Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.2007, Blaðsíða 13

leigja sali þess, enda er tónleikahald sjaldnast
mjög arðbært. Það má því ætla að húsið verði
mun meira notað sem ráðstefnuhús og því eðli-
legra að húsið sé kallað ráðstefnu- og tónlistar-
hús frekar en tónlistar- og ráðstefnuhús.
Þrátt fyrir að fjölbreytt nýting á rýmum
hússins sé rekstrarleg nauðsyn þarf þó að horf-
ast í augu við vankanta þess. Alþjóðleg reynsla
hefur sýnt að fjölnota hús sem þetta verða
gjarnan sviplaus og sálarlaus og eiga í erf-
iðleikum með að mótast af þeirri meginstofnun
sem þau hýsa, sem í tilfelli TRH er Sinfón-
íuhljómsveit Íslands. Það er því nauðsynlegt að
húsið nái að öðlast sál, andrúmsloft og ímynd
sem tónlistarhús en ekki fjölnotahús. Osmo
Vänskä, fyrrum stjórnandi Sinfóníuhljómsveit-
arinnar, sagði á sínum tíma að fjölnotahús væri
alltaf versti kosturinn þegar kæmi að hönnun
tónlistarhúss og benti á að hægt væri að flytja
fyrirlestur í tónlistarhúsi en ekki væri hægt að
flytja tónlist í ráðstefnusal.
Samanburður á Háskólabíói og
tónlistar- og ráðstefnuhúsi
Það getur verið nauðsynlegt að líta til fortíðar
þegar kemur að því að byggja fyrir framtíðina.
Það er því athyglisvert að bera saman Há-
skólabíó og TRH, enda eiga byggingarnar
margt sameiginlegt. Forsendur fyrir byggingu
beggja húsanna voru fjölbreyttir notk-
unarmöguleikar þeirra, það er sambland af
tónleikahaldi, fyrirlestrum, kvikmyndasýn-
ingum og ráðstefnuhaldi auk ýmissa annarra
viðburða. Það þarf jú mikla fjármuni til að reisa
svo stórar byggingar og ekki virðist tónlistar-
lífið ráða við það eitt og sér hér á landi.
Báðar byggingarnar munu hafa stór hótel
við hlið sér. Þó svo Hótel Saga hafi ekki verið
byggt í beinu samstarfi við Háskólabíó var það
þó byggt á sama tíma og aðeins nokkrum metr-
um frá bíóinu. Ráðstefnur hafa auk þess oft
verið haldnar í Háskólabíói og þá gjarnan í
tengingu við Hótel Sögu enda stutt fyrir ráð-
stefnugesti að hlaupa milli ráðstefnusalar og
hótelsins. Ein af lykilhugmyndum að baki TRH
er einmitt að byggja stórt fimm stjörnu hótel
við hlið þess og að innangengt sé þar á milli.
Báðar byggingar eru nokkuð tilrauna-
kenndar á sviði arkitektúrs, að minnsta kosti í
ljósi íslenskrar byggingarlistasögu. Báðar hafa
þær sérstæðan þrívíðan „hjúp“, þar sem tveir
mótstæðir útveggir og slétt þak á milli þeirra
er allt úr sama þrívíða forminu. Aðrir útveggir
eru hins vegar nánast alveg tvívíðir og allt aðrir
hlutir að „gerast“ í þeim. Engin eiginleg
gluggasetning er á þessum þrívíðu hjúpum. Að-
almunurinn á þeim liggur þó í því að í Há-
skólabíói er hjúpurinn gerður úr steinsteypu en
í TRH er hann úr gleri, þó að í báðum tilfellum
þurfi járn eða stál til að halda efnunum saman.
Í báðum tilfellum voru þessar tilraunir gerð-
ar af þó nokkru þekkingarleysi á þeim aðferð-
um sem beita þyrfti til að leysa þessi sérstæðu
verkefni, en búist var við að tæknilegu við-
fangsefnin myndu leysast síðar í hönnunarferl-
inu. Það kom svo á daginn að ekki var hægt að
steypa þak Háskólabíós og var því notuð stál-
grind klædd þunnu lagi af steypu að utan og as-
bestplötum að innan og gekk erfiðlega að koma
þakinu upp. Í tilfelli TRH reyndist glerhjúpur
Ólafs svo flókinn og dýr að hætt var við meg-
inhluta hans og þess í stað verður stærstur
hluti hans með mun einfaldara og flatara lagi.
Einn helsti munur á tónlistarsölum bygging-
anna tveggja er sá að þegar TRH var boðið út
var í raun gróflega búið að hanna salina þrjá af
ráðgjafarfyrirtækinu Artec sem sérhæfir sig í
hönnun og ráðgjöf á tónleikasölum, svo var það
arkitektanna að byggja utan um þessa sali. Í
Háskólabíói var þessu öfugt farið og virðist
margt þar hreinlega hafa ráðist af tilviljun
einni. Hinn þrívíði hjúpur í Háskólabíói er í
raun byggður utan um tónlistarrýmið sjálft á
meðan hjúpurinn í TRH er utan um forhannaða
tónlistarsali, sem eru tæknilega séð stakstæðar
byggingar undir hjúpi Ólafs. Þannig mætti því
frekar réttlæta tilraunamennsku í hjúp Ólafs
þar sem hann hefur ekki áhrif á hljómburð í
tónlistarsölunum.
