Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.2007, Blaðsíða 7

Regional-bjór, Pizza Hut í Venesúela og
íþróttafélög eins og Los Leone-hafnabolta-
félagið í Caracas og einnig Miss Venesúela fyr-
irtækið. Þessar sjónvarpsstöðvar senda út til
meira en 4 milljóna sjónvarpsskjáa í Venesúela
og ná þannig til meginþorra íbúa landsins. Rík-
issjónvarpið og Vive TV sem er hliðhollt rík-
isstjórninni hafa mjög veika stöðu.
Dagblöðin eru einnig í höndum örfárra auð-
ugra fjölskyldna. Sex stærstu blöðin til dæmis
en alls eru um það bil tvö hundruð tímarit og
fimmtíu dagblöð gefin út í Venesúela. Stærst
þeirra eru El Nacional og El Universal. Sam-
þjöppun eignarhalds á fjölmiðlum því gríð-
arlega mikil, líkt og í Bandaríkjunum. Og líkt
og í Bandaríkjunum og á Íslandi höfðu flestir
sem ég talaði við áhyggjur af þessu.
Alveg frá upphafi hafa Hugo Chaves og
hreyfing hans átt hatramman óvin í fjölmiðl-
unum. Þeir hafa meðal annars sakað Chavez
um hrokafulla misnotkun valdsins og kallað
hann „harðstjóra“, „ruglaðan einvald“, „óvin
lýðræðisins“, „fávita“ – gegn honum standi „al-
menningur“ á bakvið hann „lýðurinn“ sem
hittist ekki í „herbergjum“ heldur „grenjum“.
Þessar staðalímyndir hafa verið vandlega út-
breiddar á Vesturlöndum. En fáviti er Chavez
ekki. Hann er vel lesinn maður og húmoristi
mikill einsog vel kom fram í ræðu hans hjá
Sameinuðu þjóðunum lesi maður þá ræðu í
heild sinni en ekki í þeim útdrætti sem valinn
hefur verið fyrir okkur. Hann er líka málgef-
inn og kjaftfor. Orðfæri hans kannski skylt
orðfæri Sverris Hermannssonar eða Jónasar
Kristjánssonar skemmtilega litríkt og laust við
allan tepruskap og krókaleiðir. En hann virðist
líka örgeðja úr hófi og nánast ofvirkur sem er
alltaf hættulegur eiginleiki hjá þjóðarleiðtog-
um. Þótt enginn geti láð honum að vilja taka til
hendi í þessu landi þar sem misskipting auðs-
ins og óréttlætið sem því fylgir hrópar á mann.
Stríðið milli fjölmiðla og Chavez
Eitt fyrsta verk Hugo Chaves þegar hann kom
til valda 1998 var að láta kjósa sérstakt stjórn-
lagaþing sem samdi nýja stjórnarskrá sem
lögð var fyrir kjósendur sem samþykktu hana
með yfirgnæfandi atkvæðamagni eða 70%. Í
þeirri stjórnarskrá eru fest í sessi í fyrsta
skipti í Rómönsku Ameríku réttindi frum-
byggja og minnihlutahópa, rétturinn til
menntunar, rétturinn til heilsugæslu, vinnu-
löggjöf og launalöggjöf, réttur til stjórn-
málaafskipta og ýmis önnur félagsleg réttindi
sem gera reyndar stjórnarskrá Venesúela eina
framsæknustu stjórnarskrá í heimi, hvað
mannréttindi varðar. Grein 57 og 58 eiga að
tryggja réttinn til að fá sannar og hlutlægar
upplýsingar, í samræmi við alþjóðlega staðla
um tjáningarfrelsi og aðgang að fjölbreyttum,
lýðræðislegum fjölmiðlum og hnykkt er á að
ritskoðun sé bönnuð.
Það er nauðsynlegt að opna rými fyrir raddir al-
mennings í fjölmiðlum. Skapa fjölmiðla sem þjóna
almenningi og sem hafa markmið lýðræðislegs
þjóðfélags að leiðarljósi, að því sé stýrt af lýðnum
og fyrir lýðinn.
Hver sagði þetta. Ég segi það ekki. En
þremur árum síðar, árið 2002, var tilraunin til
valdaráns gerð. Sem tengist einnig ýmsu í nýju
stjórnarskránni en þar er til dæmis einnig sagt
fyrir um skipulagsbreytingu á olíuiðnaði Vene-
súela í þeim tilgangi að dreifa betur auðlindum
og auði til venesúelsku þjóðarinnar. (Olíu-
iðnaðurinn er sá fjórði stærsti í heimi og ónýtt-
ar olíuauðlindir taldar vera af svipaðri stærð-
argráðu og auðlindir Saudi-Arabíu.)
