Lesbók Morgunblaðsins - 24.02.2007, Blaðsíða 2

Með fyrirvara um
hagsmuni fjölmiðilsins
Eftir Sigtrygg Magnason
naiv@internet.is
Á
undanförnum mánuðum hefur
verið flett ofan af nokkrum
hræðilegum málum. Hræði-
legum. Næst okkur í tíma eru
Breiðavíkurmálið, Byrgismálið
og Heyrnleysingjaskólamálið.
Öll snúast þessi mál um skelfilega misbeit-
ingu valds sem hefur haft hræðilegar afleið-
ingar fyrir sálarlíf þeirra sem fyrir ofbeldinu
hafa orðið.
Hlutverk fjölmiðla í þessum málum hefur
verið stórt. Hægt er að líta svo á að fjöl-
miðlar hafi haft gríðarleg áhrif í því að opna
umræðuna um það sem hingað til hefur legið
í þagnargildi. Og það er auðvitað mikils virði
að samfélag horfist í augu við eigin skugga-
hliðar. Mikilvægast er auðvitað að læra eitt-
hvað af því. Að breyta rétt er mikilvægara
en að hengja mann.
Í kjölfar Breiðavíkurmálsins hefur einnig
borið á annars konar umræðu sem kann að
þykja barnaleg, sérstaklega í svo alvarlegu
máli: hvaða fjölmiðill átti málið? hver byrj-
aði? Breiðavíkurmálið er ekki nýtt. Það er
áratuga gamalt. Sama má segja um Heyrn-
leysingjaskólamálið. Um Breiðavík og það
sem gerðist þar hefur verið fjallað áður, til
dæmis í bók Sævars Ciesielski. Það er því
heldur ankannalegt að tveir fjölmiðlar, DV
og Kastljós RÚV, séu að þrasa um hvor hafi
verið á undan.
Auðvitað er það einhver sem byrjar um-
ræðuna nú. Og í því tilliti er áhugavert að
líta á það sem Sigmar Guðmundsson, hinn
ágæti drengur og fjölmiðlamaður, hefur að
segja á bloggsíðu sinni þegar hann lýsir að-
komu Kastljóssins að málinu á sinn hófsama
hátt: „Við [Kastljósfólk] höfum reyndar verið
að vinna að umfjöllun um Breiðavík frá því
snemma í desember. Þá hóf Þóra [Tóm-
asdóttir] að viða að sér upplýsingum um
heimilið, vistmenn þess og starfsfólk. Sú um-
fjöllun átti að fara í loftið um svipað leyti og
heimildarmynd um Breiðavík sem sýnd verð-
ur á RÚV á næstunni.“
Þessi orð Sigmars eru áhugaverð, ekki síst
fyrir það að þau varpa ljósi á það fyrir
venjulegt fólk að fjölmiðlar eru einfaldlega
markaðsvara. Kastljósið hafði þá hagsmuni
fyrir hönd RÚV að fjalla ekki um Breiðavík-
urmálið fyrr en kæmi að sýningu heimild-
armyndarinnar. Með öðrum orðum þá var
umfjöllun Kastljóss í raun hugsuð sem kynn-
ing fyrir heimildarmyndina, þá líklega með
það að markmiði að fá fleiri áhorfendur. Hið
mikla upplýsingahlutverk fjölmiðla þar sem
sannleikurinn skiptir öllu máli vék því fyrir
heildarhagsmunum fjölmiðilsins, áhorf-
endafjölda, auglýsingatekjum. Að vera
örugglega fyrstur með fréttirnar var ekki að-
almálið. Með þessu er ég á engan hátt að
gera lítið úr umfjölluninni sem slíkri og það
má Kastljósið eiga að umfjöllun þess er jafn-
an til fyrirmyndar og einnig í þessu máli. Á
það sérstaklega við Sigmar Guðmundsson
sem hefur sýnt að hann tekur á málum af
nærgætni og smekkvísi. Því fer fjarri að ég
sé að halda því fram að annarlegar hvatir
liggi að baki í umfjöllun Kastljóssins. Það er
hins vegar augljóst að markaðshagsmunir
réðu tímasetningunni.
Þetta minnir á að fjölmiðlar eru markaðs-
vara, meira að segja sjálft Ríkissjónvarpið.
Fjölmiðlar gera það sem fjölmiðlunum sjálf-
um er fyrir bestu, það sem stjórnendur fjöl-
miðilsins telja að muni selja. Sem er fínt en
setur aftur á móti þá pressu á notendur fjöl-
miðlanna að muna eftir þessum annmörkum.
Þetta minnir einnig á að það eru ekki
endilega fjölmiðlar sem hafa opnað um-
ræðuna um kynferðislegt ofbeldi heldur þjóð-
in sjálf, fólkið. Ástæðan fyrir því að á
skömmum tíma hafa að minnsta kosti þrjú
alvarleg ofbeldismál verið dregin fram í
dagsljósið, Breiðavíkurmálið, Heyrnleys-
ingjaskólamálið og saga Thelmu, er sú að
þjóðin er tilbúin að heyra af þessum málum.
