Morgunblaðið - 21.07.2006, Qupperneq 30

30 FÖSTUDAGUR 21. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UMRÆÐAN um lífeyrissjóðina
hefur oft verið einkennileg og í
mörgu einkennst af þekkingarskorti
og skilningsleysi, eins og margoft
hefur komið fram í umræðu um kerf-
ið á síðum Morgunblaðsins í aðsend-
um greinum og af hálfu blaðsins.
T.d. eru ekki mörg ár
síðan að ítrekað kom
fram áskorun frá ung-
liðasamtökum stærsta
stjórnmálaflokks
landsins um að leggja
bæri niður þessa 10%
skattheimtu stétt-
arfélaganna. Einnig
hefur oft heyrst að for-
svarsmenn fyrirtækj-
anna ættu að skipa
60% af stjórnum sjóð-
anna á móti 40% sjóðs-
félaga. Fyrirtækin
greiddu jú 60%. Sumir
taka þannig til orða að
skilja má að sjóðsfélagar séu áhrifa-
lausir um kjör stjórnarmanna þar
sem það séu hagsmunasamtök at-
vinnulífsins og verkalýðsfélaganna
sem sjái um þann þátt, eins og
Skarphéðinn Berg Steinarsson
kemst að orði í Morgunblaðinu þ. 19.
júlí. Sama viðhorf hefur margoft
komið fram hjá sumum stjórn-
málamönnum.
Einnig hefur umræða oft ein-
kennst af því, t.d. af hálfu sumra
stjórnmálamanna, að þarna sé um að
ræða fjármagn sem sé til ráðstöf-
unar af hálfu stjórnarmanna og
starfsmanna sjóðanna. Í því sam-
bandi má benda á tillögur um að
taka hluta þessa sparifjár sjóðs-
félaga til þess að byggja upp og reka
hjúkrunarheimili aldraðra. Þann 10.
júlí birti Morgunblaðið leiðara um
lífeyrissjóðina, sem er upplýst og
gott innlegg í umræðuna. Gott sam-
komulag hefur verið um þetta kerfi
meðal aðila vinnumarkaðs, enda er
það alfarið byggt upp af þeim og
hafa þeir snúið bökum saman við að
verja það, m.a. fyrir inngripum
stjórnmálamanna.
Hvað varðar kjör stjórnarmanna
er ástæða til að benda Skarphéðni
og fleirum á að félagsmenn stétt-
arfélaga eru sjóðsfélagar, reyndar
virðist einnig verða ástæða til þess
að minna suma stjórnmálamenn á að
þeir eru líka kjósendur. Flestir
hinna svokölluðu almennu sjóða eru
starfsgreinasjóðir. Þannig að yf-
irgnæfandi hluti sjóðsfélaga er í til-
teknu Landssambandi stéttarfélaga.
T.d. eru nær allir rafiðnaðarmenn
sem eru í Lífiðn í Rafiðnaðarsam-
bandinu. Á öllum fundum aðild-
arfélaga RSÍ og eins á vegum sam-
bandsins er mikið fjallað um málefni
lífeyrissjóðsins, farið yfir reglugerð-
ir og gerðar tillögur um breytingar.
Á fundum aðildarfélaga sambands-
ins er félagsmönnum gefinn kostur á
að tilnefna menn til vals í stjórn.
Kjörið fer svo fram á
ársfundum RSÍ, allir
eru í kjöri. Á ársfundi
Lífiðnar eru nöfn kjör-
inna lögð fram til þess
kjörs sem fer fram á
ársfundi Lífiðnar. Raf-
iðnaðarmenn fá sæti í
stjórn Lífiðnar í hlut-
falli við fjölda rafiðn-
aðarmanna í sjóðnum.
Þessi regla verður
óbreytt eftir samein-
ingu Lífiðnar við Sam-
vinnulífeyrissjóðinn.