Þetta kom aldeilis við kaunin á Cisnereo-
fjölskyldunni og stærstu sjónvarpsstöðvarnar
þrjár Venevision, Globovision, og RCTV not-
uðu markaðsríkjandi stöðu sína alveg opið til
að æsa til mótmælaaðgerða gegn ríkisstjórn
Chavezar og styðja svo valdaránið. Fyrsti
fundur herstjórnar valdaránsmannanna var á
ritstjórnarskrifstofum Venevision í Caracas.
Þegar Chavez hafði aftur verið settur í for-
setastólinn svaraði hann með „Lögunum um
félagslega ábyrgð hljóðvarps og sjónvarps“
sem hann segir vera „ frelsisaðgerð frá fjöl-
miðlaeinræði og upphafið að „ lýðræðisvæð-
ingu fjölmiðlanna“. Lögin eru í 35 greinum og
leggja aðaláherslu á barnavernd. Eftirleiðis
skal sólarhringnum skipt í tvo hluta: Milli
klukkan sjö á morgnana og ellefu á kvöldin
verður dagskráin að uppfylla skilyrði um
barnavernd og milli klukkan ellefu að kvöldi til
sjö að morgni má eingöngu senda út efni fyrir
fullorðna. Og á þeim tíma aðeins eru leyfðar
sígarettu og áfengisauglýsingar að viðlögðum
fésektum. Auk þess er einkastöðvum upp á
lagt að senda út í minnst þrjár klukkustundir á
dag fræðslu-, upplýsingar- eða menningar-
dagskrá. Svo og fregnir frá ríkisvaldinu í
klukkustund á dag. Í lögunum er einnig bann-
að að mismuna minnihlutahópum og að lof-
syngja ofbeldi. Það síðasttalda bein afleiðing af
því að í ákveðinni dagskrá „Por estas Calles“
var sýnt í beinni útsendingu morð á opinberum
embættismanni. (Lögin er hægt að finna á Int-
ernetinu.) Auk þess er þess krafist að 60%
dagskrárinnar sé innlend sem hefur verið tek-
ið fagnandi af listamönnum og dagskrárgerð-
armönnum í Venesúela. Brot gegn lögunum
hafa í för með sér fjársektir sem geta náð 1%
af brúttóhagnaði stöðvarinnar. Og endurtekið
brot getur leitt til þess að sendingarleyfi verði
innkallað um ákveðinn tíma.
Að einkafjölmiðlarnir hafi farið hamförum
vegna þessara takmarkana leiðir af sjálfu sér.
Takmarkanir á auglýsingum eru að sjálfsögðu
alvarlegasta málið fyrir þær sem eru reknar að
hluta fyrir auglýsingafé. Gagnrýnt hefur verið
einnig að lögin séu of loðin, hægt sé jafnvel að
sekta vegna pólitískra ummæla í fjölmiðlum.
Auk þess sem himinháu sektirnar geti leitt til
sjálfsritskoðunar. Ritskoðun er bönnuð sam-
kvæmt stjórnarskrá og hingað til hefur enginn
blaðamaður verið fangelsaður eða nokkurt
blað gert upptækt. Og eftirtektarvert er að
ekkert mál hefur verið höfðað gegn þeim fjöl-
miðlum sem kölluðu á uppreisnina gegn forset-
anum 2002 eða hafa sannarlega með ummæl-
um sínum um hann oftar en ekki gefið ástæðu
til meiðyrðamála. Chavez hefur einungis svar-
að með því að húðskamma andstæðinga sína í
opinberum ræðum og sjónvarpsþætti sínum.
Það er þess vegna sem útvarpið, dagblöð, vefsíður ,
múrveggir borganna eru mikilvæg tæki sem við not-
um til að reyna að umbylta gömlu stjórnmálunum,
gömlu menningunni og opna leið fyrir það nýja. Við
erum að reyna að hjálpa þessum nýjum hug-
myndum að fljúga svo þau geti hleypt lífi í nýja ferl-
ið. (Hugo Chavez.)
Nú þegar þetta er ritað hafa borist fregnir
af því að Hugo Chavez hafi krafist þess að leyfi
RCTV til útsendinga verði ekki endurnýjað
þegar það rennur út á þessu ári. En RCTV er
hluti af „gulu pressunni“ og fer út fyrir öll þau
mörk er til dæmis evrópskir fjölmiðlar setja
sér. Það ásamt fregnum af því að hann vilji nú
fá átján mánaða tímabil þar sem hann geti ein-
hliða gefið út stjórnsýslutilskipanir og orðróm-
ur um að hann vilji breyta lögum í þá átt að
hann geti setið lengur en þau sex ár sem hann
er kjörinn til fær jafnvel þá sem sjá að grund-
vallarbreytingar á venesúelsku þjóðfélagi eru
nauðsynlegar til að íhuga hvert hofmóður
valds sem hefur fest sig í sessi geti leitt.
