Lesbók Morgunblaðsins - 29.12.2007, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók|íslensk menning 2007
Eftir Maríu Kristjánsdóttur
majak@simnet.is
L
eikhúsið er spegill samtímans
segja menn á hátíðarstundum.
Og eru þá að tala um innihald og
form sýninga. Nú hins vegar
speglast kall síðkapítalismans
um hreyfanleika og aðlögun
allra hluta að stjórnleysi markaðarins greini-
lega í umgjörð og aðbúnaði íslenskra leikhúsa.
Sjálfstæðir leikhópar eru ábyrgir fyrir tuttugu
og tveimur sýningum af þeim fjörutíu og sjö
sem eru frumsýndar bæði utan og innan at-
vinnuleikhúsanna fjögurra. Þau síðarnefndu
frumsýna hins vegar tuttugu verk og gestasýn-
ingar þar voru fimm. Tími leikstjóra virðist lið-
inn. Þrjátíu og átta einstaklingar og alltof marg-
ir óvanir halda um taumana og slær LR þar öll
met. Leikarar ganga eða hlaupa á milli leikhúsa,
leikhópa, sjónvarps og kvikmynda. Áhugaleik-
arar koma inn með atvinnuleikurum. Markaðs-
fræðingar virðast nauðsynlegri en vanmetnu
dramatúrgarnir sem enn hefur fækkað og hafa
meira segja algjörlega horfið úr Útvarpsleik-
húsinu sem heldur á þessu ári upp á sjötíu ára
afmæli sitt. Upptökum á leikritum þar hefur
líka fækkað ískyggilega á undanförnum nið-
urskurðarárum og áhugavert verður að sjá
hvort nýja stjórnin hjá RÚV ohf. gerir sér grein
fyrir mikilvægi þessa eina listforms sem hljóð-
varp hefur skapað.
Á verkefnaskrá leikhúsanna er áhersla á
klassíkina, söguna, minnið ekki eins mikil og oft
áður. Söngleikir og gamanleikir aðeins þriðj-
ungur sýninga. Óvenjumörg verk fyrir börn eru
sett á svið, alls átta. Verk sem samin eru af kon-
um eru líka átta, kvenleikstjórar aðeins þrettán
af öllum fjöldanum. Í hópi þýddra verka eru þau
engilsaxnesku ekki eins ríkjandi og áður. En
eftirtektarverðast er að meira en helmingur
allra sýninga eru íslensk hugverk. Viðfangsefni
þeirra fjölbreytt: ævintýri fyrir börn og ung-
linga, stóriðja, sýndarveruleiki, föðurhlutverkið,
heimur kvenna, heimur aldraðra, geðræn
vandamál, kynferðislegt ofbeldi, ástin og dauð-
inn. Formið líka fjölbreytt: uppistand, einleikir,
söngleikir, gamanleikir, ærslaleikir, leikrit í
hefðbundnu og óhefðbundnu formi, spunaverk
og gjörningar. Í öllu rótinu virðist íslenskt leik-
húsfólk vera að átta sig á því að sá tími er löngu
liðinn að leikhúsið sé eina listformið sem sam-
félagið getur speglað sig í. Fólk njóti ekki al-
mennt leiklistar með því að fara í leikhús. Það
fari í bíó, eða horfi bara á sjónvarpið, dvd og
Youtube. Og flest er þar eftir engilsaxnesku
lifnaðarháttum, listmunstrum og á enskri
tungu. Íslensku leikhúsi því nauðsynlegt og
skylt að styrkja sjálfsmynd sína og sérstöðu.
Einnig voru eftirtektarverðar áframhaldandi
tilraunir sjálfstæðu leikhópanna með rýmið – í
heimahúsum, skipum og reiðhöllum, einkum þó
gagnvirkur gjörningur Vatnadansmeyjafélags-
ins Hrafnhildar um borð í varðskipinu Óðni. En
fátt nýtt kom fram í notkun myndvarpa og
myndbanda þó ýmislegt væri þar fallegt, og oft-
ast fékk það mann bara til að hugsa um hvort
leikhúsið tilheyrði fortíð þar sem netsamband
og rafrænir miðlar voru ekki til? Af hverju væri
enn verið að sýna okkur hvernig fólk tókst á við
vandamál sín fyrr á tímum áður en samfélagið
tvístraðist og tæknibyltingin átti sér stað?
Um þetta er ekki mikið rætt í íslensku leik-
húsi. Enda ýmis vandi annar sem það hefur við
að stríða. Það þarf til dæmis að keppa við menn-
ingariðnað sem rekinn er áfram af miskunn-
arlausu verslunarsiðgæði og leggur einkum
áherslu á gagnrýnisleysi. Já, sýnir vaxandi óþol-
inmæði gagnvart gagnrýnni alvöru en dýrkar
það barnslega og heimska. Allir eiga að vera
huggulegir, elskulegir og skemmtilegir og alls
ekki fullorðnir, myndugir og alvarlegir. Neysla,
fýsnir, naflaskoðun og lífsgleði eiga vera í for-
stofunni, samfélagslega ábyrgðin í bakher-
bergjum. Og gleðilegt var að sjá þennan menn-
ingariðnað skoðaðan í tveimur áhugaverðum
verkum, leikritinu Óhappi eftir Bjarna Jónson
hjá Þjóðleikhúsinu og söngleiknum Hér og nú
eftir leikhópinn Sokkabandið og leikstjóra þess
Jón Pál Eyjólfsson.
