Morgunblaðið - 27.10.2007, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FLUGÖRYGGI er ekki ein
óbreytanleg stærð sem unnt er að ná
einn góðan veðurdag og láta þar við
sitja. Til að ná góðum
árangri á því sviði þarf
vandaðar reglur og
skýrar, góðar flugvélar,
bestu tækni og hæft
starfsfólk. Lykilatriði
er síðan að allir hlekkir
í þessari keðju virki því
ef einhvers staðar er
brestur, á mannlegu
sviði eða tæknilegu, er
hætta á að hún slitni.
Flugöryggi þarf að
halda við með aga í
daglegum störfum og
reglulegri þjálfun.
Öll svið flugöryggis voru til um-
ræðu á árlegri ráðstefnu Flight Sa-
fety Foundation, International Fe-
deration of Airworthiness og
International Airlines Transport
Association. Kynntar voru tölur um
flugslysatíðni og greining þeirra,
fjallað um ýmis atriði í daglegum
flugrekstri, þjálfun, tæknimál, veð-
ur, mannlega þáttinn og jafnvel
enskukunnáttu og greint frá ýmsum
umbótum og nýjungum
sem verða mættu til að
draga úr áhættu.
Fylgjast þarf
með áhættu
Staðreynd er að
áhætta er alltaf fyrir
hendi í flugi. Hver flug-
ferð er flókinn ferill og
markmið þeirra sem
starfa að flugörygg-
ismálum er að draga úr
áhættu. Það er meðal
annars gert með því að
fylgjast með daglegri
flugstarfsemi, kanna hvort settum
reglum sé fylgt, hvort breyta þurfi
reglum, meta hvort nauðsynlegt get-
ur verið að breyta ákveðnum atrið-
um í þjálfun, hvort tækjabúnaður
fullnægir kröfum og hvort lagasetn-
ing er skýr. Allt þetta krefst mikillar
gagnasöfnunar, vinnu og yfirlegu við
að meta gögn til að greina hvort
áhættan er alls staðar í lágmarki.
Þegar eitthvað fer úrskeiðis sem
endar með flugslysi eða flugatviki fer
ítarleg rannsókn af stað. Með henni
er leitast við að draga fram allar
staðreyndir til að finna hugsanlegar
orsakir. Þegar það liggur fyrir er ef
til vill unnt að draga lærdóm – oft af
dýrkeyptri reynslu – lærdóm sem er
enn einn liður í því að draga frekar
úr áhættunni.
Flugslys eru greind í flokka eftir
því hvar í fluginu þau gerast, á flug-
velli, í flugtaki, farflugi, í lækkun og
aðflugi eða lendingu. Þau eru einnig
flokkuð eftir orsökum svo sem hvort
flugmenn missa stjórn á vél, hvort
flogið er í jörð án sýnilegrar vitundar
flugmanna um að þeir hafi gert sér
grein fyrir í hvað stefndi, hvort um
bilun var að ræða, veður, mannleg
mistök eða aðrar utanaðkomandi or-
sakir. Flugslysarannsóknir miða að
því að grafast fyrir um orsök til að
unnt sé að draga af þeim lærdóm en
ekki til að refsa nema augljóst sé að
um vísvitandi athæfi hafi verið að
ræða eða vítavert gáleysi. Hérlendis
er gengið enn lengra þar sem segir í
lögum að sé tilkynnt um flugatvik
þar sem enginn hefur slasast innan
72 tíma verði ekki beitt viðurlögum
eða refsingum enda ekki um ásetn-
ing eða vítavert gáleysi að ræða.
Þetta stuðlar að því að mikilvægar
upplýsingar um atvik eru dregnar
fram í því skyni að hafa gagn af
þeim.
Í þessu sambandi má minnast á
margs konar gagnaöflun úr dag-
legum flugrekstri flugfélaga og
þeirra aðila sem þjóna fluginu sem
hefur þann tilgang að fylgjast með
hvort fram komi frávik frá settum
vinnureglum, frávik sem gætu skap-
að aukna áhættu. Jafnframt óska
mörg flugfélög og flugmálayfirvöld
eftir því að tilkynnt sé um frávik frá
reglum jafnvel þótt þau virðist smá-
vægileg og ef til vill ekki tilkynn-
ingaskyld samkvæmt reglum. Slíkar
upplýsingar er unnt að gefa nafn-
laust eða með því loforði að trúnaðar
sé gætt og gögn ekki notuð í mál-
sókn.