Það voru til fjölmiðlar á Íslandi fyrir þrjátíu
árum. Þeir fjölluðu ekki um Breiðavík-
urmálið. Þjóðin var ekki tilbúin fyrir slíkt.
Það er því í raun frjáls fjölmiðlun, frjálst
markaðshagkerfi og opnara og heilbrigðara
þjóðfélag sem opnaði umræðuna um kyn-
ferðisofbeldi. Vonandi verðum við enn heil-
brigðari.
En munum bara þegar við lesum, horfum,
hlustum á fjölmiðla að það eru hagsmunir
fjölmiðlanna sem ráða í umfjöllun þeirra.
Tímasetningin og efnistökin skipta máli
ekki síður en sannleikurinn.
Breiðavík „Í kjölfar Breiðavíkurmálsins hefur einnig borið á annars konar umræðu sem kann að þykja barnaleg, sérstaklega í svo alvarlegu
máli: hvaða fjölmiðill átti málið? hver byrjaði?“ segir greinarhöfundur sem finnst þetta ankannalegt þras.
FJÖLMIÐLAR »Þetta minnir á að fjölmiðlar
eru markaðsvara, meira að
segja sjálft Ríkissjónvarpið.
Fjölmiðlar gera það sem fjöl-
miðlunum sjálfum er fyrir
bestu, það sem stjórnendur fjöl-
miðilsins telja að muni selja.
Morgunblaðið/Ómar
2 LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
!
Ég hef búið í miðbæ Reykjavík-
ur síðan ég var strákur en hafði
aldrei hugsað út í dúfurnar fyrr
en ég flutti heim eftir ársdvöl í
Amsterdam. Þar eru dúfur úti
um allt, líkt og í mörgum stór-
borgum – „fljúgandi rottur“,
eins og sumir kjósa að kalla
þær. Ég tengdi aldrei dúfur við Reykja-
vík fyrr en ég rakst nýlega á eina þeirra á
vappi við Austurvöll að leita sér matar og
fór að íhuga málið betur. Ég hef séð hana
á sama stað af og til eftir það. Líklega er
hreiður þarna nálægt, eitt af fáum sem
enn finnast í miðborginni. Þá kviknaði á
fjarlægu ljósi í hausnum og ég mundi
óljóst eftir nokkru sem ég átti að vita vel.
Ég las mér til um dúfnaherferðir síðustu
áratuga og rifjaði upp hvernig dúfurnar
höfðu hrellt borgarbúa af slíkum krafti
að þær kölluðu yfir sig skipulagða útrým-
ingu. Árið 2003 voru þær loksins friðaðar
og teknar af lista yfir meindýr, einfald-
lega vegna þess að það var búið að drepa
þær reglubundið í næstum hálfa öld og
stofninn hafði minnkað eftir því. Þannig
leystum við dúfnavandamálið mikla.
Þetta eru svo sem ekki nýjar fréttir, en
ágætt að minna á það af og til hvernig
heil fuglategund getur verið kúguð og of-
sótt til þess eins að friða borgarbúa.
Hvernig fara aðrar þjóðir eiginlega að
því að lifa með öllum þessum dúfum?
En dúfurnar eru ekki eina fuglateg-
undin sem hefur fengið dauðarefsinguna
fyrir að valda Reykvíkingum ónæði. Máv-
arnir hafa löngum orðið fyrir aðkasti.
Skemmst er að minnast fordómafullra
stríðsyfirlýsinga á síðasta ári, þar sem
mávar voru sagðir vera með læti við
Tjörnina og éta allt frá öndunum. Það er
ekkert leyndarmál að fuglavarp við
Tjörnina í fyrra gekk mjög illa – aðeins
grágæsirnar komu upp ungum sínum
áfallalítið, samkvæmt nýlegri skýrslu um
fuglalíf Tjarnarinnar eftir Ólaf K. Niel-
sen og Jóhann Óla Hilmarsson. Það er
heldur ekkert leyndarmál að sílamávar
drápu unga. En í stað þess að reyna að
komast að rót vandamálsins og leita að
framtíðarlausn var sílamávurinn gerður
að sökudólgi – nánast að harðsvíruðum
morðingja – og ákveðið að gefa út skot-
leyfi á tegundina, þrátt fyrir að í vopna-
lögum komi skýrt fram að bannað sé að
hleypa af skotvopni innan borgarmarka
nema nauðsyn krefji. Þetta var því ekk-
ert minna en neyðartilfelli. Það var bráð-
nauðsynlegt að bjarga öllum ungunum
með því að drepa aðra fugla í staðinn.
Andarungar eru nefnilega miklu sætari
en mávar. Þeir eiga því meiri rétt til lífs.
