Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.2006, Blaðsíða 8

8 LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Guðna Elísson
gudnieli@hi.is
Umhverfismálin og umræðuplanið
Um miðjan júlí skrifaði ég opnugrein í Lesbókina
þar sem ég varpaði fram þeirri spurningu hvort
umhverfisvernd ætti að vera einkamál vinstri-
manna og hvort Sjálfstæðisflokkurinn geti ekki
tekið sér breska íhaldsflokkinn til fyrirmyndar í
umhverfismálaumræðunni.1 Ég vísaði í skrif Dav-
ids Cameron, leiðtoga enskra íhaldsmanna, og
sagði að nú lýstu þeir því yfir að þeir væru hægri-
grænir „stuðningsmönnum Verkamannaflokksins
til sárrar mæðu, en þeir eru ekki nógu stórir í sér
til að fagna þessari áherslubreytingu“. Síðan bæti
ég við: „Umhverfismálin eiga að vera hafin yfir
flokkadrætti.“ Ég hamra á þessum þætti í grein
minni og segi tíma kominn til að íslenskir hægri-
menn taki virkari þátt í umhverfismálaumræð-
unni. Ég spyr m.a.: „Sýnir það mikla útsjónarsemi
að láta vinstrimönnum algjörlega eftir einn mik-
ilvægasta málaflokk samtímans?“ Svo segi ég
undir lok greinar minnar: „ég fyrir mitt leyti get
ómögulega séð hvers vegna græn viðhorf þurfi að
útiloka úr stefnuskrá [Sjálfstæðis]flokksins.“
Einn af þeim einstaklingum sem ég beini sér-
stakri athygli að er Illugi Gunnarsson, stjórn-
armaður í Landsvirkjun, en hann gengur í skrif-
um sínum út frá þeirri forsendu að andstaðan við
stóriðju sé einkamál vinstrimanna, m.a. þegar
hann segir í pistli í Fréttablaðinu: „Ég hef haft af
því lúmskt gaman hversu margir vinstri sinnaðir
kunningjar mínir tala þessa dagana um að þjóðin
megi ekki vera hrædd […] við að hætt verði við
opinbera þátttöku í atvinnulífinu, þ.e. í uppbygg-
ingu stóriðju.“2 Ég var ósáttur við það hvernig Ill-
ugi útilokaði flokkssystkini sín úr umhverfismála-
umræðunni og spurði: „Þekkir Illugi enga
hægrimenn sem vilja huga að umhverfisvernd-
armálum í ríkari mæli en verið hefur? Veit Illugi
ekki um neinn í Sjálfstæðisflokknum sem er á
þeirri skoðun að rangt sé að leggja í stækkun ál-
versins í Straumsvík og smíði nýrra álvera í
Helguvík og á Húsavík? Hefur enginn í flokknum
fært fyrir því hagfræðileg rök að stóriðjustefnan
sé vanhugsuð? Vilja engir sjálfstæðismenn af-
nema ríkisábyrgð á lánum Landsvirkjunar?
Þekkir Illugi enga hægri sinnaða einstaklinga
sem hafa áhyggjur af áhrifum stóriðju á ferða-
þjónustu í landinu? Hafa engir í Sjálfstæð-
isflokknum áhyggjur af heilsufari barna á Stór-
Reykjavíkur svæðinu haldi stóriðjuframkvæmdir
áfram á suðvesturhorninu þar sem stærstur hluti
landsmanna er búsettur?“ Enn mætti nú spyrja:
Er Illugi ekki andvígur þeirri stefnu að ríkisvaldið
gangist fjárhagslega í ábyrgð fyrir virkj-
anaframkvæmdum til að vega upp á móti lakri
arðsemi Kárahnjúkavirkjunar?“
Illugi vék sér undan spurningum mínum, en
það kom í sjálfu sér ekki á óvart. Honum finnst sú
niðurstaða mín, að hann útiloki með slíku orðalagi
möguleikann á því að Sjálfstæðisflokksmenn geti
verið andsnúnir stóriðju, alveg makalaus og vill
skýra hana svo „að þar sem ekki sé fullur sam-
hljómur á milli skoðana hans sjálfs [Guðna] á um-
hverfismálum og hægrimanna, þá telji hann ein-
hvern veginn að hægrimenn beri ekki
náttúruvernd fyrir brjósti. Við erum ekki sam-
mála ég og Guðni og þar með verður deiluefnið
einkamál Guðna!“3 Illugi veit rétt eins og ég að til
eru hægri sinnaðir einstaklingar sem eru and-
snúnir frekari stóriðjuhugmyndum. En í stað þess
að játa það siglir hann málinu í þá flokkspólitísku
höfn sem reist var á Reyðarfirði fyrir skömmu. Af
orðum Illuga má ætla að skoðanir hans séu sam-
nefnari fyrir afstöðu allra hægrimanna en þær
spurningar sem ég reifaði í grein minni séu aug-
ljóst dæmi um eitthvað annað, líklega vinstri villu,
eins og dylgjan um að deiluefnið sé „einkamál
Guðna“ gefur til kynna, en mikið hvílir á því að
hægt sé að sýna fram á að vegabréf Guðna El-
íssonar sé rautt fremur en blátt, sér í lagi í ljósi
þess að Guðni hefur ekki hátt um útgáfustaðinn.