Í verkahring æðstu stjórnenda
Allt lýtur þetta starf að sama
brunni, að hafa jafnan góða yfirsýn
yfir stöðu flugöryggismála bæði hjá
yfirvöldum og fyrirtækjum í flug-
rekstri til þess að geta gripið inní
með aðgerðir ef nauðsyn krefur.
Allt þetta starf þýðir líka það að
flugöryggi er ekki aðeins mál flug-
öryggisfulltrúans eða flugörygg-
isdeildarinnar hjá opinberum aðilum
eða einkafyrirtækjum. Þessi mála-
flokkur verður að heyra undir æðstu
stjórnendur og þeir verða að láta
hann njóta forgangs. Aðeins með því
móti er tryggt að þeir bæði fylgist
með málaflokknum og setji nægilegt
fé og nægan mannafla til að sinna
honum.
Með því að leggja fé og fyrirhöfn í
flugöryggi er lagður grunnur að því
að minnka sem mest hættuna á því
að til flugslyss komi.
Flugöryggi krefst alltaf
fjár og fyrirhafnar
Jóhannes Tómasson
skrifar um áhættu í flugi »Hver flugferð erflókinn ferill og
markmið þeirra sem
starfa að flugörygg-
ismálum er að draga úr
áhættu.
Jóhannes Tómasson
Höfundur er upplýsingafulltrúi
samgönguráðuneytis.
EINAR Benediktsson skáld, at-
hafna- og virkjanadraumóramaður
fór í þá víking í upphafi
síðustu aldar að kaupa
upp vatnsréttindi á Ís-
landi. Hann vildi virkja
Gullfoss en varð ekki
kápan úr því klæðinu.
Það má meðal annars
þakka hetjulegri bar-
áttu Sigríðar frá Bratt-
holti og staðfestu henn-
ar. Titanfélag Einars
Benediktssonar keypti
meðal annars meg-
inhluta vatnsréttinda í
neðri hluta Þjórsár
sem ríkið eignaðist árið
1951 og hefur nú af-
hent Landsvirkjun á
silfurfati. Í skjóli þess-
ara Titansaminga
stefnir Landsvirkjun
nú að því að byggja
þrjár virkjanir í Þjórsá
með þremur stíflum og
lónum: Urriðafoss-
virkjun, Holtavirkjun
og Hvammsvirkjun.
Þar er Landsvirkjun á
villigötum. Titansamn-
ingarnir heimila alls
ekki virkjanaáform
Landsvirkjunar.
Landsvirkjun getur ekki öðlast betri
rétt en Títanfélagið keypti af bænd-
um og öðrum landeigendum á ár-
unum 1914 til 1915.
Þegar Titanfélagið keypti vatns-
réttindin í Þjórsá var í gildi – og er
reyndar enn – sú grundvallarregla
sem gilt hefur á Íslandi allt frá því er
landið var numið, það er að segja að
„vötn öll skulu renna sem að fornu
hafa runnið“.
Virkjanaáform Landsvirkjunar
ganga gegn meginreglum 7. gr.
vatnalaga nr. 15/1923 og gegn ákvæð-
um 16., 18., 26., 34., 35., 50., 52., 53., og
59. kap. Grágásar. Titansamning-
arnir heimila alls ekki þau áform
Landsvirkjunar að byggja nefnd lón,
breyta straumvatni í stöðuvatn, taka
Þjórsá úr sambandi á löngum köflum,
breyta grunnvatnsstöðu á löndum við
og í nágrenni Þjórsár, stofna lífríki
laxa og annarra fiska í og við ána í
stórhættu, að skapa stórfellda flóða-
hættu í Suðurlandsskjálftum, að eyði-
leggja fossa, flúðir og aðrar nátt-
úruperlur og þar fram eftir götunum.