Sjóðsfélagar kjósa
stjórnarmenn í hlutfalli
við fjölda hvers hóps. Það er hárrétt
að einungis helmingur stjórn-
armanna er kjörinn af sjóðsfélögum,
hinn helmingurinn er tilnefndur af
samtökum fyrirtækjanna. Það væri
mikið nær fyrir gagnrýnendur á
kjör í stjórnir lífeyrissjóða að beina
sjónum sínum að hinum svokölluðu
frjálsu sjóðum, þar koma sjóðs-
félagar sannarlega hvergi nærri.
Lífeyrissjóður er uppsöfnun
sparifjár þeirra sjóðsfélaga sem
greitt hafa í viðkomandi sjóð. Hluti
inngreiðslu kemur beint frá sjóðs-
félaga og hluti frá vinnuveitanda
hans, en öll upphæðin er eign starfs-
mannsins, sjóðsfélagans. Hún er
hluti lögbundinna launa hans. Líf-
eyrissjóður á í sjálfu sér engar eign-
ir utan skrifstofuáhalda og þess hús-
næðis sem starfsemi hans fer fram í.
Lífeyrissjóðir starfa undir mjög
ströngum lögum og eftirliti op-
inberra stofnana. Landslög veita líf-
eyrissjóðum einungis heimild til
þess að ráðstafa eignum sjóðsfélaga
í að greiða þeim þá innistæðu sem
þeir eiga, þegar þeir fara á ellilífeyri
eða verða fyrir því óláni að fara á ör-
orku. Hlutverk starfsfólks lífeyr-
issjóðs er að taka á móti innlögnum
sjóðsfélaga í sjóðinn og ávaxta þær
með besta hætti sem til boða stend-
ur hverju sinni. Í landslögum er lagt
blátt bann við því að lífeyrissjóðir
eigi fasteignir utan hæfilegs skrif-
stofuhúsnæðis. Það er því illskilj-
anlegt hvers vegna fréttastofur
birtu athugasemdalaust niðurstöður
ákaflega leiðandi skoðanakönnunar
um að taka hluta sparifjár sjóðs-
félaga í lífeyrissjóðum til að standa
undir rekstri hjúkrunarheimila.
Allir eru sammála um að bæta
verði hörmulegan aðbúnað aldraðra
hér á landi. Ástand þessa málaflokks
er einn svartasti blettur á þeirri rík-
istjórn sem hefur verið við völd und-
anfarin kjörtímabil. Margir, þar á
meðal stéttarfélögin, hafa bent á að
fjármagna mætti öfluga uppbygg-
ingu á þessum vettvangi með lang-
tímalánum, m.a. hjá lífeyrissjóðum.
Vandamálið liggur hjá stjórnvöld-
um, þaðan vantar ákvarðanir um
hvernig þau ætli að reka megi þessi
heimili. Það hefur ítrekað komið
fram, m.a. hjá Guðmundi Hallvarðs-
syni, forsvarsmanni Hrafnistu, að
þeir séu búnir að vera með á borðinu
í ráðuneytum tillögur um mun meiri
uppbyggingu og hafi til þess fjár-
magn. Það væri ekkert vandamál að
fá fjármuni til að byggja húsin.
Vandamálið er að fá heimild til þess
rekstrarforms sem best hefur gefist
á Norðurlöndunum og að fá hið op-
inbera til þess að skapa rekstr-
argrundvöll.
Það hefur oft komið fram í villu-
ráfandi umræðu um lífeyrissjóði að
einstaklingar fái svo lítinn lífeyri úr
lífeyrissjóðum. Það er nú einfaldlega
þannig að það sem sjóðsfélagi fær
greitt úr lífeyrissjóði er í beinu sam-
bandi við það sem hann borgaði þar
inn á starfsævi sinni. Ef hann á að fá
meira, þá er verið að greiða til hans
sparifé annarra sjóðsfélaga. Ef það á
að ráðstafa eignum sjóðsfélaga líf-
eyrissjóða í að reka hjúkrunarheim-
ili, þá er það augljóslega ekki hægt
nema með því að skerða eignir sjóðs-
félaga viðkomandi lífeyrissjóðs. Ætti
því ekki að vera augljóst hvað gerð-
ist ef hluti inneigna væri settur í
rekstur hjúkrunarheimila?
