Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.2007, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 2007 3
Eftir Gunnar Guðbjörnsson
gudbjornsson@internet.is
M
ig rak í rogastans
þegar ég las
grein Árna Tóm-
asar Ragn-
arssonar í Les-
bók
Morgunblaðsins sl. laugardag. Ekki
liðið ár síðan Íslenska óperan veitti
móttöku Íslensku tónlistarverðlaun-
unum fyrir Tökin hert þegar einn af
aðalóperuáhugamönnum landsins
lýsir vantrausti á stefnu hennar.
Sem hvatamaður núverandi stefnu,
með það að leiðarljósi að ópera er
ekki aðeins skemmtun heldur list-
form, sé ég mig knúinn til að halda
uppi vörnum.
Árni Tómas dregur í efa að list-
ræn stefna Íslensku óperunnar sé
ákjósanleg og birtir áratuga gamlar
aðsóknartölur sýninga fyrri stjórn-
enda. Þær eru sannarlega glæsi-
legar en segja ekki alla söguna.
Leikhús á Íslandi forðast að ein-
skorða sig við verkefni til gull-
tryggðrar aðsóknar. Uppfærslur
eru ekki réttlættar með aðsókn
einni saman. Bókaútgefendur ein-
skorða sig ekki bara við glæpasögur
af því þær seljast vel og útgefendur
tónlistar eru ekki ofurseldir því að
gefa út diska sem komast á vin-
sældalista. Listum er nauðsynlegt
að þróast og takast á við áskoranir.
Ef aldrei er veðjað á óþekktar
stærðir sætum við endalaust uppi
með sömu listamennina og einslita
listsköpun.
Árna Tómasi verður tíðrætt um
„Jón og Gunnu“ sem flykktust í þús-
undum í óperuna fyrir 15–25 árum.
Óperustarfsemi þess tíma var háð
mikilli aðsókn. Styrkirnir lágir og
húsið varð að vera fullt. Verkefni
einskorðuðust við vinsæl óperuverk.
Skemmtanaiðnaður var fábrotinn og
einstakir atburðir af skornum
skammti, leikhúsin voru færri eins
og sjónvarpsstöðvarnar og Netið
ókomið. Ríkustu Íslendingarnir létu
sér nægja að halda afmæli sín án al-
þjóðlegra tónlistarmanna.
Margir íslenskir óperusöngvarar
starfa nú mest erlendis. Ábending
Árna um innflutning söngvara lýsir
lítilli þekkingu á óperumálum Ís-
lendinga þótt áhuginn sé ærinn. Í
árdaga Íslensku óperunnar var
fjöldi sýninga ákveðinn í samræmi
við sölu. Minnkaði salan var snar-
lega hætt. Söngvararnir okkar að
utan fengust sjaldan til starfa þar
sem ekki komu nægir fjármunir í
kassann til að borga þeim. Í dag
þarf Íslenska óperan að tryggja
söngvurum sýningafjölda og gæta
þess að þeir líði ekki tekjutap frá
störfum erlendis. Slíkt er kostn-
aðarsamt. Enn eigum við ekki slík-
an fjölda að við getum skipt út
söngvurum til að halda úti langtíma-
verkefnum svo auðvelt sé. Allir sem
að sýningum koma fá jafnframt laun
fyrir störf sín. Kostnaður við 30–40
sýningar er því óhugsandi hár. Ef
sýning er fjölmenn er tap á henni í
dag þótt uppselt sé. Íslenska óperan
sýnir óperur 6–12 sinnum að jafn-
aði. Það er sá fjöldi sem fjárhags-
lega er framkvæmanlegur. Munn-
mælasögur og gagnrýni kemur
yfirleitt sölu í gang eftir 3–5 sýn-
ingar. Ómögulegt er að sjá fyrir
sölu á uppfærslum eins og dæmin
sýna.
Skoði maður fyrrnefndar for-
sendur á að vera ljóst að óskir Árna
Tómasar um endurhvarf til hinna
gömlu góðu tíma eru varla raunhæf-
ar. Fjöldi sýninga yrði aðeins til að
auka kostnað við hverja uppfærlsu.
Fullyrðing Árna um að tengsl séu
milli verkefnavals og sýningafjölda í
Íslensku óperunni standast því tæp-
lega.
Margar af vinsælustu óperunum
krefjast jafnframt flókins sviðsbún-
aðar, t.a.m. Aida, og ætti öllum að
vera ljóst að þar eru Íslensku óp-
erunni mikil takmörk sett. Íslend-
ingar fara nú utan í mun meiri mæli
en áður, sjá þar glæsisýningar í
tæknilega vel búnum húsum. Það er
því ljóst að auður okkar litla óp-
eruhúss er falinn í því fólki sem þar
starfar. Sýningin á Tökin hert er
vafalaust skýrasta dæmið um það.
Enn ein staðreyndin rennir stoðum
undir verkefnaval Íslensku óp-
erunnar, verkefnin verða að henta
leikhúsinu sem sýnt er í og það gera
óperur á borð við Brottnámið úr
kvennabúrinu, Öskubusku, Flag-
arann, Cavalleria Rusticana og Ari-
adne auf Naxos. Ég fæ ekki betur
séð en valið sé af kunnáttu því allar
óperurnar sóma sér vel í sviðsmynd
sem helst út sýningu og færri flytj-
endur takmarka fastakostnað. Hús
búið fullkomnum sviðsbúnaði og
með fleiri sætum mun breyta þess-
ari stöðu Íslensku óperunni í hag og
þá mun hugsanlega vera hægt að
flytja „vinsælu“ óperurnar aftur í
meira mæli.
Meðalaldur gesta í Íslensku óp-
erunni hefur alltaf verið hár eins og
í Þjóðleikhúsinu. Stofnanirnar eru
að bregðast við þessari staðreynd
með breyttum áherslum. Nauðsyn-
legt er að byggja upp nýja kynslóð
áhorfenda. Varla verður beitt sömu
aðferðum og áður. Kynslóðarinnar
sem ólst upp við Ríkisútvarpið eitt
útvarpsstöðva (þ.e. „Jón og Gunna“)
nýtur ekki endalaust við. La Bo-
heme og Rigoletto eru ekki lengur
fjölskylduvinir sem áður frekar en
Guðmundur Jónsson, Kristinn
Hallsson eða Guðrún Á. Símonar.
Ný kynslóð óperugesta fæðist að-
eins með breyttum aðferðum.
Evrópskum óperuforkólfum hefur
tekist að vinna gegn neikvæðri þró-
un óperulistarinnar á síðustu árum.
Ópera þykir nú jafnvel spennandi
listform og helstu leikhúsmenn
Þýskalands líta á það sem upphefð
að setja óperur á fjalirnar. Íslenski
dansflokkurinn hefur verið óhrædd-
ur að fylgja þjóðfélagslegum breyt-
ingum og skipt út Hnotubrjótnum
fyrir nútímaballett. Íslenska óperan
gengur ekki svo langt en sýnir að
listformið er jafnlifandi á Íslandi og
það er annars staðar í Evrópu.
Ég var þátttakandi í uppfærslu
Íslensku óperunnar á Tökin hert.
Gestir undruðust þar ekki síst þá
staðreynd hve heillandi ópera er
sem leikhús. Árni Tómas telur upp-
færsluna á Flagara í framsókn sem
nú er í undirbúningi eiga litla mögu-
leika á góðri aðsókn. Hvort Tökin
hert eru vinsælli ópera en Flagarinn
læt ég ósagt. Almannarómi tókst þó
að koma því til leiðar að síðustu sýn-
ingarnar á Tökunum seldust vel.
Flagarinn á erindi til breiðari hóps
en Tökin hert og verkið er líklegra
til að höfða til almennings. Tónlist
Stravinskis er sterk og í þessu verki
skrifar hann í nýklassískum stíl,
hlöðnum laglínum. Samtöl tvinnuð
inn með tónlesi líkt og í óperum
Mozarts. Flagarinn var sýndur í
Lyon er ég var þar fastráðinn fyrir
10 árum og nú sé ég nýja uppfærslu
auglýsta þar á vordögum, vænt-
anlega fyrir fullum sal eins og í
fyrra skiptið. Hví eiga Íslendingar
ekki rétt á að sjá þessa óperu frekar
en þriðju eða fjórðu uppfærlsuna af
Carmen eða La Traviata?
Uppfærsla Íslensku óperunnar
verður full af lífi og fjöri og ég er
sannfærður um að hvorki „Jóni né
Gunnu“ mun leiðast og þaðan af síð-
ur Söru Dögg eða Veigari Snæ.
Auðvitað vill fólk sjá klassísku óp-
erurnar sýndar hér á landi. Fullyrð-
ing þess efnis að Íslenska óperan
sinni því ekki er röng enda hófst
starfsárið á Brottnámi Mozarts og
það síðasta verður Cavalleria Rus-
ticana. Árni segir Íslensku óperuna
hafa aðeins flutt fjórar „vinsælar“
óperur frá árinu 2000. Í mínum bók-
um telst það að sýna óperurnar
Brottnámið úr kvennabúrinu, Ösku-
busku, Hollendinginn fljúgandi og
Cavalleria Rusticana ekki til sér-
stakrar framúrstefnu. Fullyrðing
um að stefna fyrri stjórnar hafi leitt
af sér tvær uppfærlsur á ári af vin-
sælum óperum er einnig ónákvæm
en á www.opera.is er listi yfir allar
uppfærslur Íslensku óperunnar frá
upphafi.
Þegar Íslenska óperan hlaut Ís-
lensku tónlistarverðlaunin átti ég
því láni að fagna að fá að veita þeim
viðtöku. Ég notaði það tækifæri til
að þakka Bjarna Daníelssyni og
stjórn Íslensku óperunnar fyrir það
hugrekki að leyfa óperunni að fá að
vera meira en skemmtun, nefnilega
listform. Ég vil enn og aftur ítreka
þakkirnar og vona að sú stefna verði
áfram rekin þar á bæ.
Óperu-
nostalgía
Morgunblaðið/Sverrir
Tökin Hert „Gestir undruðust þar ekki síst þá staðreynd hve heillandi
ópera er sem leikhús,“ segir Gunnar en hún var sett upp haustið 2005.
Í seinustu Lesbók skrifaði Árni
Tómas Ragnarsson grein þar sem
hann deildi á verkefnaval Íslensku
óperunnar og lagði til að hún tæki
aftur upp fyrri stefnu og sýndi vin-
sælar óperur á borð við Carmen og
Rigoletto. Hér er þessu viðhorfi
mótmælt og sagt að sökum breyttra
aðstæðna sé ekki vænlegt að taka
upp þessa stefnu, Óperunni sé best
að halda sínu striki.
Höfundur er óperusöngvari.
Bókaskápur Gerðar Kristnýjar
Gerður Kristný „Eina bókin sem ég hef tekið ófrjálsri hendi reyndist arfaleiðinleg - ekki ósvipað stolnu piparkök-
unum í Hálsaskógi.“