Fegurð og glæsileiki eru stóratriði þegar
kemur að lífi og dauða. Alveg eins og
margir neita að borða hesta, hvali og
hreindýr en háma í sig kýr, svín og lömb.
Mávarnir eru háværir og fara gjarnan í
taugarnar á fólki. Þess vegna var auðvelt
að kenna þeim um ástandið á Tjörninni
og þess vegna er allt í lagi að skjóta þá.
Ef það væru endurnar sem ætti að skjóta
myndu hávær mótmæli fuglavina loksins
fá að óma í borginni.
Sagt var að mávarnir væru komnir of
langt inn á svæði manna, en hvort kom
mannfólk eða fuglar fyrst til landsins? Og
hvers vegna eru þeir að sækja á ný mið?
Þar liggur rót vandans. Mávarnir svelta,
rétt eins og endurnar. Þess vegna hafa
þeir orðið sífellt ágengari. Þeir sem kom-
ast ekki lengur í mat við höfnina neyðast
til að færa út kvíarnar. Hvers vegna ekki
að lokka mávinn burt með matargjöfum?
Við sem hendum ógrynni af mat í ruslið
daglega ættum að geta safnað saman í
hauga fyrir fugla að éta. Mávarnir gætu
sótt þangað í leifar frá öllum fínustu veit-
ingahúsum borgarinnar! Matargjafir,
samúð, ást og hjálp er það sem þarf –
ekki tilgangslaus útrýming – því byssu-
kúlur seðja ekki hungrið.
Máva-
grátur
UPPHRÓPUN
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
I Heiða Jóhannsdóttir kvikmyndagagnrýn-andi Morgunblaðsins virtist ekkert sér-
staklega hrifin af Notes on a Scandal sem nú er
sýnd á vegum Græna ljóssins í kvikmynda-
húsum borgarinnar. Heiða segir að myndin fari
vel af stað en hún fjallar um samband tveggja
kvenna, Barböru og Shebu sem Judi Dench og
Cate Blanchett leika. Bar-
bara hefur verið kennari í
skóla í London fyrir lágstéttarbörn í áraraðir en
finnst hún bæði yfir starfið hafin og nemendur
sína. Hún býr ein í kjallaraíbúð, er einmana,
beisk og köld en telur sig njóta virðingar. Sheba
er nýbyrjuð að kenna myndlist í skólanum eftir
að hafa sinnt barnauppeldi um árabil, hún er
hlý, björt og full af áhuga um starfið en skortir
sjálfstraust. Á milli þeirra tekst vinskapur strax
á fyrstu dögum kennslunnar en augljóst er frá
upphafi að undir niðri ríkir mikið ójafnvægi í
sambandi þeirra. Spennan leysist úr læðingi
þegar Barbara kemst að því að Sheba á í ást-
arsambandi við einn nemenda sinna.
II Þegar líða tekur á myndina þykir Heiðusem leikstjóranum fatist flugið: „Þá dettur
persóna Barböru niður í skrípamynd biturrar
laumulesbíu, og jafnvel Judi Dench nær ekki að
bjarga persónunni upp úr því feni. Þá verður
óræð persóna Shebu sömuleiðis mótsagna-
kenndari eftir því sem á líður. Kostir mynd-
arinnar liggja í þeirri hlið hennar sem lýtur að
innra tilfinningalífi og daglegu lífi persónanna,
en tilraunir til þess að snúa öllu saman upp í
nokkurs konar sálfræðitrylli takast ekki nógu
vel.“ Heiða varð fyrir vonbrigðum en neð-
anmálsritari upplifði myndina ekki með þessum
hætti. Einhvern veginn lá það í augum uppi alla
myndina að Barbara væri alveg á jaðri þess að
fara yfir um, eina manneskjan sem ekki sá það –
og gat ekki séð það – var Sheba. Leikur Judi
Dench er frábær alveg frá byrjun myndar þeg-
ar hún gefur ástand Barböru til kynna með svo-
litlum svipbrigðum. Barböru tekst lengi að
halda aftur af sér og sýna hinni nýju vinkonu
sinni bestu hliðar sínar, en svo allt í einu brestur
eitthvað og skrímslið brýst út og þá er eins og
Dench opni vopnabúrið, dragi út stóru kanón-
una og hleypi af. Eftir það leikur auðvitað allt á
reiðiskjálfi á tjaldinu. Því fylgdu alls engin von-
brigði hjá Neðanmálsritara.
III Önnur frábær mynd er í bíó þessa dag-ana, Little Children eftir Todd Field. Kate
Winslet og Patrick Wilson fara þar á kostum í
frábærlega vel skrifaðri mynd um bandarískt
úthverfafólk í miðaldurskrísu. Þegar Neð-
anmálsritari fór á þessar tvær myndir voru í
bæði skiptin sjö áhorfendur í salnum. Loksins
þegar sýndar eru verulega góðar myndir þá
kemur enginn. Skrýtið!
NEÐANMÁLS
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins