Lesbók Morgunblaðsins - 21.07.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. JÚLÍ 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Bækur sem fjalla um uppvaxt-arárin byggjast margar hverj-
ar á sögupersónum sem upplifa sig
sem utangarðs í þjóðfélaginu og svo
er einnig um söguhetjur nýjustu
bókar Maxine
Swann, Flower
Children. En
börnin fjögur
sem þar segir af
hafa öll áhyggjur
af því að óhefð-
bundinn lífsstíll
hippanna, for-
eldra þeirra, hafi
gert þau óvel-
komin í hefð-
bundnu samfélagi manna. Frjáls-
legar uppeldisaðferðir foreldranna
hafa þá sömuleiðis í för með sér að
börnin taka regluverki skólagöng-
unnar fagnandi og verða ábyrgi að-
ilinn heimafyrir.
  
Uppvaxtarárin koma líka viðsögu í skáldsögu David
Flusfeder, The Pagan House. En
þessi nýjasta bók hans er einkar
skemmtileg lesning, jafnvel þó að
höfundurinn haldi ritstílnum víða
svo lágstemmdum og laumi brönd-
urunum svo hljóðlega inn að það sé
hætta á að bókin verði ekki metin
til fulls. The Pagan House segir frá
hinum 12 ára gamla Edgar sem er
að uppgötva kynhvötina, en þessi
breski unglingur flytur ásamt móð-
ur sinni til bandaríska smábæjarins
Onyataka í þeim tilgangi að ná að
mynda tengsl við föður sinn og fjöl-
skyldu hans. Hann kynnist þó ekki
síður sérkennilega smábæjarlífinu í
Onyataka sem jafnvel ofvirkt
ímyndunarafl hans gat ekki séð fyr-
ir.
  
Ruth Rendell fer vel með efniviðsinn í spennusögunni The Wa-
ter’s Lovely.
Sagan hefst í
parhúsi í London
sem tvö pör af
systrum – sem
báðar koma úr
sömu fjölskyldu
– deila með sér.
Nýlega er búið
að taka baðher-
bergið á efri
hæðinni í gegn, en þær breytingar
blekkja engan – konurnar muna all-
ar fjórar eftir glæpnum sem þar
var framinn fyrir 12 árum. Kurt-
eislega útgáfan er sú að slys hafi
átt sér stað en morðið sem þar var
framið gleymist ekki svo auðveld-
lega.
  
Morð koma líka við sögu í TheFalconer’s Knot eftir Mary
Hoffman og Osc-
ar Wilde and the
Candelight Mur-
ders eftir Gyles
Brandreth, þó að
sögusvið bókanna
sé nokkuð fjær
okkur í tíma en
hjá Rendell.
Þannig er The
Falconer’s Knot
látin gerast á 14.
öld í ítalska bæn-
um Assisi þar sem fjárbóndi með
einkar fagra eiginkonu finnst óvænt
myrtur, meðal vonbiðla hennar
voru tveir ungir aðalsmenn og
spjótin beinast að öðrum þeirra.
Ekki er þó allt sem sýnist og Hoff-
man nær að vefa spennandi sögu
launráða, lista og kristilegra trúar-
bragða. Í Oscar Wilde and the
Candelight Murders lætur Brand-
reth svo þennan skrautlega lista-
mann snúa sér að spæjarastörfum
eftir að hafa vingast við Conan
Doyle, höfund Sherlock Holmes-
bókanna. Ritstíll þessarar skáld-
sögu Brandreths er e.t.v. ekki án
hnökra, en hún er engu að síður
skemmtileg lesning á léttu nót-
unum þrátt fyrir blóði drifið við-
fangsefni og minnir um margt á
góða sjónvarpsmynd.
BÆKUR
Maxine Swann
Oscar Wilde
Ruth Rendell
Eftir Ásgeir Sverrisson
asv@mbl.is
Ádögunum eignaðist ykkar einlægur rétt-nefnt „galdratæki af góðri sort, semgerir fagurt lífið vort,“ svo vísað sé í þaðgóða skáld Þórarin Eldjárn, sem hlýtur
að vera við hæfi á þessum virðulega vettvangi
mannvits og fræða. Þar ræðir um svonefndan
„iPod“, undraverða smásmíði, sem hýst getur
urmul laga og annað efni á stafrænu formi. Tæki
þetta mun hafa verið nefnt „spilastokkur“ á ís-
lensku og ég minnist þess einnig að hafa rekist á
orðið „tónhlaða“. Algengast virðist þó að menn
nefni græju þessa „podd“ en sjálfur kalla ég þetta
pródúkt dverga hins stafræna veruleika „pöddu“.
