin 11. september 2001 í New
York, sagði í viðtali á dögunum að
hún óttist að þær myndir sem nú eru
í framleiðslu og fjalla einnig um
hryðjuverkin, muni í krafti skáld-
skaparins skyggja á mynd hennar og
það sem raunverulega gerðist þenn-
an örlagaríka dag í New York. „Ég
vona að sannleikurinn týnist ekki inn-
an um allan skáldskapinn. Ég er alls
ekki á móti því að menn ímyndi sér
og skáldi ákveðna hluti við gerð kvik-
mynda um hryðjuverkin en mér
finnst mikilvægt að það sem raun-
verulega gerðist komi líka fram því
að það sem gerðist var sannarleg
hrikalegt.“ Á Ellman þar væntanlega
við kvikmynd Olivers Stone World
Trade Center sem fjallar um tvo lög-
regluþjóna sem lokast inni í rústum
annars turnsins. Öfugt við Stone hef-
ur Ellmann stuðst nær eingöngu við
skýrslu sem Bandaríkjaþing lét gera
um voðaverkin og mun heim-
ildamyndin fylgja atburðunum nán-
ast í rauntíma.
Erlendar
kvikmyndir
Scarlett Johansson
Samuel L. Jackson
Linda Ellman
É
g vona að þú hafir komið auga á
mig í fréttamyndinni frá óeirð-
unum í Detroit nýlega þar sem ég
fékk skurð á höfuðið.“ Þannig
hefst bréf Felix Otria til kvik-
myndagyðjunnar Gretu Garbo á
4. áratugnum. Felix þessi hafði slegist í hóp með
verkamönnum Ford-verksmiðjanna í Detroit, sem
átt höfðu í langvinnum deilum við yfirvöld, í von um
að verða festur á filmu í upptökum fréttamanna.
Honum til óvæntrar – ef ekki sársaukafullrar –
ánægju varð hann mið-
punktur óeirðanna sem
fylgdu í kjölfarið.
„Sá hluti óeirðanna sem
ég missti af meðan kylfurnar
dundu á mér var í frétta-
myndinni og ég verð að segja að mér sýnist þetta
hafa verið meiri háttar uppþot með brunaslöngum,
táragassprengjum og ég veit ekki hverju. Ég fór
ellefu sinnum á myndina á þremur dögum og ég
held að það sé óhætt að segja að enginn annar,
hvorki óbreyttir borgarar né lögreglumenn, hafi
skorið sig eins úr hópnum og ég gerði, svo mér datt
í hug að þú kæmir þessu á framfæri við kvik-
myndafélagið sem þú vinnur hjá og athugaðir hvort
þeir sendu ekki eftir mér og gæfu mér tækifæri.“
Bréf Felix er í raun smásaga eftir bandaríska
rithöfundinn William Saroyan sem birtist í smá-
sagnasafninu hans The Daring Young Man on the
Flying Trapeze sem út kom árið 1935. Fyrir nokkr-
um árum var um helmingur sagnanna gefinn út
hérlendis undir heitinu Kæra Greta Garbo í þýð-
ingu Óskars Árna Óskarssonar. Óskar Árni kann
nú reyndar sjálfur einnig heilmargt fyrir sér í ör-
og smásagnagerð og vert að geta þess hér að í sum-
um sagna hans blandast gullöld Hollywood og ís-
lenskur raunveruleiki. Í Lakkrísgerðinni er t.a.m.
að finna örsöguna „Bíó“ þar sem sýnd er amerísk
kúrekamynd með Kirk Douglas á húsgafli í porti
bak við efnalaugina: „Við sátum límd við kassana
þangað til stafirnir THE END birtust á hús-
veggnum í sama mund og tunglið kom siglandi
undan skýjabakka og kveikti ljós á himnum.“ Í sög-
um bæði Saroyan og Óskars Árna verður hvers-
dagsleikinn oft sem af öðrum heimi.
Garbo sjálf var auðvitað (sem) af öðrum heimi.