„Horfir fólk á leikinn eða er það þátttakendur í
leiknum? Ef lýðræðið er raunverulegt, ætti þá lýð-
urinn ekki að vera á vellinum? Er lýðræðið aðeins
virkt á fjögurra og fimm ára fresti þegar maður
greiðir atkvæði? Eða er það iðkað hvern einasta
dag hvert einasta ár?“ (Eduardo Galeano, skáld frá
Úrúgvæ.)
Misiones
Hugo Chavez og Bolivar hreyfing hans eiga
ekki aðeins við fjölmiðla að stríða og menn-
ina á bak við þá. Landeigendur, sem hafa
kverkatak á leiguliðum og smábændum, hafa
löngum verið voldugasta aflið í Venesúela. Þeir
hafa reynst Bolivar-hreyfingunni erfiðir svo og
ríkisbáknið sjálft. Ekki hefur verið hreyft við
1, 5 milljóna ríkisstarfsmanna sem unnið hafa
fyrir fyrri ríkisstjórnir, sumir í áratugi, og stór
hluti þeirra er ekki hlynntur ríkisstjórninni
eða vinnur beinlínis gegn henni.
Ýmsir héraðsstjórar eru andstæðingar
stjórnarinnar, meðal annars var borgarstjór-
inn í Caracas til skamms tíma stjórnarand-
stæðingur. Spilling í opinberri stjórnsýslu og
innan lögreglunnar hefur líka verið landlæg.
Til hliðar og nánast utan við ríkisbáknið hef-
ur því verið komið á fót svokölluðum Misiones,
til að m.a. efla heilsugæslu, menntun og upp-
lýsingar. Misión Zamora, uppskiptingin á
landi. Breyta á hlutfalli eignarhalds á landi þar
sem 5% auðugustu landeigendanna áttu 75%
alls lands en 75 % af smábændum aðeins 6%.
Næstum tvær miljónir hektara lands hefur
verið skipt upp á milli 1.500.000 fjölskyldna.
Og markmiðið er ekki bara að berjast við fá-
tæktina og skapa fólki sómasamlegt líf heldur
einnig að auka innlenda matvöruframleiðslu.
Reyna að draga úr innflutningi, spara miljónir,
auka gæði vörunnar. Þetta segir Isabella Val-
divia systir Símons og Anitu, sú sem kom með
ostinn og ávextina af bóndabýlinu sínu. En hún
situr í opinberri nefnd sem deilir út jarðnæði
til bænda og landlausra.
Ég segi henni frá sögunni sem ég frétti hjá
kunningjum hennar vinstrisinnuðum mennta-
mönnum á Isla Margarita:
Isabella er í nefndinni sem deilir út jarðnæði til
bænda og landlausra: allir fengu í upphafi 5 kva-
dratkílómetra, eina hænu, eitt svín og útsæði til að
rækta jörðina. Og hvað gerðu þeir jarðnæðislausu –
þeir héldu veislu, slátruðu hænunni og svíninu og
átu allt – líka útsæðið!
Isabella hlær. – Þetta er flökkusaga. En erf-
iðleikarnir hafa verið miklir. Fáfræðin er fjöt-
ur um fót. Nú er verið að leggja áherslu á að
mynda samtök þeirra sem hafa fengið útdeilt
landi svo menn geti stutt hver annan og haft
eftirlit með því að rétt sé staðið að hlutum. Og
þó einungis það land sé tekið eignarnámi sem
er óræktað og ekki nytjað hafa orðið mikil átök
og við höfum þurft að setja á laggirnar örygg-
issveitir á stærstu bújörðunum sem hafa verið
teknar eignarnámi í ríkjunum Barinas, Apure
og Tachina. En þau liggja að Kólumbíu og auð-
velt fyrir landeigendur að leigja sér menn úr
„dauðasveitunum“ þar.
Og hún hlær meir og lofar að taka okkur
með sér eftir nokkra daga til indíánaættbálks
sem úthlutað hefur verið jarðnæði.
hæst eða fegurst í heimi
Ljósmyndir/María Kristjánsdóttir
»Ritskoðun er bönnuð sam-
kvæmt stjórnarskrá [í Vene-
súela] og hingað til hefur enginn
blaðamaður verið fangelsaður eða
nokkurt blað gert upptækt. Og
eftirtektarvert er að ekkert mál
hefur verið höfðað gegn þeim fjöl-
miðlum sem kölluðu á uppreisn-
ina gegn forsetanum 2002 eða
hafa sannarlega með ummælum
sínum um hann oftar en ekki gef-
ið ástæðu til meiðyrðamála. Cha-
vez hefur einungis svarað með því að húðskamma andstæðinga
sína í opinberum ræðum og sjónvarpsþætti sínum.
Höfundur er leikstjóri og leiklistargagnrýnandi
við Morgunblaðið.
Kókland Amerískar neysluvörur flæða.
Luzmarin og Simon Hann er verkfræð-
ingur og hún ræður ríkjum í húsinu.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 2007 7