Góður vinur, glöggur og prýðilega nútímalegur í
hugsun og háttum, kynnti mig fyrir undrum pödd-
unnar og nú er svo komið að ég flokka hana til
nauðsynja á borð við strengjavindil fyrir gítara,
nákvæmt kort af Spáni og myndskreytta handbók
um gereyðingarvopn. Í fyrstu hvarflaði að mér að
gripinn bæri mér einkum að nota til að hýsa gömlu
uppáhaldsplöturnar en frá því hvarf ég skjótt enda
teldist slíkt safn í besta falli dapurleg kraftbirting-
armynd stöðnunar miðaldra skrifstofulúða. Þess í
stað ákvað ég að kanna hvernig nýta mætti gripinn
til að bæta örlítið tengslin við heimsmenninguna.
Og ekki verður annað sagt en paddan hafi skilað
því sem henni er – næstum því ábyggilega – áskap-
að.
Ykkar einlægur hefur sumsé gerst áskrifandi að
sannkölluðu fóðri andans, sem berst fyrir undur
tækni og vísinda, inn á eins konar „bókasafn“ á
netinu. Paddan er tengd tölvuflyðrunni og sýgur í
sig stafrænar sendingar á örskotsstundu. Í viku
hverri meðtek ég nú úrvalsefni, sem megnar að
hrekja svarta seppa, þennan „Lúkas“ sálarlífsins,
til fjalla. Þarna ræðir um yfirtak vandaða þætti um
m.a. sagnfræði, heimspeki, vísindi og listir. Í sér-
stöku uppáhaldi er þátturinn „In Our Time“ frá
BBC þar sem yfirgengilega gáfað, orðheppið og
stórmenntað fólk ræðir tiltekið sagnfræðilegt efni.
Ágæta útvarpsþætti um heimspeki fæ ég í viku
hverri senda frá Ástralíu, fróðleik um Rómönsku
Ameríku get ég nálgast hjá spænska ríkisútvarp-
inu og þannig mætti áfram telja.
Paddan er jafnframt öflugt kennslutæki og fall-
in til að breyta ef ekki sjálfu „hegðunarmynstrinu“
þá hið minnsta „fjölmiðlaneyslu“ þeirra, sem eru
svo undarlega innréttaðir að hafa áhuga á öðrum
þjóðum og menningu þess umtalsverða hluta
heimsbyggðarinnar, sem nýtur ekki þeirrar gæfu
að búa á Íslandi. Hér í lýðveldinu verða fjölmiðlar
sífellt „staðbundnari“ enda alkunna að Íslendingar
eru veitendur en ekki þiggjendur á flestöllum svið-
um jarðlífs og tjáningar. Saman mynda padda og
net stafrænan kögunarhól þess, sem telur um-
heiminn áhugaverðan.
Athyglisvert og næstum því merkilegt þykir
þeim sem þetta skrifar að vönduð dagblöð á borð
við The New York Times, The Washington Post,
Guardian, El País o.fl. bjóða nú fram þætti í þessu
formi, sem á ensku nefnist „podcast“ og ég kýs að
kalla „örvarp“ (hver „sending“ er „örverpi“). Mér
er ekki kunnugt um að erlend auglýsingablöð bjóði
slíkt efni en það kann að vera. Forráðamenn er-
lendra „stórblaða“ eins og það hét í eina tíð telja á
hinn bóginn sýnilega að örvarpið sé mikilvægur
liður í þróun netmiðlunar. Og ekki er að efa að
markaðsvísindamenn hafa lagt blessun sína yfir
þessa þjónustu og telja hana því styrkja ímynd og
stöðu dagblaðanna.
Paddan mín er þess einnig megnug að geyma
heilu hljóðbækurnar. Í fágætri sumarblíðu síðustu
vikur hlýddi ég í garðinum á Ríki Platóns. Fyrir
skemmstu áskotnaðist mér afar áhugaverð bók um
sögu gítarsins í Bandaríkjunum. Næst verður
meðtekinn fróðleikur um fornar leirtöflur Súmera,
sem geyma munu botnlausa visku og andagift.
Liðin er sú tíð að bækur fylli ferðatöskuna þegar
haldið er í sumarfríið. Paddan er góður ferðafélagi.