Franski bókmenntafræðingurinn Roland Barthes
sagði hana vera eins konar platónska frummynd
mannverunnar og lýsti ennfremur „eðli hennar
sem persónu af holdi og blóði sem steig niður af
himnum, þaðan sem allir hlutir verða til og eru full-
komnaðir í hinu skýrasta ljósi,“ (þýð. Tryggvi Már
Gunnarsson). Hefði mátt ætla að Barthes lýsti
Hollywood-stjörnu sem goðsögn, eftirlíkingu,
framsetningu, ímynd hvers konar. En ekki Garbo
aldeilis – hún er frummynd en ekki eftirmynd.
Það er ekki að ástæðulausu að Saroyan skyldi
láta Felix skrifa til Garbo en ekki einhverrar ann-
arrar leikkonu. Þótt hún komi ekki við sögu að öðru
leyti en því að bréfið sé stílað til hennar er áhrifa-
máttur sögunnar fólginn í fjarlægðinni sem að-
skilur hina guðdómlegu Garbo og særða draum-
óramanninn Felix. Þótt Felix líkist að eigin sögn
Ronald Colman og Rudolph Valentino velkist les-
andinn ekki í vafa um að hann muni aldrei fara með
hlutverk elskhuga Garbo á hvíta tjaldinu. Það er
ekki einungis samfélagsleg misskipting ríkra og fá-
tækra sem skilur á milli Garbo og Felix heldur
einnig óyfirstíganlegt bil guðdómlegrar frum-
myndar og veraldlegrar eftirmyndar.
Barthes skrifaði um Garbo tuttugu árum á eftir
Saroyan og síðan er liðin hálf öld. Á þeim tíma hef-
ur fjarlægðin á milli okkar og Garbo stigmagnast.
Að sjá hana baðaða ljósum í svarthvítri nærmynd á
hádramatísku augnabliki er ekki ólíkt því að
skyggnast inn í guðdómlegan heim, fjarri hvers-
dagslegu amstri okkar heims. Það er enginn sam-
gangur á milli þessara tveggja heima, en hægt er
að fylgja fordæmi Felix og láta sig dreyma. „Hver
veit, kannski kemur að því að ég eigi eftir að leika
hetjuna í kvikmynd á móti þér.“
Þinn einlægur,
Björn Norðfjörð
Kæra ungfrú Garbo
’Þótt Felix líkist að eigin sögn Ronald Colman og RudolphValentino velkist lesandinn ekki í vafa um að hann muni
aldrei fara með hlutverk elskhuga Garbo á hvíta tjaldinu. ‘
Sjónarhorn
Eftir Björn Ægi
Norðfjörð
bn@hi.is
Fáar aðrar kvikmyndategundir grund-valla tilvist sína í jafnmiklum mæli áþeirri spennuþrungnu fagurfræði semhæfileiki kvikmyndaformsins til að
setja fram hreyfingu í tíma framkallar. Hvort
sem litið er til klassískra sýnidæma um svokallað
„frumstætt“ skeið kvikmyndasögunnar á borð við
bresku stuttmyndina Rescued by Rover sem gerð
var af þeim Lewin Fitzhamon og Cecil Hepworth
árið 1905 eða
fullgildrar kvikmyndaklassíkur eins og Birth of
a Nation (1915) eftir D. W. Griffith þá eiga þessi
verk það sameiginlegt að fanga æsileg umsvif lík-
ama í tíma og rúmi á máta sem engu öðru list-
formi reynist mögulegt.
Fyrrnefnda myndin, sem lýsir
því hvernig heimilishundurinn
Rover kemur barni sem hefur
verið rænt til bjargar, leggur til
dæmis ofuráherslu á að sýna
hvernig hundurinn hreyfist ofurhratt en líka með
skýrum tignarbrag í gegnum fjölbreytilegt um-
hverfi sitt, en myndin kemur nútímalegum áhorf-
endum kannski dálítið kynlega fyrir sjónir sökum
þess að hasarinn hreyfist viðstöðulaust í vinstri
átt á tjaldinu fyrri helming myndarinnar, en til
hægri þann síðari (en þannig var þeim skila-
boðum komið áleiðis að fyrst væri hundurinn að
hlaupa frá heimilinu, en sneri svo aftur heim). Í
epískri borgarstríðsmynd Griffiths reynast styrj-
aldarmyndskeiðin sérlega eftirminnileg, en þar
nýtir leikstjórinn sér hversu áhrifaríkt það er að
sjá fjöldann allan af líkömum hreyfast hvern í
samhengi við annan líkt og um eins konar yf-
irnáttúrulega samstillingu sé að ræða, enda þótt
grimmúðugt blóðbað sé í raun að eiga sér stað á
tjaldinu. Hreyfanleiki og árekstur hluta og
manna, samband og átök einstaklinga við um-
hverfi sitt, hið mannlega form fest á filmu á ögur-
stund – þetta eru byggingareiningar kvikmynda-
listarinnar. Hin ólíku sjónarhorn
kvikmyndatökuvélarinnar, áþreifanlegur lík-
amleiki þess sem ber fyrir sjónir á tjaldinu, hæfni
tækninnar til að hafa áhrif á tímaskynjun áhorf-
enda – þetta eru meðulin og aðferðirnar sem í
gegnum tíðina hafa skilgreint töfra og mátt kvik-
myndarinnar. Í þessum skilningi eru kannski all-
ar myndir hasarmyndir, a.m.k. ef hinu mannlega
formi bregður fyrir á tjaldinu, en kvikmynda-
flokkurinn sem kenndur er við hasar leggur aug-
ljóslega sérstaka áherslu á að rækta þessa þætti
og setja fram á sem áhrifamestan hátt.
Það er síðan annað mál að í kvikmyndaumræð-
unni eiga hasarmyndir við ákveðið ímynd-
arvandamál að stríða. Þær eru sjaldan teknar al-
varlega nú orðið né álitnar fínt kvikmyndaefni,
þótt undantekningar eftir leikstjóra á borð við
Quentin Tarantino, Chan-wook Park eða Takeshi
Kitano sé auðvitað hægt að nefna. Viðhorf þetta
hefur sennilega að hluta til mótast af því að sem
tegund hafa þessar myndir reynst kjarna marga
þá þætti sem hvað berlegast eru vinsældamiðaðir
í kvikmyndaframleiðslu. Ég myndi reyndar halda
því fram að eðli hasarmyndarinnar sem slíkrar
hafi tekið miklum breytingum undanfarin ár með
tilkomu stafrænnar tækni og þeir þættir sem
segja má að formið hafi lengi nýtt til að framkalla
hughrif – en fyrst væri þar að telja æsileik hreyf-
ingarinnar, þá spennu sem meistarar formsins
frá Harold Lloyd til Jackie Chan hafa náð að
skapa í samskiptum sínum við umhverfið – hafi
nú vikið fyrir annars konar fagurfræði. Hin nýja
fagurfræði lýtur að þeirri allsherjar ummyndun
veruleikans sem boðið er upp á í krafti tölvu-
tækninnar.
Frá því um miðjan tíunda áratuginn hefur
ímyndin sjálf, sá „veruleiki“ sem er kvikmynda-
ður, verið mótanlegur á áður óþekktan hátt.
George Lucas, James Cameron og fleiri risar
kvikmyndaiðnaðarins hafa sýnt að ímyndina er
hægt að laga nær fullkomlega að óskum kvik-
myndagerðarmannanna; myndramminn er orð-
inn að málverki á tölvuskjá þar sem ekkert, ekki
minnsta smáatriði, reynist tilviljunum háð. Hér
hefur vissulega opnast nýtt og forvitnilegt svið
fyrir listsköpun en á sama tíma er hætt við að lok-
að sé fyrir það sem lifandi og óvænt getur talist í
gerð kvikmynda. Afrakstur þeirra sem lengst
hafa gengið í gerð hreyfanlegra tölvumálverka
gefur heldur ekki til kynna að þessi vinnuaðferð
sé hin endanlega lausn á þeim vandamálum sem
steðja að kvikmyndagerðarmönnum, en hér næg-
ir kannski að vísa til þeirrar hörmungarreynslu
sem það var að sitja í gegnum forsögumyndirnar
í stjörnustríðsseríunni eftir Lucas. Öllu skemmti-
legri vinnu við hreyfanleg tölvumálverk gefur
hins vegar að líta í kvikmyndum Richards Linkla-
ter, Waking Life (2001) og A Scanner Darkly
(2006) en í myndum þessum er í raun málað yfir
„hefðbundna“ leikna kvikmynd og óhætt er að
segja að aðferðin framkalli allsérstæða sjónræna
upplifun.