Hverjir eiga lífeyrissjóðina?
Guðmundur Gunnarsson skrif-
ar um villandi umræðu um líf-
eyrissjóði ’Ef það á að ráðstafaeignum sjóðsfélaga líf-
eyrissjóða í að reka
hjúkrunarheimili, þá
er það augljóslega ekki
hægt nema með því að
skerða eignir sjóðs-
félaga viðkomandi líf-
eyrissjóðs. ‘
Guðmundur
Gunnarsson
Höfundur er formaður
Rafiðnaðarsambands Íslands
VAR Samfylkingin stofnuð sem
árásarher gegn Sjálfstæð-
isflokknum?
Þessu heldur al-
þingismaðurinn
Björgvin G. Sigurðs-
son fram í grein sem
birtist í Morg-
unblaðinu mánudag-
inn 17. júlí sl. Björg-
vin segir ennfremur,
að Samfylkingarinnar
bíði tveir kosti Að
gerast hækja Sjálf-
stæðisflokksins eða
ganga á hólm við
hann. Sem sagt, allt
eða ekkert. Óvinurinn
sé Sjálfstæðisflokk-
urinn og eina markmið Samfylk-
ingarinnar sé að knésetja hann.
Auðvitað sjá allir hugsandi menn,
að litlar líkur eru á því, að Sam-
fylkingin nái nokkurn tímann
hreinum meirihluta í alþingiskosn-
ingum; hans bíður samsteypu-
stjórn, eins og annarra flokka,
komist hann til valda. Hann ætti
völ á því að velja Sjálfstæðisflokk-
inn eða smáflokkana til samstarfs.
Margrét Björnsdóttir hefur bent
á það í Morgunblaðsgrein, að Sjálf-
stæðisflokkurinn sé vænlegur kost-
ur til samstarfs. Nú má vera, að
Björgvin sé þeirrar skoðunar, að
best sé að umsteypa Samfylking-
unni í sósíalískan vinstri flokk, sem
útilokar allt samstarf
við Sjálfstæðisflokk-
inn. En þar eru ekki
allir samfylking-
armenn sammála.
Margir kjósa viðreisn-
armynstrið, þ.e. sam-
vinnu við Sjálfstæð-
isflokkinn.
Það er engin laun-
ung á því, að Samfylk-
ingin er tvískipt í
þessu máli; að telja
sig hreinan, sósíal-
ískan flokk, eða frjáls-
lyndan, nútímalegan
jafnaðarmannaflokk að hætti
gamla Alþýðuflokksins í tíð forystu
Jóns Baldvins Hannibalssonar.
Björgvin G. Sigurðsson styður
greinilega fyrri kostinn og kannski
sækist hann eftir því að hasla sér
völl í forystu vinstri sósíalista inn-
an Samfylkingarinnar, allt að því
fast að VG? Kannski stefnir hann á
formannsstöðu í Samfylkingunni
með stuðningi úr þeirri átt? Það er
ekki svo galin stríðsáætlun með
stuðningi gamalla alþýðu-
bandalagsmanna, þjóðvakafólks og
stuðningsmanna Samtaka um
kvennalista. Að vísu talar Björgvin
mærðarlega um að Samfylkingin
myndi stóra breiðfylkingu jafn-
aðarstefnunnar. En er hægt að
halda því fram í alvöru, að Sjálf-
stæðisflokkurinn í dag berjist ekki
fyrir jafnaðarstefnu?
Með áherslum Björgvins til of-
stækisvinstri að leiðarljósi óttast
ég að fylgi Samfylkingarinnar
haldi áfram að dala.
Höggvið til hægri?
