Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.2007, Blaðsíða 11

Fjölradda og spennandi
þýskur krimmi
Eftir Ólaf Guðstein Kristjánsson
olafurgudsteinn@googlemail.com
S
káldsögur skandinavískra krimma-
höfunda eru ætíð með söluhæstu
bókum Þýskalands. Inn í þann
pakka flokkast einnig íslenskir
glæpasagnahöfundar og bækur
þeirra. Líkt og margir vita hefir
vegferð Arnalds Indriðasonar í Þýskalandi verið
mikil og hafa átta af tíu skáldsögum hans verið
þýddar á þýska tungu. Einnig hafa fleiri íslenskir
glæpasagnahöfundar haslað sér völl á þýskum
bókmenntamarkaði og gert það gott. Til að
mynda höfundar líkt og Yrsa Sigurðardóttir, með
Þriðja táknið (Das letzte Ritual), og Viktor Arnar
Ingólfsson, með Flateyjargátu (Das Rätsel von
Flatey).
En íslenskir krimmar koma þessari grein ekki
mikið við. Málið er nefnilega að Þjóðverjar eiga
það líka til að setja saman frambærilegar glæpa-
sögur. Ein nýjasta viðbótin við flóru þýskra
glæpasagnahöfunda er Andrea Maria Schenkel
(1962), sem fyrir skömmu vann þýsku glæpa-
sagnaverðlaunin (Deutscher Krimipreis) með
frumraun sinni Tannöd.
Hvað þýsku glæpasagnaverðlaunin varðar eru
það elstu og þekktustu glæpasagnaverðlaunin og
hafa þau verið veitt síðan 1985. Er það kviðdóm-
ur bókmenntafræðinga, gagnrýnenda og bókaút-
gefanda sem velur sigurbókina hverju sinni.
Án þess að hafa lesið margar þýskar glæpa-
sögur er vart hægt að ímynda sér annað en Tan-
nöd sé vel að verðlaununum komin. Alltént hafa
umsagnir verið á eina leið jákvæðar. Bókin er
líka fremur nýstárleg, eða allavega öðruvísi en
gengur og gerist á krimmamarkaðnum. Hún seg-
ir frá morði á hinni fimm manna Danner-
fjölskyldu auk vinnukonunnar. Fjölskyldan sam-
anstendur af gömlum hjónum, dóttur þeirra og
tveimur börnum hennar. Atburðurinn á sér stað
á einangruðum bæ fyrir utan ónefnt þorp í Bay-
ern. Fjölskylda þessi er frekar illa þokkuð og
hafa margir horn í síðu hennar. Eru því margir
hugsanlegir morðkandídatar.
Hið nýstárlega við söguna er frásagnarformið.
Þar er ekki að finna einn yfirlykjandi sögumann,
sem greinir frá atburðum úr fjarlægð, eða ná-
læga fyrstu persónu frásögn, heldur er frásögnin
fjölhliða og ókrónólógísk. Lesandinn fær að
kynnast mismunandi sjónarhornum þorpsbúa
(prestsins, kaupmannskonunnar, póstberans og
svo framvegis) á atburðina og myrtu fjölskylduna
í gegnum frásagnir þeirra í eins konar viðtali við
sögumann, sem kynnir sig í byrjun bókarinnar.
Þannig er lesandanum leitt fyrir sjónir það orð-
spor sem fer af fjölskyldunni innan þorps-
samfélagsins; ofbeldi, yfirgangur og grunur um
sifjaspell. Gera verður því skóna að höfuð fjöl-
skyldunnar, sem kallaður er gamli Danner, sé
faðir barna dóttur sinnar, en að í báðum þeim til-
fellum hafi verið fundinn hentugur aðili til að
feðra börnin. Fyrir vikið verður sagan, að segja
má, dramatískari.
Einnig er morðingjanum fylgt eftir skref fyrir
skref við sína daglegu iðju í þriðju persónu án
þess að upplýst sé hver hann er. Fylgst er með
fórnarlömbunum á svipaðan hátt. Að vísu eru
svona fjölradda form svo sem ekkert nýmæli.