Landsvirkjun verður
að sætta sig við það að
öðlast ekki frekari
vatnsréttindi en Tit-
anfélagið keypti á öðr-
um áratug 20. aldar. Tít-
ansamningarnir heimila
Landsvirkjun í besta
falli að byggja rennsl-
isvirkjanir, annað ekki.
Og komi til þeirrar lög-
leysu að ríkisstjórnin,
sem einkaeigandi
Landsvirkjunar, heimili
fyrirtækinu að taka lönd
eignarnámi í þágu þess-
ara óheillafyrirætlana
þess er deginum ljósara
að samninga Tit-
anfélagsins um vatns-
réttindi verður að skoða
og endurmeta frá
grunni. Þar fyrir utan
skortir Landsvirkjun
enn lagaleyfi fyrir virkj-
anaframkvæmdum sín-
um en þær fara m.a. í
bága við skipulag Flóa-
hrepps og Skeiða- og
Gnúpverjahrepps. Með-
an lagaleyfi skortir er
einnig fráleitt að heimila
Landsvirkjun eignarnám.
Í öllu þessu máli verðum við jafn-
framt að vera minnug þess að við er-
um með landið í láni frá afkomendum
okkar og okkur ber að skila því í
hendur þeirra í betra ástandi en við
tókum við því. Fjandsamleg áform
Landsvirkjunar brjóta gegn þessari
brýnu tilvistarreglu okkar og um-
hverfisins. Jafnframt brjóta þau gegn
mannréttindareglum umhverf-
isréttar um sjálfbæra þróun, að nátt-
úran njóti vafans og gegn meng-
unarbótareglunni, reglum sem við
erum skuldbundin til að hlíta sam-
kvæmt alþjóðasamningum og ís-
lenskum lögum.
Titansamningarn-
ir heimila ekki
fyrirhugaðar
virkjanir í Þjórsá
Títansamningarnir heimila
Landsvirkjun í besta falli að
byggja rennslisvirkjanir, annað
ekki, segir Atli Gíslason
Atli Gíslason
» Verumminnug þess
að við erum með
landið í láni frá
afkomendum
okkar og okkur
ber að skila því í
hendur þeirra í
betra ástandi en
við tókum við
því.
Höfundur er þingmaður
Vinstri grænna
ALÞJÓÐLEGA verkefnið Göng-
um í skólann hvetur árlega til
þess að í októbermánuði nýti börn
virkan samgöngumáta, svo sem
göngu, til að ferðast til og frá
skóla.
Markmið verkefnisins eru meðal
annars:
 Að hvetja til aukinnar hreyf-
ingar, með því að gera börn-
in færari um að ganga á
öruggan hátt í skólann og
fræða þau um ávinning
reglulegrar hreyfingar.
 Að draga úr umferðarþunga,
mengun og hraðakstri nálægt
skólum.
 Vitundarvakning um hversu
,,gönguvænt“ nánasta um-
hverfi er og hvar úrbóta er
þörf.
 Vitundarvakning um ferða-
máta og umhverfismál.
Á síðasta ári tóku milljónir
barna, í fjörutíu löndum víðs veg-
ar um heiminn, þátt í Göngum í
skólann með einum eða öðrum
hætti. Ísland tók nú í ár í fyrsta
skipti þátt en bakhjarlar verkefn-
isins eru Lýðheilsustöð, Umferð-
arstofa (ásamt móðurskólum í um-
ferðarfræðslu),
Ríkislögreglustjórinn, Mennta-
málaráðuneytið, Slysavarnafélagið
Landsbjörg, Íþrótta- og Ólympíu-
samband Íslands og Heimili og
skóli.
Heilsusamlegt og vistvænt
Eins og markmið verkefnisins
bera með sér eru fjölmörg góð rök
fyrir því að velja virkan ferða-
máta, svo sem göngu eða hjólreið-
ar. Þannig má með einföldum
hætti auka hreyfingu í daglegu lífi
og njóta þess fjölþætta ávinnings
sem því fylgir fyrir heilsu og vel-
líðan. Til dæmis getur regluleg
hreyfing minnkað líkurnar á
hjarta- og æðasjúkdómum, syk-
ursýki af tegund 2, offitu, ýmsum
stoðkerfisvandamálum og umfram
allt veitir hreyfing andlega orku
og líkamlegan styrk til að takast á
við verkefni daglegs lífs. Mik-
ilvægur liður í því að hvetja börn
og unglinga til að nota virkan
ferðamáta er að það eykur lík-
urnar á að þau geri það einnig
þegar komið er fram á fullorð-
insár.