Ingólfur Margeirsson fjallar
um sýn Björgvins Sigurðssonar
á Samfylkinguna
’… Samfylkingin er tví-skipt í þessu máli; að telja
sig hreinan, sósíalískan
flokk, eða frjálslyndan,
nútímalegan jafnaðar-
mannaflokk að hætti
gamla Alþýðuflokksins í
tíð forystu Jóns Baldvins
Hannibalssonar.‘
Ingólfur Margeirsson
Höfundur er rithöfundur
og sagnfræðingur.
F
yrir réttum sjö árum
flutti ég til Banda-
ríkjanna, nánar til-
tekið til Norður-
Kaliforníu. Ég kveið
þessum flutningum ekkert, enda
taldi ég mig þekkja ágætlega til
bandarísks mannlífs þótt ég hefði
aldrei komið til landsins áður
nema sem gestur í tvær stuttar
heimsóknir. En allir vita jú hvern-
ig Bandaríkjamenn eru, ekki satt?
Við sjáum það í bíómyndunum,
lesum um það í blöðunum og hlust-
um á mannlífslýsingar í öllum
dægurlagatextunum.
Ég vissi til dæmis, að Banda-
ríkjamenn eru elskulegt fólk, en
hafði auðvitað bak við eyrað að það
væri kannski ekkert að marka þau
elskulegheit, því þeir væru svo yf-
irborðskenndir. Kannast einhver
við slíka fordóma? Þeir segja víst
„elskan“ og „vinur“ í öðru hverju
orði, en um leið og þeir snúa sér
undan eru þeir búnir að missa all-
an áhuga og muna varla hvað mað-
ur heitir.
Svona var veganestið sem ég
tók með mér og mér fannst ekkert
athugavert við þessa fordóma
mína.
Ég lenti á austurströnd Banda-
ríkjanna og daginn eftir hélt ég
áfram á vesturströndina. Á flug-
vellinum lenti ég í ógnar langri röð
og komst ekki hjá því að hlusta á
samtal tveggja manna fyrir fram-
an mig í röðinni. Þeir töluðu frjáls-
lega um alla heima og geima og
sumt fannst mér nú óþarflega per-
sónulegt. Undrun mín varð ekki
lítil þegar þeir komu loks að af-
greiðsluborðinu og fóru þá fyrst að
spyrja hvor annan hvert þeir væru
að fara. Það kom í ljós að þeir
þekktust ekkert, en báðir þökkuðu
vel fyrir spjallið í röðinni og svo
fóru þeir hvor í sína áttina. Það er
afskaplega hæpið að þeir hafi
nokkurn tímann rekist hvor á ann-
an aftur, í þessu milljónasamfélagi.
Þetta fannst mér dálítið merki-
legt og staðfesting á öllu sem ég
taldi mig vita um Bandaríkja-
menn. Alveg var það dæmigert
fyrir þá að láta móðan mása við
bláókunnugt fólk, sem þeim var
auðvitað slétt sama um! Og að þeir
skyldu láta það um sig spyrjast að
þeir tjáðu bláókunnugu fólki skoð-
anir sínar á ýmsum málum og vís-
uðu meira að segja til skoðana
maka og annarra ættingja! Báru
þessir menn enga virðingu fyrir
einkalífi sínu og annarra?
Svo bjó ég í þessu landi, heima
hjá þeim, í tvö ár. Ég hef aldrei
verið ofur elskuleg við bláókunn-
ugt fólk og hef reyndar fengið að
heyra það oftar en einu sinni að ég
mætti alveg vera elskulegri við þá
sem þó standa mér nærri. Í fyrstu
fannst mér því undarlegt hversu
vingjarnlegir allir voru við mig og
virtust hafa einlægan áhuga á mér
og skoðunum mínum. „Yfirborðs-
mennska“ hnussaði ég í huganum
og hélt áfram að þumbast við.
Svo fór smám saman að renna
upp fyrir mér ljós. Var svo voða-
legt að sýna fólki almenna kurteisi
og hlýju, jafnvel þótt ég sæi það
aldrei aftur? Ég fór að þreifa mig
áfram með þessa undarlegu og
framandi hegðun og svei mér þá ef
þetta gekk ekki hreint bærilega,
takk fyrir! Og ég áttaði mig á að
það sem ég, og svo fjölmargir aðr-
ir, vísuðu til sem yfirborðs-
mennsku var bara einföld kurteisi.
Hvers vegna ætti ég ekki að
ávarpa konuna í kjörbúðinni, sem
afgreiðir mig á hverjum degi,
bjóða henni góðan dag, spyrja
hana almennra frétta og taka því
fagnandi þegar hún segir eitthvað
fallegt um stelpurnar mínar?
Kannski jafnvel spyrja hana hvort
það séu hennar krakkar á mynd-
inni sem hún hefur límt á af-
greiðslukassann? Og segja eitt-
hvað fallegt um þann prúðbúna
hóp líka? Og ganga svo brosandi út
úr búðinni og skilja við hana bros-
andi líka.
Kannski finnst einhverjum
þetta bæði yfirborðskennt og inni-
haldslaust, en mér finnst þetta ein-
faldlega kurteisi sem mætti alveg
taka upp víðar. Og fyrst ég bar
kennsl á kurteisi þegar hún var
rekin undir nefið á mér, þá eru
aðrir áreiðanlega færir um það.
Annað er það í fari Bandaríkja-
manna sem vakti athygli mína. All-
ir sem ég kynntist töldu sér skylt
að leggja eitthvað af mörkum til
góðgerðarmála og fjölmargir voru
sjálfboðaliðar í þágu góðra mál-
efna. Og ég sem hélt af bíómynd-
unum að þetta væri bara iðja ríkra
kerlinga, sem tækju að sér að
halda góðgerðarsamkomur fyrir
aðrar ríkar kerlingar af því að þær
hefðu ekkert betra að gera og
vildu sýna öllum hversu góðar þær
væru. Með yfirborðsmennskuna
að vopni.
Nú er auðvelt að benda á, að rík
hefð Bandaríkjamanna fyrir starfi
að góðgerðarmálum ýmiss konar
stafi af því að félagslega kerfið þar
í landi sé lélegt og þegnunum látið
eftir að lappa upp á það. Það má
vel vera. Hins vegar skýrir það
ekki hvers vegna fólk, sem kemst
ágætlega af, hefur jafn sterka
samfélagsvitund og raun ber vitni.
Gæti það kannski stafað af því að
það hefur í raun og sann áhuga á
meðbræðrum sínum og velferð
þeirra? Varla verður þessi ríka
hefð skýrð með því að samskipti
fólks séu hvergi yfirborðskenndari
og innihaldslausari en í Bandaríkj-
unum, eins og haldið var fram í
þessu blaði fyrir skömmu.
Ég lærði af Bandaríkjadvölinni
að það er vafasamt að slengja fram
fullyrðingum um heila þjóð. Þess
vegna skal ég fús viðurkenna að í
Bandaríkjunum eru samskipti
fólks áreiðanlega stundum yf-
irborðskennd og innihaldslaus,
rétt eins og hlýtur að gerast ann-
ars staðar. Ég er líka sannfærð um
að samskipti hér á landi geta verið
alveg jafn innihaldslaus og yf-
irborðskennd, þótt fólk láti vera að
sýna það sem sumir telja falskan
áhuga og umhyggju fyrir með-
borgurum.
Yfirborð og
innihald
Í fyrstu fannst mér því undarlegt hversu
vingjarnlegir allir voru við mig og virt-
ust hafa einlægan áhuga á mér og skoð-
unum mínum. „Yfirborðsmennska“
hnussaði ég í huganum og hélt áfram að
þumbast við.
rsv@mbl.is
VIÐHORF
Ragnhildur Sverrisdóttir