Tilraunamennskan í hönnun Háskólabíós var
á köflum þannig að ein lausn skapaði gjarnan
annað vandamál. Til þess að hægt væri að
koma sinfóníuhljómsveit fyrir á sviði bíósins
varð að vera hægt að fjarlæga sýningartjaldið,
sem var mjög stórt og dýrt, og var því teikn-
aður stór turn sunnan við aðalsal bygging-
arinnar, sem hægt var að hífa tjaldið upp í. Það
kom svo síðar í ljós að þessi mikla opnun fyrir
ofan sviðið hafði mjög slæm áhrif á hljómburð-
inn. Leystu arkitektarnir málið með því að út-
búa færanlega fleka fyrir ofan sviðið sem vörp-
uðu hljóðinu fram í salinn og voru þeir svo
dregnir upp við kvikmyndasýningar. Það er því
ef til vill ekkert skrítið að Háskólabíó skuli ekki
hafa góðan hljómburð enda oft mikið um tilvilj-
anir, skyndilausnir og tilraunamennsku þegar
kom að hönnun á hljómburði hússins.
Hver er niðurstaðan?
Ástæða þess að ekki hefur enn risið fullkomið
tónlistarhús í Reykjavík er að mestu leyti pen-
ingaskortur. Lengst af hafði Tónlistarfélagið
og þeir aðilar sem hugðust reisa tónlistarhús á
hverjum tíma hugsað sér að byggja húsið sjálf-
ir. Safna til þess fé og hugsanlega fjármagna
reksturinn með kvikmyndasýningum. Sá
draumur rættist þó aldrei og var það ekki fyrr
en ríki og borg komu að málinu með beinum
hætti að til framkvæmda kom. Það endaði með
ákvörðun um byggingu gríðarlega stórs og
dýrs tónlistar- og ráðstefnuhúss. Svo stórt og
dýrt að tónlistarfólk gæti hugsanlega ekki haft
efni á að leigja þar. Það eru peningar sem virð-
ast vera vandamálið, bæði nú og áður.
Hver er þá niðurstaðan? Er sagan að end-
urtaka sig? Já, hún er það að ýmsu leyti. Tón-
listarmenn fá nýja leiguaðstöðu í nýju fjölnota-
húsi þar sem tónlistin er sett í annað sætið. Í
þetta skiptið fá þeir þó margfalt betri leiguað-
stöðu, en þurfa væntanlega að borga í takt við
það.
 – Austurhöfn – Fróðleikur um tónlistarhús, http://
austurhofn.is, sótt 7. janúar 2007
– Bergþóra Jónsdóttir: „Tónlistarhús í tæpa öld.“ Morg-
unblaðið, Sunnudagsblað. 6. apríl 2003.
– Bjarki Bjarnason: Sinfóníuhljómsveit Íslands. Sögusteinn.
2000.
– Egill Ólafsson: „Af holum hljómi.“ Morgunblaðið. 16. des-
ember 2006.
– Hávar Sigurjónsson: „Óttast að Tónlistarhúsið verði ekki
miðpunktur tónlistarlífsins.“ Morgunblaðið. 23. mars 2005.
– Kjartan Ólafsson: „Þögnin (hlj)ómar.“ Morgunblaðið. 21.
september 2005, bls. 21.
– Páll Sigurðsson: Úr húsnæðis- og byggingarsögu Háskóla Ís-
lands. 2.b. Draumsýnir, framkvæmdir og svipmyndir af há-
skólasamfélaginu 1940-1990. Háskólaútgáfan. 1991.
– Pétur H. Ármannsson: „Tónlistarhús í Reykjavík. Staðarval
opinberra bygginga.“ Lesbók Morgunblaðsins. 16. maí 1998.
– Svava Jakobsdóttir: „Arkitektúr, skipulag, hönnun og ým-
islegt fleira.“ Lesbók Morgunblaðsins. 5. október 1969.
– Morgunblaðið. 21. desember 1944.
– Morgunblaðið. 11. desember 1958.
– Morgunblaðið. 18. október 1961.
– Sverrir Vilhelmsson: „Leitin að tónlistarhúsinu.“ Morg-
unblaðið. 9. júní 1995.
– Tónlistarhús, ráðstefnumiðstöð og hótel, http://
www.tonlistarhusid.is, sótt 7. janúar 2007.
– Viðtal greinarhöfundar við Þröst Ólafsson. 5. janúar 2007.
– Viðtal greinarhöfundar við Arnór Skúlason arkitekt á Batt-
eríinu, 18. janúar 2007.
Tónlistarhúsið Glerhjúpur sem Ólafur Elías-
son myndlistarmaður hannaði á Tónlistar-
húsið reyndist svo flókinn og dýr að hætt var
við meginhluta hans og þess í stað verður
stærstur hluti hans með mun einfaldara og
flatara lagi.
Háskólabíó Ekki var hægt að steypa þak Háskólabíós eins og ætlunin var og því notuð stálgrind klædd þunnu lagi af steypu að utan og as-
bestplötum að innan og gekk erfiðlega að koma þakinu upp.
Höfundur útskrifaðist með BA-gráðu í arkitektúr frá
hönnunar- og arkitektúrdeild Listaháskóla Íslands í
júní 2007.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 2007 13