Ekki skal því fram haldið að hljóðbókin geti
leyst hina hefðbundnu af hólmi. Svo er ekki, ég
hefi tekið eftir því að athyglin á það til að riðlast en
þetta form á geymslu texta er engu að síður stór-
brotið. Og undursamlegt er að hlýða á lestur fólks,
sem býr yfir náðargáfu á því sviði. Hljóðbók hýst á
pöddu hlýtur því að vera viðbót í þessu efni eða á
þessu „neyslusviði“ eins og það heitir vísast á nú-
tímamáli.
Heimurinn hýstur á pöddu
» Paddan er tengd tölvu-
flyðrunni og líkt og hún sé
slegin galdri sýgur hún í sig staf-
rænar sendingar á örskots-
stundu. Í viku hverri meðtek ég
nú úrvalsefni, sem megnar að
hrekja svarta seppa, þennan
„Lúkas“ sálarlífsins, til fjalla.
ERINDI
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Í
House of Meetings kveður að mörgu
leyti við nýjan tón í skáldsagnagerð
Martin Amis en hann hefur aðeins einu
sinni áður reynt sig við form sögulegu
skáldsögunnar, en það var Time’s Ar-
row, afar sérstök og tilraunakennd
skáldsaga um útrýmingarbúðir nasista. Þá er
skáldsagan að sumu leyti hefðbundnari en önnur
verk höfundar, hann notast við gamaldags frá-
sagnarformgerð (bréfaskáldsöguna) og söguþráð-
urinn miðast að sumu leyti við hinn hefðbundna
ástarþríhyrning. Hvort hér megi greina viðbrögð
við gagnrýnum viðtökum síðustu skáldsögu höf-
undar, Yellow Dog, sem sumir litu á sem eins-
konar stælingu á Amis-bók, skal látið ósagt. Ekki
er þó ósennilegt að lesendur Amis sjái hér merki
um efnivið sem hefur verið höfundi hugleikinn
undanfarin ár, en þar á ég við Sovétríki Stalín-
tímabilsins. Árið 2002 gaf Amis út bókina Koba the
Dread: Laughter and the Twenty Million sem
hæglega getur talist einkennilegasta bók ferilsins,
en bæði þessvegna og þrátt fyrir það reyndist hún
skrambi athyglisverð. Hér er um að ræða æði sér-
staka samblöndu ævisöguformsins (bókin var upp-
haflega markaðssett sem sjálfstætt framhald
sjálfsævisögu Amis, Experience, en því var fljót-
lega hætt), skáldlegrar framsetningar og endur-
skoðunar á sögulegum rannsóknum er við koma
Sovétríkjunum (Amis studdist fyrst og fremst við
skrif Roberts Conquests en fjölmargir aðrir sagn-
fræðingar koma við sögu), og róttæks uppgjörs við
vinstri hreyfingu breskra menntamanna og lista-
manna á árunum milli 1955 og 1989. Fyrst og
fremst ber verkið merki um þrákenndan áhuga
höfundar á persónu Stalíns (en gælunafn hans var
víst Koba), en sá áhugi samanstendur af hryggð,
andstyggð og ofsafenginni forvitni um þær sögu-
legu kringumstæður sem leyfðu slíku fyrirbrigði
að blómstra, sem og innra gangverk mannsins
sjálfs.
En það er einmitt þessi bók, Koba the Dread,
sem skapar samhengið í kringum nýju skáldsög-
una, House of Meetings, þar sem þá síðarnefndu
má sjá sem nokkuð beina afleiðingu rannsókn-
arvinnunar sem Amis lagðist í þegar hann ritaði
hina fyrri. Um er að ræða skáldleg og innblásin til-
brigði við ýmis stef eldri bókarinnar, en skáldsag-
an gerist einmitt í sovésku gúlagi á Stalín-
tímanum. Nafnið dregur hún af kofaskrifli því sem
heppnir fangar gátu, furðulega nokk, átt nætur-
langa fundi í við maka sína, sem þá höfðu í mörg-
um tilvikum ferðast vikum saman til að komast á
leiðarenda. Þessir fundir, í stað þess að endurnæra
og endurnýja, voru frægir fyrir að brjóta fangana
endanlega niður (sem þó var ekki tilgangur þeirra
þótt afleiðingin hefði e.t.v. átt að vera fyr-
irsjáanleg), en einn slíkur fundur er einmitt
þungamiðja bókarinnar, atburður sem reynist ör-
lagavaldur í lífi aðalpersónanna næstu áratugi.