Í annan stað þarf nú íslenskt leikhús að horf-
ast í augu við að fyrirbærið leikhús er orðið að
nokkurs konar samfélagslegu líkani. Heimurinn
eitt allsherjar leikhús. Vestræna ofgnóttarsam-
félagið setur sjálft sig stöðugt á svið. Opinber
rými, vinnustaðir, biðsalir eru ofurhannaðir fyr-
ir ýmis hlutverk. Hver einasta eldhúsinnrétting
er orðin að leikmynd fyrir hjónabandssælu.
Björn Ingi Hrafnsson var með eiturgrænt bindi
sem kallaðist á við eiturgrænan lit Framsókn-
arflokksins í bakgrunni þegar hann kynnti
stefnuskrá sína fyrir kosningarnar. Enginn
leikmyndateiknari hefði hannað það betur. Allt
sem gerist er sjónleikur, þar sem lygi verður að
sannleik. Forseti Bandaríkjanna, besta dæmið,
hefur ekki lengur áhuga á staðreyndum, heldur
setur stöðugt á svið ímyndanir sínar eins og
væru þær staðreyndir. Eins og væri hann leik-
skáld, leikstjóri, leikari. Allt er leikhús og sjón-
arspil og ekki lengur hægt að lýsa heiminum að
nokkru gagni nema leita líkinga í leikhúsinu.
En hvernig getur leikhúsið brugðist við því að
vera orðið að samfélagslegu líkani? Hefur það
kannski þar með glatað áhrifamætti sínum?
Eða hvernig getur leikhúsið speglað samfélags-
leikhúsið? Getur sýndarveruleiki speglað sýnd-
arveruleika? Krafan um að vera sannur á leik-
sviði, hvernig gengur hún upp í samfélagi þar
sem allir eru að látast? Er ekki raunsæiskrafa
fortíðarinnar þar með endanlega búin að gefa
upp öndina? Spurningarnar eru margar. Djörf
tilraun til að nálgast texta og vera ekkert að lát-
ast var gerð í Hafnarfjarðarleikhúsinu í leik-
gerð á Draumalandinu undir leikstjórn Hilmars
Jónssonar. Gestasýning frá Volksbühne í Berlín
Endstation America, var einnig sprottin upp úr
nútíma ekki fortíð.
Morgunblaðið/G.Rúnar
Líkan „Djörf tilraun til að nálgast texta og vera ekkert að látast var gerð í Hafnarfjarðarleikhúsinu í leikgerð á Draumalandinu undir leik-
stjórn Hilmars Jónssonar,“ segir María Kristjánsdóttir sem spyr hvernig leikhús geti brugðist við því að vera orðið að samfélagslegu líkani.
Spegill, spegill
LEIKHÚS
»Krafan um að vera sannur á
leiksviði, hvernig gengur
hún upp í samfélagi þar sem
allir eru að látast? Er ekki
raunsæiskrafa fortíðarinnar
þar með endanlega búin að
gefa upp öndina?
Höfundur er leiklistargagnrýnandi
við Morgunblaðið.
Eftir Arnar Eggert Thoroddsen
arnart@mbl.is
V
enjulega rekur maður sig í gegn-
um viðburði poppáranna með
því að styðjast við útkomu
platna og tónleikahald, skýrar
vörður sem þægilegt er að reiða
sig á. Með þær fyrir framan sig
er svo hægt að nema andblæ ársins, og skoða
hvaða straumar hafa verið þyngstir, hvaða pæl-
ingar það eru sem krauma hvað mest og hvort
eitthvað markar árinu sérstöðu umfram önnur.
Var árið byltingarkennt og markar það tíma-
mót, eða var þetta bara „business as usual“?
Janúarmánuður einkennist venju samkvæmt
af velkominni stillu. Fólk er einfaldlega að jafna
sig eftir annasaman desembermánuð, að setja
sig í stellingar fyrir komandi átök. Árið fór síð-
an glæsilega af stað í plötuútgáfu er sólóplata
Ólafar Arnalds, Við og við, kom út í enda febr-
úarmánaðar. Í mínum huga er platan það besta
sem út kom á þessu ári í poppgeiranum. Tónlist-
in er nokkuð einstök, þjóðlagaáhrif gera vart við
sig en að mestu er þetta mjög „Ólafarlegt“ eins
og vinir Ólafar lýstu tónlistinni þegar hún bar
hana undir þá. Þessi plata er furðumikið fjar-
verandi í ársuppgjöri spekúlantanna, eins og sjá
mátti í Fréttablaði því sem út kom 21. desem-
ber. Þetta styður þá kenningu mína að plötur
Sprengjur og hvellhettur
Ljósmynd/Eggert Jóhannesson
Sprengjuhöllin Árið var Sprengjuhallarinnar sem var óþekkt í upphafi þess en stóð á endanum uppi með eina af söluhæstu plötum ársins.
DÆGURTÓNLIST