Það hafa mætir rithöfundar, líkt og William
Faulkner í As I Lay Dying (1930) og Einar Kára-
son í Stormur (2003), notast við. En alltént er
þetta form ekki svo algengt er kemur að glæpa-
sögum.
Bókin er ekki ýkja löng eða 128 síður. Engu að
síður er margt sem rúmast á þessum síðum.
Fyrst má benda á að bókin er eins konar blanda
af glæpasögu og „Heimatroman“, sem allajafna
felur í sér sögur úr sveitinni og þorpum litaðar
rómantík. Hér þó engri sveitarómantík fyrir að
fara, þótt ekki sé raunin heldur að sveitin sé
dregin niður. En það var lenska um hríð að lýsa
sveitalífinu sem skítugu og fordómafullu. Er leik-
ritið Jagdszenen aus Niederbayern (1966), eftir
Martin Sperr, um margt samnefnari fyrir það.
Sagan, sem byggist reyndar á raunverulegum
atburðum er áttu sér stað í kringum 1920, er lát-
in gerast upp úr 1950, eða stuttu eftir stríðslok.
Er því fjallað um eftirstríðsárin og þorps-
samfélagi þeirra ára lýst ásamt því að vísa til
stríðsáranna með því, til dæmis, að fjalla um fólk
sem vann nauðungarvinnu í þorpinu. Þannig
verður gátan sem slík ekki endilega aðalmál sög-
unnar, heldur umhverfið og hin fjölradda frásögn
sem smátt og smátt fyllir upp í eyðurnar, þannig
að lesandinn fræðist æ meira um aðstæður og
umhverfi. Til dæmis er til að byrja með ýjað að
því að bókin gerist ekki í nútímanum með orða-
fari og umhverfislýsingum, en tímabil sögunnar
er ekki gefið upp fyrr en á síðu fjörutíu. Þannig
er byggð upp stigvaxandi spenna, bæði hvað
varðar morðgátuna sem og að fá að vita meira
um umhverfið, sem er gert einkar ógnvekjandi
og spennandi með, til að mynda, veðurfarslýs-
ingum. Gerir það og lesandann áfjáðan í að lesa
áfram uns púslin raðast saman í enda sögunnar,
þótt glöggir lesendur hafi líkast til áttað sig á
lausninni einhverju áður.
Þessi bók sýnir svo ekki verður um villst að
það er margt sem býr í glæpasögunni, líkt og
skandinavíska glæpasagan hefir reyndar fyrir
löngu sannað með samtímaspeglunum sínum. Er
hún og afar vel skrifuð á knappan og stílhreinan
hátt, þar sem hver hluti fellur vel að þeim næsta.
Það er svo reyndar ekki svo að maður eigi alltaf
að vera fastur í förum dilkadráttar því bók-
menntir ættu auðvitað fyrst og fremst að vera
metnar út frá gæðum þeirra, en hér er þó um að
ræða glæpasögu sem teygir á forminu og tekst
að vera fjölradda og spennandi og er bara ansi
hreint góð.
Tannöd er frumraun þýska glæpasagnahöfund-
arins Andreu Mariu Schenkel en fyrir hana fékk
hún nýverið þýsku glæpasagnaverðlaunin.
Tannöd „Þessi bók sýnir svo ekki verður um
villst að það er margt sem býr í glæpasögunni.“
TENGLAR
...............................................................
http://www.deutscher-krimipreis.de
http://www.krimilexikon.de
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. MAÍ 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Hún er fallega skrifuð, full af róog dýpt þrátt fyrir að vera
tímasett í heimstyrjöldinni síðari,
bók Peter Ho Davis, The Welsh
Girl. Sögusviðið er velskt þorp og
aðalsöguhetjurnar þrjár eru þýskur
fangi, velsk stúlka sem er ólétt eft-
ir að henni var nauðgað af breskum
hermanni sem staðsettur var í ná-
grenni þorpsins, og breskur her-
maður sem sér um yfirheyrslur fyr-
ir herinn. Nær Davis að flétta sögu
þremeninganna einkar vel saman
þrátt fyrir að þau virðist eiga lítið
sameiginlegt í fyrstu.