Með þessu svari hefur Illugi snúið merkingu
greinar minnar á haus, en hún snerist einmitt um
það að voðinn væri vís ef umhverfismálin héldu
áfram að vera einkamál vinstrimanna.
Ýmsir áttu eftir að blanda sér í umræðuna á
komandi vikum og þá jafnan á þeim flokks-
pólitísku nótum sem Illugi leggur í svari sínu. Ill-
ugi gerir ekki ráð fyrir að hægt sé að aðhyllast
hægri sinnuð sjónarmið og vera andvígur þeirri
stóriðjustefnu sem hann aðhyllist sjálfur og Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur staðið fyrir síðasta áratug-
inn. Kolbrún Halldórsdóttir, þingmaður vinstri
grænna, tekur undir það sjónarmið í grein sem
hún skrifar í Lesbókina stuttu síðar.4
Eftir sitja allar þær þúsundir einstaklinga sem
aðhyllast róttækari umhverfissjónarmið en þau
sem Sjálfstæðisflokkurinn hefur boðið upp á, en
þykir flokkur Vinstrihreyfingarinnar –græns
framboðs ekki fýsilegur kostur þegar kemur að
þjóðmálaumræðunni. Eftir sitja allir þeir sem
hugsanlega vilja annan valkost en Illugi og Kol-
brún eru fulltrúar fyrir. Það er því kannski engin
furða að Dofri Hermannsson, varaborgarfulltrúi
Samfylkingarinnar, sjái sér leik á borði í Lesbók-
argreininni „Græna þungamiðjan“ (30.9.) og höfði
til þessa hóps einstaklinga með því að bjóða sam-
fylkingarbland í poka. Fátt bendir þó til þess að
Samfylkingin hafi horfið frá þeirri stóriðjustefnu
sem hún hefur stutt undanfarin ár. Nú bíður mað-
ur bara spenntur eftir því að Framsóknarflokk-
urinn blási rykið af flokksmerkinu og reyni að
sannfæra lesendur um að mengunargrátt sé
grænt.
Gunnar Hrafn Jónsson, blaðamaður, tók saman
umræðuna um einokun vinstrimanna á umhverf-
ismálaumræðunni fyrir Lesbók Morgunblaðsins í
greininni: „Er hægt að vera hægri og grænn? Eru
umhverfismál einkamál vinstrimanna? Eða kem-
ur náttúruvernd flokkspólitík ekkert við?“ (9.9.
2006). Af titlinum mætti ætla að þau sjónarmið
sem ég setti fram tveimur mánuðum fyrr væru í
fyrirrúmi, en svo virðist sem Gunnar hafi misst af
aðalpunktinum í grein minni því að hann gerir
máttleysislega vörn Illuga Gunnarssonar að sinni
skoðun í lýsingu á efni hennar: „Illugi velti því enn
fremur fyrir sér hvort sú staðreynd að hann er
ósammála málflutningi vinstri grænna um um-
hverfismál sé ástæða þess að Guðni og aðrir
vinstrimenn telji náttúruvernd sitt „einkamál“.“
Svargrein Illuga við grein minni segir Gunnar
Hrafn svo kveikjuna „að þeirri heitu umræðu sem
átt hefur sér stað undanfarið um umhverfismál og
hlutverk Sjálfstæðisflokksins í þeim málaflokki“.
Ég sé ekkert að því að blaðamenn hafi skoðanir og
að þeir taki afstöðu með eða á móti þeirri umræðu
sem farið hefur fram, en samantekt Gunnars
Hrafns á efni greinar minnar er gagnrýnislaus
samsuða úr rangfærslum Illuga Gunnarssonar.
Það er stundum svolítið eins og að gefa sig
merkingarleysinu á hönd að taka þátt í íslenskri
þjóðmálaumræðu. Það er gjörsamlega ómögulegt
að halda því fram að í grein minni sé sett fram sú
krafa að náttúruvernd sé einkamál vinstrimanna.