Ávinningur þess að velja virkan
ferðamáta er ekki aðeins bundinn
við einstaklinginn heldur nýtur
samfélagið í heild góðs af. Meðal
annars geta útgjöld heilbrigð-
iskerfisins lækkað, loftmengun
minnkað auk þess sem draga má
úr ýmsum öðrum vandamálum,
s.s. slysum, sem fylgja mikilli bíla-
umferð.
Þægilegur klæðnaður í sam-
ræmi við veður getur haft mikið
að segja um það hversu viljugt
barnið er að ganga í skólann og
hreyfa sig almennt í tengslum við
skólastarfið. Allir ættu að nota
endurskinsmerki, óháð aldri, og
þekkja þá þætti sem hafa áhrif á
öryggi gangandi og hjólandi veg-
farenda.
Öryggið í fyrirrúmi
Þroski barnsins segir til um það
hvenær barnið er tilbúið til að
ganga sjálft í skólann. Mikilvægt
er að fullorðnir fylgi yngri börnum
á meðan þau eru að læra umferð-
arreglurnar og auka færni sína í
að takast, með öruggum hætti, á
við nýtt umhverfi. Til að sameina
kraftana geta foreldrar til dæmis
skipulagt svonefndan göngu-
strætó, þ.e. skipst á að fylgja
börnum sem búa á
sama svæði í skólann.
Gönguleiðin sjálf
ætti að vera eins
örugg og kostur er.
Umferðarþungi í ná-
munda við skóla er til
dæmis algeng ástæða
fyrir því að foreldrar
telja að öryggi barns
sé ógnað og velja því
að keyra það í skól-
ann. Við slíkar að-
stæður skapast víta-
hringur; aukin
bílaumferð eykur enn
á vandann og minnkar líkurnar á
að virkur ferðamáti sé valinn. Auk
umferðarþunga og hraðaksturs
eru afmörkun gönguleiða, merk-
ingar og lýsing dæmi um þætti
sem hafa áhrif á öryggi þeirra. Á
heimasíðu Göngum í skólann er
gátlisti sem hægt er að nota til að
meta hversu ,,gönguvænt“ um-
hverfið er. Sé úrbóta þörf gefur
gátlistinn einnig hugmyndir að úr-
lausnum.
Kannanir benda til að um helm-
ingur íslenskra barna og unglinga
gangi eða hjóli til og frá skóla.
Með samstilltu átaki foreldra,
skóla og yfirvalda er mögulegt að
fjölga í hópnum. Göngum í skól-
ann-verkefninu er þar ætlað að
vera lóð á vogarskálarnar og von-
ast aðstandendur verkefnisins til
að sem flest börn og unglingar
noti virkan ferðamáta, með örugg-
um hætti, sem oftast og þá ekki
aðeins í október heldur allan árs-
ins hring.
Frekari upplýsingar um Göng-
um í skólann, og þá skóla sem
taka þátt, eru á heimasíðu verk-
efnisins, www.gongumiskolann.is.
10 góðar ástæður til
að ganga í skólann
 það er gaman
 það er heilbrigt
 það mengar ekki
 það er vinsamlegt
 það dregur úr streitu
 það er tækifæri til að kenna
og læra öryggi í umferðinni
 það er tillitssamt
 það er fróðlegt
 það er hagkvæmt
 það minnir á að göturnar
geta verið öruggari.
Göngum í skólann
allan ársins hring
Rósa Þorsteinsdóttir og Gígja
Gunnarsdóttir skrifa um gildi
aukinnar hreyfingar
» Göngum í skól-ann er al-
þjóðlegt verkefni
sem hvetur til þess
að börn nýti virkan
samgöngumáta, svo
sem göngu, til að
ferðast til og frá
skóla.
Rósa
Þorsteinsdóttir
Höfundar eru verkefnisstjórar
hjá Lýðheilsustöð.
Gígja
Gunnarsdóttir