Ástarþríhyrningur
Hér segir af tveimur mönnum, sögumanninum og
bróður hans Lev. Fyrir einskæra tilviljun eru þeir
sendir í sömu fangabúðir og dvelja þar í hartnær
áratug, eða frá því á ofanverðum fimmta áratugn-
um og langt fram á þann sjötta. Báðir teljast þeir
„pólitískir andstæðingar“ ríkisins þótt forsend-
urnar fyrir þeim dómi séu hæpnar.
Bræðurnir eru afar ólíkir: sögumaður var í
Rauða hernum í stríðinu, kynntist því versta sem
það hafði upp á að bjóða (eða eins og segir á einum
stað, hann „nauðgaði sér leið í gegnum það sem
síðar varð Austur-Þýskaland“) og kemur því harð
naður inn í umhverfi búðanna, hann veit hvað þarf
að gera til að lifa af. Lev er á hinn bóginn frið-
arsinni og ljóðskáld, aumur á yfirborðinu en reyn-
ist búa yfir járnvilja þótt ekki geti hann bjargað
sér upp á eigin spýtur. Sögumaður þarf að kenna
Lev að finna „morðingjann í sjálfum sér“ því lífið í
búðunum er grimmilegt en í þessum köflum þar
sem Amis dregur upp mynd af daglegum veruleika
firrtum öllum mannúðarsjónarmiðum nær hann að
feta einstigið milli stíltilþrifa og harmræns einfald-
leika. Og þótt bræðurnir lifi báðir af vistina yf-
irgefa þeir aldrei búðirnar að fullu. Þegar hann lít-
ur um öxl, segir sögumaður, kenndi veran í
gúlaginu honum tvennt, annars vegar að „enginn
jafnar sig nokkurn tíma á neinu“, og hins vegar að
„það sem ekki drepur mann gerir mann ekki
sterkari. Það veikir mann, og drepur mann síðar“.
Búðirnar vaka með öðrum orðum yfir lífi bræðr-
anna til söguloka, en bókin nær fram yfir árþús-
undamótin og er sögð í endurliti. Aðferð þessi leyf-
ir Amis að innlima seinni tíma sögu Sovétríkjanna
og Rússlands inn í frásögnina, nokkuð sem hann
gerir listilega. Þar kemur hann einnig á framfæri
þeirri kenningu að ýmislegt misjafnt í sam-
tímasögu Rússlands megi rekja til þess að þjóðin
hafi aldrei fyllilega gert upp áratugalanga sögu
þrælabúðanna. Á einum stað lýsir sögumaður frá-
sögn sinni sem ástarsögu og á sú lýsing að mörgu
leyti rétt á sér. Bræðurnir voru báðir ástfangnir af
sömu konu, Zoya (en nafnið er tilvísun til Solzhe-
nitsyn) en sögumaður taldi bróður sinn þó ekki
verulegan keppinaut. Það kemur honum því mikið
á óvart að frétta, þegar Lev kemur í fangabúð-
irnar, að hann og Zoya eru nýgift. Það er svo með
Zoyu sem Lev á endurfund í húsi titilsins árið 1956
en fundur sá á einmitt eftir að draga dilk á eftir
sér.
Amis nálgast sögulegan veruleika með umtals-
verðri nærgætni í þessari skáldsögu og það sem
hann öðrum þræði reynir að sýna fram á er hvern-
ig líf þeirra einstaklinga sem lentu í tannhjólum
hinnar ofsafengnu sovésku framfaravélar stóðu í
raun í stað ævilangt. En þótt Amis segi söguna í
gegnum einstaklinga, eins og skáldsöguformið
krefst, þá er honum einnig umhugað um „stóru
myndina“, ef svo má að orði komast, og hvernig
hann tekst á við flóknar sögulegar spurningar og
sviptingar gerir þessa bók, sem annars er lítil að
umfangi, að ansi miklu verki.
Í gúlaginu
Breski rithöfundurinn Martin Amis hefur sent
frá sér nýja skáldsögu, House of Meetings, en
bók þessari hefur verið afar vel tekið, einkum þó
í Bandaríkjunum. Bæði New York Times og New
York Review of Books hafa farið lofsamlegum
orðum um verkið og gengu þau svo langt, bæði
tvö, að halda því fram að hér væri á ferðinni
besta bók höfundar frá upphafi. Gagnrýnendur í
heimalandi höfundar, Bretlandi, voru að vísu
sparari á lofsyrðin, hinir venjubundnu flokka-
drættir sem þar í landi einkenna viðtökur á öll-
um bókum Amis núorðið voru auðsjáanlegir.
Skáldið Martin Amis.