  
Æskuár Rubens Gallego eruátakamikil – sama hver
mælistikan er – en í bók sinni Hvítt
á svörtu, sem
JPV útgáfa sendi
nýlega frá sér,
rekur Gallego
sögu sína. Hann
fæddist með
heilahrörn-
unarsjúkdóm og
afi hans skamm-
aðist sín svo fyr-
ir drenginn að
hann sendi hann
burt aðeins ársgamlan og taldi
móður hans trú um að hann væri
dáinn. Uppvaxtarárum sínum eyddi
Gallego í kjölfarið á sovéskum
stofnunum og lét aldrei bugast
þrátt fyrir andlega og líkamlega
vanrækslu. Bókin kemur hér á
landi beint út í kiljuformi og var
þýdd af Helga Brekkan, en Hvítt á
svörtu hlaut rússnesku Booker-
verðlaunin árið 2003
  
Íslendingasögur eru líklega nokk-uð sem flestir tengja fornbók-
menntum. Svo þarf þó alls ekki að
vera því bókaútgáfan Sögur ehf.
gaf nýlega út nútíma Íslend-
ingasögur eftir T. Thorvaldsen.
Tvær bækur, Kosningar og París,
eru komnar út í þessum bókaflokk
sem nefnist Íslendingar og er rit-
aður í kringum íslenskan samtíma.
Það er því ekki ólíklegt að ein-
hverjar sögupersónanna komi les-
endum kunnuglega fyrir sjónir. Um
er að ræða sjálfstæðar sögur innan
framhaldsseríu þar sem að-
alpersónan er blaðamaðurinn Ásdís
sem reynir eftir áralanga fjarveru
að aðlagast íslensku þjóðfélagi á
ný.
  
Blaðakona er líka í aðalhlutverkií bók Gillian Flynn Beitt
áhöld, sem Jentas útgáfan sendi
nýlega frá sér í
kilju. Bókin segir
frá ungri blaða-
konu, veikri á
geði, sem send
er til æskustöðv-
anna til að skrifa
um röð morða
sem þar hafa
verið framin. En
Beitt áhöld var í
hópi þeirra
spennusagna sem tilnefndar voru
til sérstakra spennusagnaverðlauna
– Edgar verðlaunanna fyrir árið
2007.
  
Winterton Blue, nýjasta skáld-saga Trezza Azzopardi, hefst
á tveimur stöðum samtímis. Í Car-
diff þar sem
Lewis hefur orð-
ið vitni að at-
burðum sem
hann vildi helst
ekki hafa séð og
í London þar
sem Anna heyrir
nokkuð sem hún
hefði helst ekki
viljað vita. Bæði
halda í kjölfar
þessa til strandlínunnar við Norfolk
þar sem Azzopardi leiðir þessa
brothættu einstaklinga saman í til-
finningalega flókinni sögu sem er
einkar vel skrifuð.
BÆKUR
Ruben Gallego
Tezza Azzopard
Gillian Flynn
Eftir Þormóð Dagsson
thorri@mbl.is
Það er óhætt að segja að sá hluti íslenskrarbókmenntasögu sem snýr að þýðingumúr erlendum textum hafi ávallt verið svo-lítið útundan í bókmenntaumræðunni hér
á landi. Þó hafa orðið einhverjar breytingar á því,
einkum síðastliðinn áratug og hálfan, en nokkrir ís-
lenskir fræðimenn hafa hugað sérstaklega að þýð-
ingasögunni og þýðingafræðinni. Matthías Viðar
Sæmundsson gerir grein fyrir útgáfu þýddra fag-
urbókmennta á fyrsta áratug 20. aldar í Íslenskri
bókmenntasögu III sem kom út árið 1996. Þá hefur
Ástráður Eysteinsson sömuleiðis lagt mikla stund á
þessi fræði og fjallar nokkuð ítarlega um íslenska
þýðingasögu á 19. og 20. öld í bók sinni Tvímæli sem
einnig kom út árið 1996. Hin Íslensku þýð-
ingaverðlaun sem veitt hafa verið íslenskum þýð-
endum síðustu þrjú árin hafa sömuleiðis vakið at-
hygli á þessum þætti bókmenntanna.