Ef hún hefur eitthvert gildi fyrir samfélags-
umræðuna liggur það einmitt í því að enginn ís-
lenskra stjórnmálaflokka hefur séð ástæðu til að
fagna innihaldi hennar. Hún er gagnrýnin á stór-
iðjuafstöðu Sjálfstæðisflokksins, Framsókn-
arflokksins og Samfylkingarinnar, en leggur um
leið til að umhverfismálin verði tekin til róttækrar
endurskoðunar á hægri væng íslenskra stjórn-
mála. Ef slíkar breytingar yrðu að veruleika er
hugsanlega hætt við að Vinstrihreyfingin – grænt
framboð tapaði nokkru af sérstöðu sinni í íslenskri
stjórnmálaumræðu. Enda hef ég ekki orðið var
við að grein mín hafi vakið sérstaka hrifningu
meðal íslenskra vinstrimanna. Sem stendur hafa
þeir þó ekkert að óttast því að grænar áherslur
Sjálfstæðisflokkins eru orðin tóm.
Grein Illuga Gunnarssonar á því meira sameig-
inlegt með grein Kolbrúnar Halldórsdóttur en
mín grein, því að Kolbrún og Illugi eru bæði fús að
halda umhverfismálaumræðu flokkanna tveggja
rækilega aðgreindri í stað þess að taka hana út
fyrir hið flokkspólitíska svið eins og ég legg til að
gert verði. Bæði gera líka ráð fyrir einni gerð
hægrimanna, einstaklinga sem aðhyllast hrein-
ræktaða frjálshyggju. Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur þó alltaf sameinað flóknari hugmyndafræði en
þau vilja vera láta, t.d. tekið mið af þeirri íhalds-
stefnu sem er ein af helstu kjölfestum flokksins og
í nafni hennar má auðveldlega gera umhverf-
ismálin að helsta baráttumáli flokksins. Þá væri
farið að dæmi breskra íhaldsmanna en því má
ekki gleyma að hugtökin conservative og con-
servation eru af sama meiði eins og ég ítrekaði í
grein minni frá því í júlí.
Austanátt eða vestanátt?
Skiptir máli hvaðan hann blæs? Eru veðurguð-
irnir ekki hafnir yfir pólitískt moldviðri? Eitt af
því sem Illugi Gunnarsson vill ekki ræða úr grein
minni er sú staðreynd að harðlínumenn í Sjálf-
stæðisflokknum hafa lengi litið svo á að fréttir af
gróðurhúsaáhrifum væru lævíst áróðursbragð
vinstrimanna, sem reyna að vinna gegn framtaki
einstaklingsins með því að koma á ýmiss konar
mengunarkvótum og með því að vilja takmarka
útblástur gróðurhúsalofttegunda. Umhverf-
isverndarsjónarmið hafa lengi verið álitin ógn við
frelsið í heiminum í augum áköfustu harðlínu-
manna á hægri vængnum í bandarískum og ís-
lenskum stjórnmálum.
Þessi harðlínuafstaða birtist í fjöldamörgum
greinum á heimasíðu ungliðahreyfingarinnar á
Vef-Þjóðviljanum, en þar er jafnan lítið mark tek-
ið á fréttum um stórhættulegar afleiðingar hnatt-
rænnar hlýnunar. Í grein minni „Umhverfið og
áróðurstækin: Stendur Sjálfstæðisflokknum ógn
af umhverfisvernd?“ frá því í júlí rakti ég hvernig
hagfræðingurinn og frjálshyggjumaðurinn Roger
Bate segir Ísland mögulega geta brúað bilið milli
Bandaríkjanna og Evrópu í umræðunni um gróð-
urhúsaáhrifin, en Bate sem hefur skrifað margar
bækur þar sem hann dregur í efa vísindalegt gildi
loftslagsrannsókna, segir Davíð Oddsson hafa
verið mikilvægan liðsmann í baráttu hægrimanna
gegn þeirri vá sem stendur fyrir dyrum ef um-
hverfissjónarmiðin ná fram að ganga: „Davíð
Oddsson hefur gert lítið úr líkunum á hættulegum
loftslagsbreytingum og er kannski eini leiðtoginn
í Evrópu sem hefur gert það. Hann studdi Bush
bak við tjöldin á nokkrum fundum í Evrópu þar
sem spurningar um loftslag voru teknar fyrir. […]
Afstaða hans til loftslagsbreytinga er óvenjuleg
rétt eins og viðhorf hans til efnahagsstjórnunar,
sérstaklega í ljósi þess að græningjar og sósíal-
istar eru fyrirferðarmiklir í landinu.“5 Bate segir
Ísland enn hafa mikilvægu hlutverki að gegna í
því að miðla málum milli Evrópu og Bandaríkj-
anna þótt kaldastríðinu sé lokið, en þar sé ágrein-
ingurinn um loftslagsbreytingarnar alvarleg-
astur. Tilefni greinar Roger Bate var ráðstefna
frjálshyggjumanna í Reykjavík í ágúst 2005, en
eitt af viðfangsefnum hennar var að greina hvern-
ig vísindunum er misbeitt á kostnað frelsisins.
