Lesbók Morgunblaðsins - 18.08.2007, Blaðsíða 5

ilvægasta. Harry, ásamt Hermione og Ron,
hefur ákveðið að hætta í skóla til þess að
ráða niðurlögum Voldemort. Til þess að geta
það verða þau að finna og eyða svokölluðum
horcruxes. Hápunktur bókarinnar er bar-
daginn við Voldemort, þar sem nánast allar
persónur bókanna taka þátt. Bardaginn á
sér stað að mestu leyti í Hogwartsskóla, en
að hluta til í hinum forboðna skógi. Á end-
anum deyr Voldemort í einvígi við Harry.
Það mátti búast við þessum endi en sárast
var þó hversu margar hjartfólgnar persónur
dóu til þess að hægt væri að sigrast á hinu
illa.
Harry og Voldemort spegilmyndir
Þegar litið er yfir bókaflokkinn er ljóst að
aðalefni bókanna er baráttan á milli góðs og
ills, þar sem Harry Potter er fulltrúi hins
góða og Voldemort hins illa. Þetta er barátta
sem birst hefur í ýmsum myndum í mörgum
bókum. Hér höfum við tvær persónur sem
eru sem spegilmynd hvor af annarri, bæði
Voldemort og Harry eru munaðarleysingjar,
báðir tala þeir við snáka og báðir eiga töfra-
sprota með fönixfjöður. Það sem aðgreinir
þá hvorn frá öðrum er vilji þeirra til að gera
það sem þeir telja rétt. Voldemort hefur
engar mannlegar tilfinningar eftir að hafa
bútað sál sína niður til að öðlast eilíft líf og
eru ákvarðanir hans, réttar eða rangar, ein-
göngu byggðar á því sem hann vill. Að end-
ingu verður það honum að falli, hann getur
ekki sýnt þeim sem eru honum hliðhollir
hollustu, vináttu og hann skortir vilja til að
hlusta á góð ráð. En þetta hefur Harry um-
fram Voldemort. Harry á vini, sem standa
með honum, ekki vegna þess að þeir hafa
ekkert annað val, heldur vegna þess að þeir
eru vinir hans. Það má því segja að bóka-
flokkurinn sé um vináttu, að nauðsynlegt sé
að hlusta á vini sína. Skilaboð bókanna eru
falleg og augljós þó eflaust sé hægt að finna
dýpri merkinu í textanum en þessa.
Lof og last
Bækurnar um Harry hafa ekki eingöngu
verið lofaðar, höfundurinn hefur verið mikið
gagnrýndur, meðal annars fyrir að hafa töfra
og ýmsar ímyndaðar verur í bókum sem eru
að mestu skrifaðar fyrir börn. Gagnrýn-
endur telja að börn fari að trúa því sem fyrir
þeim er haft í bókunum. Að álfar og tröll séu
til og að töfrasprotar virki. Rowling sjálf hef-
ur einnig verið gagnrýnd fyrir lélegan prósa,
að bækurnar séu illa skrifaðar. Flestar gagn-
rýnisraddirnar hafa nú þagnað með ótrúlegri
velgengni bókanna.
En af hverju les fólk þessar bækur? Fyrir
það fyrsta eru þær, að mínu mati, mjög vel
skrifaðar, þær halda athygli lesandans og
þær brúa kynslóðabil, því þessar bækur eru
ekki eingöngu fyrir börn. Þar liggur senni-
lega lykillinn að velgengni Harry Potter.
Bæði fullorðnir og börn geta fundið eitthvað
í þessum bókum sem dregur þau inn í heim
ævintýra þar sem hægt er að gleyma raun-
heimum um stund.
En hvert verður næsta skref höfundarins?
Eins og Rowling sagði í upphafi þá áttu
bækurnar að verða sjö, og eins og sú síðasta
endar er mjög ólíklegt að við munum fá fleiri
bækur með Harry Potter sem aðalpersónu.
Margir rithöfundar, sem hafa skrifað flokk
sem þennan, hafa skrifað aðrar bækur um
annaðhvort forsögu atburðanna sem gerast í
flokknum eða um aðrar persónur innan sama
heims. Ég tel ólíklegt að Rowling eigi eftir
að yfirgefa þennan heim og hugsanlega eig-
um við eftir að sjá frá henni bækur sem ger-
ast innan hans, en fjalla ekki um þær per-
sónur sem hún hefur skapað í bókaflokknum
um Harry Potter.
Að þessu sögðu verð ég að játa að hafa
fundið til vissrar sorgar þegar ég opnaði síð-
ustu bókina um galdrastrákinn Harry Potter
og félaga hans. Ég varð ekki fyrir neinum
vonbrigðum með síðustu bókina en það er
erfitt að kveðja og tilhlökkunin eftir næstu
bók var góð tilfinning.