Í MA ritgerð Svanfríðar Larsen í almennri bók-
menntafræði, Af erlendri rót, sem Háskólaútgáfan
gaf út í fyrra er íslenska þýðingasagan skoðuð enn
fremur en þar einblínir höfundur á tímabilið 1874-
1910. Á þessu tímabili var mikill vöxtur í útgáfu
prentmiðla á Íslandi og á vegum Íslendinga vest-
anhafs og því fylgdi stóraukin þýðingastarfsemi
sem naut sín einkum í tímaritum og blöðum. Um-
ræddar þýðingar voru yfirleitt í formi neðanmáls-
sagna, smásagna og ljóða eftir heimsþekkta og lítt
þekkta höfunda víða að úr heiminum og einnig ým-
iss konar hagnýtur texti um hvað sem er.
Markmið Svanfríðar með ritgerðinni var einna
fremst að skrásetja þessar þýðingar og flokka þær
og það hefur hún gert með afar ítarlegri þýð-
ingaskrá sem telur hátt í 4200 þýðingar frá um-
ræddu tímabili; vandlega skráðar og flokkaðar eftir
gerð hvers texta fyrir sig. Hún skoðar jafnframt
hvaðan textarnir komu sem þýddir voru og hverjir
það voru sem tóku að sér að þýða. Þá gerir höf-
undur könnun á ráðandi menningarstefnu hjá við-
komandi miðlum sem birtu þýðingarnar og á við-
tökum þeirra og loks kannaði hún hlut þeirra í
bókmenntakerfi landsins á umræddu tímabili.
Augljóslega hefur heilmikil vinna farið í þessa
skráningu en samkvæmt inngangsorðum Svan-
fríðar er verkið afrakstur grunnrannsóknar sem
fram fór á árunum 1998-2003. Við flokkunina hefur
hún gróflega skipt þýðingunum í tvo flokka, annars
vegar skáldskapartexta og hinsvegar „aðra texta“
en þeir síðarnefndu ná yfir til dæmis upplýsinga-
texta og svokallaða nytjatexta. Skáldskapartextar
eru flokkaðir enn fremur eftir bókmenntategund,
þ.e.a.s. skáldsaga, smásaga, ljóð, leikrit, ævintýri og
þjóðsaga.
Svanfríður segir að á þessu tímabili, 1875-1910,
hafi skapast í senn réttindalegur, tæknilegur og
menningarlegur grundvöllur fyrir nútímalega blaða-
og bókaútgáfur Íslandi. Framfarastraumar þessa
tíma höfðu mikil áhrif á útgáfuna en blöðunum var
ætlað mikið fræðslu- og menningarlegt hlutverk og
voru þau ekki síst opin fyrir erlendum áhrifum. Hún
færir einnig rök fyrir því að sjálfstæðisbaráttan hafi
hvatt frekar en latt til alþjóðlegra samskipta og voru
sambönd við erlend skáld og erlendar samtímabók-
menntir efld á þessum tíma. Svo virðist sem þýð-
ingar hafi fengið tvenns konar hlutverk; annars veg-
ar afþreyingar, menningar- og fræðsluhlutverk og
hins vegar það hlutverk að selja blöðin á ört vaxandi
blaðamarkaði. Eins og gefur að skilja myndaðist
gjarnan togstreita á milli þessara tveggja hlutverka,
einkum hjá þeim blöðum sem voru hvað pólitískust.
Svanfríður áréttar að verkið og þýðingaskráin sé
fyrst og fremst hugsað sem hjálpartæki til að kynn-
ast þeim ritsmíðum sem rötuðu til landsins í kring-
um aldamótin 1900 og eins til að kynnast nánar höf-
undum textanna og þeim sem „sömdu“ þá á
íslensku. Það er að minnsta kosti ljóst að hér hefur
verið unnið afar gagnlegt verk sem á eflaust eftir að
nýtast í og geta af sér frekari rannsóknir á ýmsum
sviðum.
»Á þessu tímabili var mikill
vöxtur í útgáfu prentmiðla á Ís-
landi og á vegum Íslendinga vest-
anhafs og því fylgdi stóraukin
þýðingastarfsemi sem naut sín
einkum í tímaritum og blöðum.
ERINDI
Hlutverk þýðinga á
Íslandi í kringum 1900