Morgunblaðið - 19.03.2006, Qupperneq 16

16 | 19.3.2006
koma til landsins. Hvers vegna veitirðu þeim sérstaka athygli?
„Það sem ég er einkum að velta upp eru mynstrin sem koma upp og síðan hvaða
upplýsingar þarf að fela fyrir okkur. Orkuyfirvöld hafa talið það siðferðilega
skyldu okkar að nýta bókstaflega allt og ráðstafa á lágu verði í þágu alþjóðlegra
stórfyrirtækja. Síðan fór ég að skoða orðspor, sögu og reynslu annarra af því að
starfa með þessum sömu fyrirtækjum og þá varð virkilega erfitt að skrifa. Okkar
fegurstu gersemar hafa staðið fyrirtækjum til boða sem hafa komið illa fram við
verkamenn og rústað umhverfi fólks allt frá frumskógum Amazon til úthverfa Hull
á Bretlandi. Þegar við skoðum síðan orðin hérna heima segja menn að þau eigi að
„skjóta stoðum undir okkur“,“ segir Andri.
Andlýðræði iðnaðarráðuneytisins
Orkugeirinn svonefndi fær mikla gagnrýni í bókinni þinni. Hvað telur þú vera
svona gruggugt við hann?
„Það er kannski rétt að hann fái frekar slæma útreið. Því er samt ekki beint gegn
ákveðnum einstaklingum eða neitt slíkt,“ segir Andri og bætir við að orkugeirinn sé
gott dæmi um hvernig valdið er nýtt til að skilgreina veruleikann út frá einni leið og
einni ákveðinni stefnu sem verði að fylgja, annars drukknum við. „Ég fann æðislegt
dæmi um þetta úr ræðu iðnaðarráðherra af Iðnþingi 2005. Þar segir hún að eftir
milljón tonna álbræðslu getum við látið gott heita því þá höfum við notið efnahags-
legra- og félagslegra gæða sem við hefðum ekki getað veitt okkur með neinum öðr-
um hætti.“ Andri afritaði ræðuna samstundis af heimasíðu iðnaðarráðuneytisins til
að nýta í bókina. Nokkrum mánuðum seinna birtist grein eftir sama ráðherra í
Morgunblaðinu þar sem segir: „Ég hef aldrei haldið því fram að áliðnaðurinn sé
eina leið okkar Íslendinga til að skapa góð lífskjör.“ Andra þótti þetta heldur úr takti
við fyrri yfirlýsingar og ætlaði að leita í áðurgreinda ræðu á vef ráðuneytisins. Þá
hafði ræðunni verið breytt og klausan um að gott væri að hætta við milljón tonna
framleiðslu var horfin. Opinber markmið voru þá komin upp í 1,5 milljón tonn.
„Þetta rímar mjög vel við hvernig iðnaðarráðuneytið hefur unnið síðustu ár.
Þarna hafa menn í fjörutíu ár verið að fylgja markmiðum sem hafa aldrei verið bor-
in á borð fyrir þjóðina. Þegar menn komast að því að fólk er ekki beinlínis hrifið af
stefnunni fara einkennilegir hlutir að gerast og sumir nokkuð skuggalegir. Mynstur
koma upp sem maður hefur aðeins séð í einræðisríkjum. Maður hittir sérfræðinga
sem þora ekki að tjá sig á sama tíma og heimildir hverfa. Ef menn eru sannfærðir
um að það sé bara ein rétt leið og framtíðin byggist ekki á vali, hvað getur þá ógnað
framtíðinni? T.d. þekking líffræðingsins, myndir ljósmyndarans og vilji fólks. Þá
þarf að setja nokkuð margar milljónir í að halda vilja þjóðarinnar á réttri línu.
Hefði t.d. einhver trúað því fyrir tuttugu árum að Ómar Ragnarsson og þekking
hans á landinu yrðu einhvern tíma talin óæskilegt afl í samfélaginu?“
Talíbanakrafa nútímans
Andri tekur vefsíðuna www.star.is sem dæmi en hún var rekin af iðnaðarráðu-
neytinu og Landsvirkjun. „Star.is gekk út á að selja Austfirðingum rómantíska
mynd af stóriðju og um leið berja niður allar aðrar hugmyndir og alla þá sem tóku
þátt í lýðræðislegu umræðunni sem átti að fara fram. Þetta var kostað af al-
mannafé,“ segir Andri en vefsíðan er ekki lengur starfrækt. Í bókinni tekur hann
sem dæmi fyrirsagnir á borð við „Andstæðingar Kárahnjúkavirkjunar beita lygum
og ósannindum“.
Þú talar um talíbanakröfu nútímans, hvað áttu við með því?
„Talíbanakrafan gengur út á alhæfingar og hópaskiptingu samfélagsins. Ef þú
vilt ekki virkja allt ertu á móti rafmagni, ef þú vilt ekki breyta landinu í stærsta ál-
ver í heimi ertu á móti áli og hræsnari ef þú notar annaðhvort ál eða rafmagn.“
Andri segir að landið og náttúran hafi nánast engan launaðan talsmann á meðan
milljónum sé eytt í skapa ímynd um rómantíska stóriðju. „Náttúruverndarsamtök
eru svelt, líffræðingar eiga að vera talningarvélar sem telja grös en ekki mann-
eskjur. Síðan bregður mörgum þegar þeir lesa hvað álfyrirtækin hafast við.“
Rithöfundar hafa tíma
Bókin er raunar byggð á miklu meiri blaðamennsku en við erum vön frá rithöf-
undum, þú hlýtur að hafa fylgst vel með fjölmiðlum og legið í heimildum?
„Já, ég var eiginlega orðinn heimildafíkill. Það er sex blaðsíðna heimildaskrá í
bókinni,“ segir Andri og brosir en hann vitnar í ræður, skýrslur, fjölmiðla og meira
að segja símafund fjárfesta hjá Century Aluminium. „Ég er að reyna að raða upp
heimsmynd. Það sem rithöfundar og listamenn hafa er tími á meðan enginn annar
hefur tíma. Ég finn muninn á því þegar ég er t.d að vinna í leikriti og þarf að vera
að frá átta á morgnana til sex á kvöldin. Þá fylgist ég ekki nærri eins vel með fjöl-
miðlum og stærðarinnar mál fara kannski alveg framhjá manni.“
Andri bendir á að við búum í litlu samfélagi þar sem allir blandast saman burtséð
frá flokkspólitík eða öðrum skoðunum. „Mig langaði að líma alla þessa þræði sam-
an og birta veruleikann. Bókinni er ekki beint gegn einum flokki eða einstaklingum
heldur eru gildin sem ég geng út frá þau sem mér finnst skipta máli. Ég lít svo á að
maðurinn sé frjáls, geti skapað og vilji vel. Hugsanlega hegg ég nærri hagsmunum
fólks í kringum mig en það er kannski hluti af því að búa í svona litlu samfélagi. Ég
geri það hins vegar ekki af því að mig langi að koma einhverjum illa heldur af
hreinni nauðsyn af því að grundvallarreglur lýðræðissamfélagsins hafa verið brotn-
ar. Sumum finnst þetta kannski neikvætt. Ef einhver ekur á rauðu ljósi frá Árbæ og
niður í miðbæ er ekkert voðalega neikvætt að gera athugasemd við það, jafnvel þótt
hann hafi ekið á löglegum hraða alla leiðina,“ segir Andri. | halla@mbl.is
FRÁ FANTASÍU TIL RAUNSÆIS
„Það má ekki gefa Íslandi
og náttúrunni rómantískt
gildi en ál má hafa eitthvert
rómantískt, göfugt gildi.“