Því ætla ég að lesa síðustu bókina aftur
við fyrsta tækifæri – þegar aðrir á heimilinu
eru búnir að lesa hana.
uppgjörið mikla
»Eins og Rowling sagði í
upphafi þá áttu bækurnar
að verða sjö, og eins og sú síð-
asta endar er mjög ólíklegt að
við munum fá fleiri bækur
með Harry Potter sem aðal-
persónu.
Höfundur er nemi í enskum bókmenntum
við Háskóla Íslands.
Eftir Ingunni Snædal
iks1@hi.is
Sagan um hinn hjarta-hreina og hugprúðaHarry Potter hreifmig með sér frá
byrjun. Hjá þeim sem taka
næturvökur og ævintýra-
heima framyfir þennan sem
við vöknum í á hverjum
morgni var Potter afar vel-
kominn. Hann hefur slegið
öll met, orðið nýtt viðmið.
Harry Potter og visk-
usteinninn kom út á frum-
málinu 1997 og er sam-
kvæmt vinsældalista á
Wikipedia í 9. sæti yfir mest
seldu bækur allra tíma, seld
eintök yfir 114 milljónir tals-
ins. Síðasta bókin, The
Deathly Hallows, er sú bók
sem selst hefur mest á ein-
um sólarhring, í yfir 11
milljónum eintaka í Banda-
ríkjunum og Bretlandi ein-
vörðungu.
Hvað sem er að marka alla lista er ljóst að
Harry hefur lagt heiminn að fótum sér. Og
nú er sagan öll. Við lestur síðustu bókarinnar
læddist reyndar á köflum að mér grunur um
að höfundurinn hefði augastað á einhverjum
aukapersónum hennar til að byggja nýjan
bókaflokk á en ég vona að svo verði ekki.
Það er einhver Matrix-lykt af slíku, að geta
ekki hætt – að græða peninga.
Sjálfri fannst mér bækurnar betri fram-
anaf. Meðan Harry var enn krakki, allt hið
töfrandi og furðulega sem einkenndi heim
hans enn ferskt. Með árunum kom kynþrosk-
inn, unglingaástir og – fyrirsjáanlega – fleiri
og meiri bardagaatriði. Með
hverri bók fjölgar þeim síð-
um þar sem barist er með
alls kyns bölvunum og göldr-
um og fólk flýgur þvert yfir
herbergi og skellur á veggj-
um á ýmsum stigum líkams-
meiðinga. Ég tek persónu-
sköpun framyfir bardaga og
brellur í bíó, og hið sama
gildir um bókmenntir.
Kannski geldur sagan fyrir
það að reynt er að ná til
allra aldurshópa?
Þetta er þó aðeins nöldur.
Bækurnar eru vel skrifaðar,
persónur skýrar og standa
fyrir sínu. Að einhverju leyti
má segja að um staðal-
ímyndir sé að ræða, bóka-
béusinn, öskubuskan, klaufa-
bárðurinn,
utan-við-sig-prófessorinn,
sæta stelpan, sá kvikind-
islegi og svo mætti lengi
telja. Þetta segir þó aðeins
örlítið brot af sögunni. Hún
er miklu meira en bara snyrtilega samansp-
læstar klisjur. Fyrst og fremst er sagan þó
skrifuð fyrir börn og unglinga og því eðlilegt
að margt sé dregið einföldum dráttum.
Næstsíðustu bókina las ég á Stansted-
flugvelli yfir nótt daginn sem hún kom út. Ég
beið líka með óþreyju eftir síðustu bókinni og
las hana í einni lotu. Ekki kom til greina að
fara að sinna öðru, hvorki barni mínu né
heimili, fyrr en örlög þessara kunnugu fé-
laga væru ráðin. Og þegar upp er staðið seg-
ir það miklu meira um hvað mér finnst en
þessi pistill.
Hreif mig frá byrjun
Ingunn Snædal „Næstsíðustu
bókina las ég á Stansted flug-
velli yfir nótt daginn sem hún
kom út. Ég beið líka með
óþreyju eftir síðustu bókinni og
las hana í einni lotu.“
Höfundur er rithöfundur.
Hinn forboðni skógur „Strax í fystu bókinni kemur fram að þessi skógur er hættulegur og
börnunum er stranglega bannað að fara þangað inn, samt virðast ævintýri Harry alltaf draga
hann inn í skóginn þar sem skrýtnar skepnur eru á baka við hvert tré.“
er þarf að eiga við. Drekar hafa stórt hlut-
verk í mörgum goðsögnum og þjóðsögum.
Og líkt og hetjur þessara sagna þarf Harry
Potter að leggja til atlögu við dreka til að
ná frá honum fjársjóði, en ólíkt fornum
hetjum þarf Harry ekki að deyða drekann
til að sigra. Gríska hetjan Herkúles drap þó
nokkra dreka, þrumuguðinn Þór drap Mið-
garsorminn, þó ekki fyrr en ormurinn hafði
sært Þór banasári. Bjólfur, ein fyrsta hetja
enskra bókmennta (Bjólfskviða), dó einnig
er hann reyndi að drepa dreka. Drekum er
yfirleitt lýst sem hreistruðum stórum slöng-
um, annaðhvort með tvo eða fjóra fætur og
stóra leðurblökulega vængi. Margir drekar
höfðu einnig horn, eitt eða tvö, stórar klær
á fótum og langan hala. Drekar Rowlings
eru ekki ósvipaðir. Hippogriffar, samkvæmt
hefðinni, eru afsprengi karlkyns griffins og
hryssu. Hinn mikli konungur Karlamagnús,
átti að hafa haft einn slíkan sem faraskjóta.
En tryggust af öllum dýrum er Hedwig,
uglan sem að Harry Potter fær að gjöf frá
Hagrid. Hedwig virðist skilja að einhverju
leyti hvað Harry segir. Trúin á greind
uglna má rekja til Forn-Grikkja. Aþena,
gyðja þekkingar og visku, var oft sýnd með
uglu á öxlinni, einnig trúðu Grikkir því að
hún gæti breytt sér í uglu að vild. Annars
staðar hefur uglan oftast verið tengd við ill
öfl og dauðann, mjög líklega vegna þess að
uglur vaka og veiða á næturnar. Það er því
fremur nýstárlegt hvernig Rowling notar
uglur í bókum sínum. Aðrar furðuverur sem
má nefna eru t.d. veela, sem fyrst eru
nefndar í Harry Potter og Eldbikarnum.
Þar kemur fram að amma Fleur Delacour
var svokölluð veela og því ekki gott að reita
hana til reiði. Veelur eru kvenkyns andar í
austurevrópskri þjóðsagnahefð. Þær dvelja í
vötnum, fjöllum, skógum og skýjum. Oft
birtast þær sem dýr og geta þá verið svan-
ir, snákar, úlfar og margt fleira. Það er þó
algengast að þær birtist sem ungar gull-
fallegar stúlkur með sítt hár sem dansa
undir tunglinu. Ungir menn sem falla undir
álög þeirra missa allan hæfileika til að
hugsa, og gleyma að borða, drekka og sofa,
oft í marga daga. Veelur eru skapstyggar
og því ekki gott að gera eitthvað á hlut
þeirra. En þær geta líka verið mjög auð-
lyndar og margar sögur eru af veelum sem
hafa gifst mennskum mönnum og átt með
þeim börn, án þess að nokkur skaði hljótist
af.
Hinn forboðni skógur
Það sem hér hefur farið á undan er bara
brot af þeim vísunum sem finnast í bóka-
flokknum um Harry Potter og þegar maður
byrjar að skoða þetta er nánast ómögulegt
að hætta. Við skulum ljúka þessari yfirferð
á hinum forboðna skógi. Strax í fyrstu bók-
inni kemur fram að þessi skógur er hættu-
legur og börnunum er stranglega bannað að
fara þangað inn, samt virðast ævintýri Har-
rys alltaf draga hann inn í skóginn þar sem
skrýtnar skepnur eru á bak við hvert tré. Í
gegnum tíðina hefur skógurinn alltaf verið
tákn fyrir hið óþekkta, staður þar sem
hættur eru á hverju strái. Í Evrópu fyrr á
öldum dvöldu ýmsir útlagar og þorparar í
skógum, tilbúnir að ráðast á óvarða ferða-
menn. Því stærri og þykkari sem skógurinn
var því auðveldara var að fela sig þar fyrir
yfirvöldum. Innan bókmennta gerast yf-
irleitt verstu atburðirnir í skógum að nóttu
til og er skemmst að nefna Bilbó í bókinni
Hobbitanum sem hittir risakóngulærnar í
skóginum en kemst í burtu með því að nota
hring sem gerir hann ósýnilegan. Einnig má
nefna ævintýrin um Hans og Grétu, og
Rauðhettu og úlfinn. Það er því viðeigandi
að mörg af þeim atvikum þar sem að Harry
hittir Voldemort eiga sér stað í hinum for-
boðna skógi.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. ÁGÚST 2007 5