Þeirri spurningu má þó varpa fram hvort kraft-
vaki stafrænu byltingarinnar sé ekki smám sam-
an að þurrka út það sem upphaflega og í gegnum
tíðina hefur verið helsta aðdráttarafl has-
armynda, en það er mannslíkaminn á hreyfingu í
tíma og rúmi. Þessi spurning hvarflaði í öllu falli
að mér þar sem ég gekk út af frönsku has-
armyndinni Banlieue 13 (Úthverfi 13) eftir Pierre
Morel, en mynd þessari var lýst af bandarískum
kvikmyndagagnrýnanda á þann veg að hún væri,
„safaríkari en allir sumarsmellirnir frá Holly-
wood samanlagðir“. Ein helsta ástæðan fyrir
hrifningu þessa tiltekna gagnrýnanda, sem og
annarra sem um myndina hafa fjallað, er sú að
hér er hvorki tölvugrafík né vírar notaðir við gerð
hasaratriðanna heldur leitast myndin við að
skapa hrifmagn í gegnum hreina loftfimleika,
áhættuatriði og líkamlega samhæfingu. Myndin
sækir grunnhugmyndir til „parkour“-menning-
arkimans, en þar er á ferðinni ákveðinn hreyfing-
arstíll í borgarumhverfinu sem fram kom í út-
hverfum Parísar á níunda áratugnum þar sem
markmiðið var í raun að vera óstöðvandi. Iðk-
endur hlupu, stukku og sveifluðu sér í gegnum
borgarfrumskóginn á hámarkshraða, þeir voru
uppi á þökum, fóru niður eftir rennum, í gegnum
glugga, stokkið er niður stigaganga, hálfpartinn
flogið í gegnum bílageymslur. Þetta eru ein-
staklingar sem hafa samlagast borgarumhverfinu
fullkomlega, fyrir þeim er um náttúrulegt um-
hverfi að ræða og frelsið er táknað með óheftri
hreyfingu líkamans um borgina, hér gefur að líta
borgarlíkamann í allri sinni dýrð. Myndin skartar
David Belle í aðalhlutverki, en Belle var einn af
upphafsmönnum „parkour“, og atriðin sem sýna
hann á flugi um borgarumhverfið án hjálpar
klippitækni eða stafrænna brellibragða eru vissu-
lega „safarík“ – hér gefur að líta borgarveruna í
bókstaflegum líkamlegum átökum við umhverfi
sitt. Og það skiptir óneitanlega máli að gam-
aldags ljósmyndatækni „staðfestir“ að það sem
fyrir augu ber eigi sér stað í veruleikanum, áhorf-
andinn er gerður að sjónarvotti. Það er einmitt
þessi innbyggði sannfæringarmáttur kvikmynda-
tækninnar sem tengir fagurfræði áðurnefndra
mynda, allt frá þeirri sem fjallaði um hundinn Ro-
ver yfir til Lloyds og fram til Chan og David
Belle, við styrkleika kvikmyndaformsins sem
slíks.
Umsvif hreyfingarinnar
Ef reynt er að eigna kvikmyndaforminu sér-
kenni sem geta e.t.v. útskýrt hvers vegna
ákveðnar kvikmynda- og frásagnategundir virð-
ast henta forminu vel og njóta stöðugra vinsælda
er ekki endilega langsótt að stinga upp á hreyf-
ingu í tíma sem sérkenni og þess vegna has-
armyndum sem eins konar frumverulegum og sí-
vinsælum kvikmyndaflokki.
Eftir Björn Þór
Vilhjálmsson
vilhjalmsson
@wisc.edu
Úthverfi 13 Atriðin sem sýna David Belle á flugi um
borgarumhverfið án hjálpar klippitækni eða staf-
rænna brellibragða eru vissulega „safarík“.