Bate leggur til að aftur verði fundað í Reykjavík
núna í október, en þeim fundi á Davíð Oddsson að
stýra og þar á að fjalla um þau stefnumál sem
snúa að loftslagsbreytingum.
Hér hlýtur sú spurning að vakna hvort margir
af þingmönnum Sjálfstæðisflokksins séu í stríði
gegn þeim ráðandi hugmyndum loftslagsvísinda-
manna sem mótað hafa umhverfismálaumræðuna
í heiminum? Hversu margir af þingmönnum Sjálf-
stæðisflokksins eru á þeirri skoðun að kenningar
um gróðurhúsaáhrif séu vafasamar í ljósi þess að
þær takmarki frelsi einstaklinga og því sé réttara
að halda að sér höndum? Hversu margir eru á
þeirri skoðun að ábyrg viðbrögð við hættunni falli
undir ríkisafskipti og það sé hættulegra en að
gera ekkert? Það er í raun ótrúleg kaldhæðni að
ötulustu fulltrúar hægri-umræðunnar í umhverf-
ismálum skuli vera Illugi Gunnarsson og Sigríður
Ásthildur Andersen, prófkjörsframbjóðendur
Sjálfstæðisflokksins, því að á meðan aðrir fram-
bjóðendur sýna umhverfismálum lítinn sem eng-
an áhuga hafa Illugi og Sigríður bæði sett fram
hugmyndir um að við eigum að njóta náttúrunnar
og nýta hana.6 Jafnframt hafa þessar björtustu
vonarstjörnur umhverfisbótastefnunnar lengi
verið ötulir gagnrýnendur ráðandi loftslagsrann-
sókna jafnt í ræðu sem riti, eins og allir vita sem
eitthvað hafa fylgst með íslenskri þjóðmála-
umræðu. Illugi hefur margsinnis dregið í efa að
gróðurhúsaáhrifin séu af manna völdum, t.d. í
þættinum Silfri Egils síðasta vor, en Sigríður er
einn af ritstjórum Vef-Þjóðviljans, en það vef-
tímarit hefur gengið lengst íslenskra fjölmiðla í
tilraunum til að vefengja allar þær rannsóknir
sem benda til aukinna gróðurhúsaáhrifa í heim-
inum.
Illugi og Sigríður kveða ekki eins fast að orði nú
og oft áður. Eflaust hugleiða þau vaxandi áhuga
almennings á umhverfismálum, sem er skyn-
samlegt að gera þegar maður er á leiðinni í fram-
boð.7 Þó er rétt að fjölmiðlar spyrji þau í þaula um
afstöðu þeirra til loftslagsrannsókna svo að eng-
inn vafi leiki á skoðunum þeirra í þeim efnum. Ill-
ugi sakaði mig um að telja náttúruvernd vera mitt
Með lögum skal landi
Hvers vegna er Sjálfstæðisflokkurinn
stóriðjuflokkur?
Við Torfajökul „Það er kominn tími til að risinn í íslenskum stjórnmálum vakni af steinrunnum náttt
sökum ber hann mesta ábyrgð á þeim náttúru- og efnahagsspjöllum sem íslenskar stóriðjuframkvæm
Í ljósi hinnar miklu arðsemi sem íslensk stjórnvöld segja að tengist vatnsfallsvirkjunum og
ásættanlegs fórnarkostnaðar verður að teljast undarlegt að almenn andstaða við stíflur hafi ver-
ið orðin svo mikil á sjöunda og áttunda áratug liðinnar aldar að vestræn stóriðjufyrirtæki í lönd-
um eins og Bandaríkjunum, Noregi, Svíþjóð, Kanada, Ástralíu, Frakklandi og Austurríki fóru að
leita eftir nýjum mörkuðum. Stíflugerð í þriðjaheims ríkjum varð miklu algengari upp úr þessu
og tengdist þá gjarnan þróunarhjálp. Hvað býr á bak við íslenska stóriðjustefnu?